Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 33]

4 Wapens uit Straatsburg

Gjalt en Ulfert zeulen het bootje naar Koblenz, daar verkoopt oom Abe een pak wollen stof. Er zijn meer Friezen, die gaan ook naar Mainz. Ze zullen elkaar helpen bij het gevaarlijke punt, daar waar stroomversnellingen zijn bij de Lorelei. Er is een kapel voor Sint Goar, daar moet je altijd gaan bidden en een kleine offergave achterlaten. Dan ben je bij de Lorelei beschermd. De kooplieden geloven daar vast in.

In de avond zitten de bemanningen van de drie schepen bij elkaar. Ze hebben goed gegeten en er is nogal wat bier gedronken. De stemming is goed.

‘Is dat nou nodig?’ vraagt Auke. ‘Moet je een offer aan die Sint Goar brengen?’

‘Het is altijd een goede bescherming,’ zegt een van de kooplieden. ‘Er was eens een koopman die het niet deed. Hij liet zijn schip door veertig slaven trekken, het was een groot schip. Bij de stroomversnelling kon hij zijn roer niet meer houden. Hij zwiepte links en rechts over het water en de slaven zouden allemaal in de rivier gevallen zijn als ze niet snel het touw losgelaten hadden. Alleen de voorste man werd meegesleept, die had het touw om zijn lichaam. Ze trokken hem aan boord, maar hij leek dood. Toen is die schipper alsnog naar de kapel van Sint Goar gegaan, en daar is de verdronken slaaf weer levend geworden. Zo liep dat toch nog goed af.’

‘Hebben jullie boven het altaar die mooie zijden lap gezien?’ roept een van de Friezen. De anderen knikken. ‘Die komt van een Friese koopman,’ zegt de verteller trots. ‘Hij kwam bij de stroomversnelling in moeilijkheden, riep Sint Goar aan en werd gered. Uit dankbaarheid gaf hij die zijden stof.’

‘Dat is dan wel een duur offer,’ zegt een koopman zuinig.

[p. 34]

Ze gaan slapen, weer op de planken. Auke is daar al aan gewend.

De volgende ochtend begint de gevaarlijk tocht langs de stroomversnellingen. De rivier stroomt hier snel. Van een van de andere schepen zijn twee mannen gekomen die Gjalt en Ulfert helpen. Auke gaat ook naar de wal en trekt mee. Dat is vervelend werk, maar het moet gebeuren. Bij Sint Goar overnachten ze. Ze komen allemaal naar de kapel, waar een dikke priester een mis opdraagt voor de Friese schepen. Dan moeten de offers volgen. Oom Abe heeft nog een paar bontvellen liggen, die zijn net niet goed genoeg om te verkopen. Voor Sint Goar is dat een mooi cadeau.

De volgende ochtend begint de gevaarlijke tocht. Elk schip wordt apart langs de Lorelei getrokken. Alle beschikbare mannen trekken de lijn, ook Auke. Het gaat eigenlijk veel gemakkelijker dan hij gedacht had. Er zijn aan weerskanten hoge bergen, maar langs de rivier is een smal pad.

Die avond zijn de drie schepen voorbij het gevaarlijke punt. Ze eten weer samen en er is volop bier. Auke merkt wel dat kooplieden graag bier drinken en veel eten. Hij doet dapper mee en heeft geen honger. Dat was thuis anders. Het koopmansleven is zo slecht nog niet.

Met veel moeite komen ze in Mainz, een flinke stad, waar de Friezen huizen hebben vlak aan de waterkant. Voor het eerst in al die weken slaapt Auke in een huis. Er ligt stro op de vloer, daar slapen veertien mannen en jongens.

Ze eten in een grote keuken, waar twee vrouwen een goede maaltijd klaarmaken. Iedereen praat hier Fries, dat is fijn. Na het eten loopt Auke met jongens van zijn leeftijd door de stad. De anderen zijn hier al vaker geweest, zij kennen de weg. Auke volgt hen, hij vindt het in een stad eigenlijk altijd wat eng. De straten zijn er smal, alle afval komt in een goot terecht midden in de straat. Het stinkt er en overal wroeten varkens in het afval van de mensen.

Ze komen jongens tegen die hier wonen. Die willen de hele

[p. 35]

breedte van de straat. Een vechtpartij dreigt. Een van de grootste Friese jongens duwt met zijn schouder de middelste jongen uit Mainz opzij. Dat helpt, ze kunnen doorlopen.

De rest van de avond hoort Auke niet anders dan verhalen over vechten in steden. Hij wordt er steeds banger door. Die anderen doen nu wel zo flink, maar hoe zou het gegaan zijn als er echt gevochten was?

Die nacht slaapt hij op het stro, dat voelt net als thuis. Thuis... hoe zou het daar zijn? Hij is al weken onderweg, elke dag is een nieuw avontuur. Hoe is het op de boerderij? Hebben de koeien al kalveren, is er genoeg gras? Hoe zal het zijn met vader, moeder en de kleine Ridsert? Auke weet het niet en het zal nog weken duren voor hij het wel weet. Ze zijn al een heel eind de Rijn opgevaren, oom Abe gaat steeds verder. Je zal met de stroom mee wel sneller thuis zijn, maar het is toch een lange reis.

