Verraad in Dorestad

[p. 88]

17 Lezen en schrijven

In de weken die volgen is Karl elke dag al vroeg op het land. De andere slaven vinden het maar gek dat Karl alleen in de ochtend werkt. Ze mopperen daarover. Die jongen krijgt elke dag les, hij zal niet moe worden.

Karl merkt dat de anderen jaloers zijn, moeder merkt het ook.

Bartrade heeft overal verteld dat moeder veel te hard werkt. ‘Straks willen ze dat wij ook zoveel doen,’ bromt ze. De anderen zijn het met haar eens. Als slaaf doe je zo weinig mogelijk en dan nog met veel zuchten en klagen.

Moeder werkt elke dag in haar eigen huisje, het is er stil. Ze ziet de slaven alleen bij het eten, dat is zo wel uit te houden. Dat ze eenzaam is vindt ze niet zo erg. Ze spint draden en denkt aan haar man en kinderen.

Ze weet dat Karl veel leert, hij zal het nog ver brengen. Misschien maakt die landheer haar zoon wel weer tot vrije man. Hij is al bijna elf, als hij twaalf wordt kan hij wel vrij worden.

Zo droomt moeder van een toekomst die nooit zal aanbreken. Eenmaal slaaf, altijd slaaf. Dat zouden de anderen haar hebben kunnen vertellen, maar ze spreekt niemand.

Na het eerste gesprek is Bartrade niet meer zo vriendelijk. Ze ziet moeder elke dag met een zak wol naar haar huisje gaan, en alle anderen moeten zwoegen op de akkers.

Karl leert in die weken veel. Hij spreekt nu al aardig Arabisch en hij kent nogal wat woorden uit de streektaal. Lezen en schrijven gaat minder snel. Vooral het schrijven van die gekke letters kost moeite.

De landheer heeft alle geduld met zijn leerling. Hij merkt wel dat Karl zijn best doet, en hij kan wachten. Als Karl genoeg weet

[p. 89]

kan hij in het landhuis zorgen voor de bibliotheek. Daar is iemand nodig.

Habib reist nogal veel naar het land van de Franken, dan kan Karl op den duur boeken overschrijven. Hoeft hij ze niet meer uit te lenen aan Benoit.

Tussen de lessen door vertelt hij Karl hoe de wereld in elkaar zit.

Na een moeilijke les schrijven zegt hij op een dag: ‘Toen jij nog niet geboren was, hadden de Franken twee koninkrijken. Het ene was van Karel de Grote en het andere van zijn broer Karloman. Die broer ging dood en Karel kreeg alles, dat was in 771. Na die tijd zijn de Franken steeds meer land gaan veroveren, dat heb je zelf meegemaakt. Macht maakt mensen slecht, ze willen steeds meer hebben en dan doet het er niet meer toe of het eerlijk is of niet. Oorlog is het ergste, dan slaan mensen elkaar dood om niets. Soms gewoon omdat hun baas zegt: die man moet dood. Die Franken zijn ook nog eens in ons land geweest. Dat hebben ze verloren. Ze dachten hier land te kunnen veroveren omdat een paar vorsten ruzie hadden. Aan het begin van deze eeuw is er in het noorden een christenrijk ontstaan, daar mag nu geen enkele mohammedaan meer wonen. Die Franken zijn door de pas van Roncevalles gegaan en hebben in de stad Pamplona alle huizen verbrand.’

‘