In Mainz is het Pinksteren, ze gaan met alle Friezen naar de kerk. De dag daarna begint het handelen. Auke is er nu steeds bij, hij hoort hoe oom Abe de hoogste prijs vraagt voor zijn wollen stoffen en hoe hij er dan aarzelend en met tegenzin iets afdoet om tenslotte met een brede glimlach te zeggen: ‘Als je het hele pak koopt, krijg je het voor die prijs.’

Dat lukt bijna altijd. In Mainz verkopen ze al hun wollen stoffen, voor het touw zijn geen klanten.

Oom Abe vraagt ook of er wapens te koop zijn. Hier niet, dat is jammer. In Straatsburg schijnen goede wapens verhandeld te worden, daar wil hij heen. Het nadeel is dat Straatsburg zo ver weg is.

Dan steekt er een krachtige noordenwind op. Dat geeft de doorslag, ze pakken het restant van hun koopwaar bij elkaar, hijsen het zeil en varen. Gjalt en Ulfert vinden het allang best, als je zeilt hoef je niet te trekken.

Ze komen in één dag bij Worms, waar oom Abe nog voor de avond al zijn touw voor een goede prijs verkoopt. Hij loopt nu met een heleboel geld rond, te veel voor één man. Auke krijgt ook geld in de zoom van zijn mantel. Hij vindt het griezelig, maar hij doet

[p. 36]

het wel. De noordenwind blijft en ze varen meteen de volgende dag verder. Dat gaat goed zo, dank zij de gunstige wind zijn ze in twee dagen in Straatsburg.

Daar gaat oom Abe meteen op zoek naar wapens. Auke ziet in die eerste week allerlei zwaarden, sommige hebben zelfs namen. Oom Abe is voorzichtig, hij wil niet te veel betalen. Ze zien prachtige bogen met kunstig bewerkte pijlen, er is een echte stalen helm, iets voor een ridder. Er zijn allerlei schilden en speren, Auke ziet zelfs strijdbijlen. Dat zijn enge dingen, een zware bijl waarmee je in één klap iemands hoofd kapot kan slaan.

Na veel aarzelen koopt oom Abe in de tweede week drie mooie zwaarden. Hij zegt dat ze goedkoop zijn, maar Auke ziet dat hij veel geld betaalt. De helm wordt ook gekocht, er is zelfs een soort hemd van allemaal ijzeren ringetjes. Een maliënkolder noemt de koopman het, dat schijnt je lichaam te beschermen in het gevecht. Dat zijn allemaal van die dingen voor ridders, Auke leeft liever in vrede.

Oom Abe koopt twee van die maliënkolders en dan bergen ze alles goed weg in hun boot. Ze kunnen naar huis. Gjalt en Ulfert zijn daar blij om, Auke ook. Ze zijn al zolang van huis, waarom moet je hier nog langer blijven?

Oom Abe denkt daar anders over. De volgende dag koopt hij drie strijdbijlen, volgens hemzelf heel goedkoop. Auke kan het allemaal niet meer volgen. Ruim een week zijn ze de enige Friezen in Straatsburg. Dan komen er meer, dat lijkt gezellig.

Het pakt heel anders uit, die mannen hebben slecht nieuws.

Er zijn gewonden bij hun groep, twee Friezen hebben een diepe snee over hun gezicht. Ze hebben bij Sint Goar gevochten met een roofridder, die sloeg met zijn zwaard. Hij had wel dertien helpers, allemaal zwaarbewapende mannen. Een van de Friezen is door een pijl getroffen, hij viel dood in de rivier en is niet meer gevonden. Die roofridder heeft intussen nog veel meer soldaten om zich heen verzameld. Hij wil alle kooplieden beroven die langs de Lorelei varen.

De Friese kooplieden praten er lang over. Auke is daar steeds

[p. 37]

bij, oom Abe betrekt hem nu bij al het koopmanswerk. De Friezen willen hun schepen versterken, ze zullen schilden kopen als bescherming tegen afgeschoten pijlen. Ze willen zelf ook pijl en boog hebben en goede zwaarden. De prijs van wapens wordt elke dag hoger. Oom Abe lacht, hij kocht op tijd.

Het blijft bij heen en weer praten, niemand durft een beslissing te nemen. Dan zegt oom Abe: ‘En als we nu eens onze boten verkopen, we kopen muilezels en gaan over land naar Verdun, van daaraf volgen we de Maas en zo komen we thuis.’ De andere Friezen zijn stomverbaasd. Je boot verkopen? Hoe komt die man op zo'n idee. Je boot is alles, daar leef je op, daar reis je mee. Ze moeten en zullen langs die roofridder. Als hun groep groot genoeg is, zullen ze het wel redden. Er zullen misschien een paar man doodgaan, maar de meesten komen er wel langs.

Auke zit erbij en zwijgt. Hij hoort dingen die hij nog nooit gehoord heeft. Deze kooplieden praten met het grootste gemak over de dood van drie of vier mensen. Ze beseffen helemaal niet dat zij zelf die doden kunnen zijn. Het zijn altijd anderen. Hij merkt hoe de mannen steeds meer in de ban komen van de naderende gevechten. Het lijkt wel of ze het leuk vinden.

Oom Abe doet daar niet aan mee, hij werkt zijn plan om over Verdun te reizen verder uit. Er is een groep Franse kooplieden uit die stad in Straatsburg. Die lui zijn goed bewapend, daar kunnen ze zich bij aansluiten. Hij noemt dit plan drie- of viermaal, maar de anderen willen er niet van horen. Die willen vechten.

Na vier dagen lopen Auke en zijn oom langs de Rijn. Oom Abe zegt: ‘Auke, als zij niet naar Verdun willen, gaan wij samen. Die Franse kooplieden kunnen ons beschermen en zij weten de weg. We laten Gjalt en Ulfert met de boot teruggaan en wij reizen over de Maas naar huis. Wat vind je daarvan?’

‘Is het ver naar Verdun?’

‘Het is een aardig eindje lopen, maar daar of een eindje verder langs de Maas kopen we een boot en voor de stroom varen we de rivier af naar huis.’

‘Dan hebt u twee boten.’

[p. 38]

‘Dat geeft niet, die verkoop ik wel weer. De wapens nemen we mee als handelswaar, ik ga hier en daar eens vragen wat muilezels kosten.’

Auke kreeg van zijn vader de opdracht alles te doen wat oom Abe wilde, hij zal dus meegaan. Diep in zijn hart is hij ongelukkig. Wat een gedoe, aan de ene kant een roofridder en aan de andere kant een tocht over land naar een stad waar je nog nooit van gehoord hebt.

Het koopmansleven is gevaarlijk, hij wou dat hij rustig op de boerderij in Friesland zat. Dit is geen leven, je bent altijd in gevaar. Oom Abe loopt nog steeds met veel geld rond. Wat moet Auke doen als ze zijn oom beroven en doodslaan. Hij weet het niet. Hij merkt wel dat oom Abe afspraken maakt met die Fransen. Auke kan daar niets van verstaan, dit is weer een heel andere taal. Oom Abe schijnt al die talen te spreken en te begrijpen.

Gjalt en Ulfert beloven dat ze het schip naar Staveren zullen varen. ‘Moeten we nog koopwaar meenemen?’ vraagt Ulfert.

Oom Abe denkt na en zegt dan: ‘Dat is niet zo'n gek idee. Ik koop hier allerlei aardewerk, dat verpakken we goed en dan brengen jullie het naar Staveren.’

Hij gaat meteen de stad in en heeft binnen een paar uur een flinke voorraad aardewerk, een restpartij die hij goedkoop kon krijgen. Alles gaat in het schip. De andere Friezen denken dat Abe gek geworden is. Wie gaat er nu met Fransen naar Verdun en laat zijn schip door knechten thuisbrengen?

Ze vergeten dat oom Abe en zijn knechten al jaren samenwerken. Zij zijn te vertrouwen. Ze krijgen pijl en boog en van de vracht maken ze een beschermende rand tegen vijandelijke pijlen. Zo zal het scheepje wel veilig aankomen. Ulfert krijgt ook nog wat geld voor eten onderweg.

Dan komt de dag waarop de Friezen vertrekken. Auke en zijn oom zien vanaf de kade hun eigen schip wegvaren. Dat is een raar gezicht. Je huis van zoveel weken drijft met de stroom mee naar het gevecht met de roofridder.

[p. 39]

‘Nog één dag, dan begint onze reis,’ zegt oom Abe. Hij schijnt het leuk te vinden. Hij ziet hoe somber Auke kijkt. ‘Kop op, jongen, dit is weer eens heel wat anders. Zo zie je nog wat van de wereld.’

Auke knikt. Hij was liever thuis.

De boten voeren een fel gevecht bij de Lorelei. De roofridder heeft tientallen mannen met pijl en boog op de rotsen. Gjalt schiet een paar keer raak, dan valt zo'n vent van de hoge berg naar beneden en verdrinkt in de rivier. Ze stuiven over de stroomversnellingen, het schip kraakt aan alle kanten. Ulfert staat aan het roer, door kisten aardewerk beschermd tegen pijlen. Dat helpt. Ze komen langs de roofridder en halen dan zes pijlen uit de kisten: Ulfert had zes keer dood kunnen zijn. Op andere schepen zijn wel doden en gewonden, maar de koopwaar is gered, daar gaat het om. Ze varen verder naar huis.

In Straatsburg weten oom Abe en Auke niets. Hun reis begint als het gevecht daar in de verte in volle gang is.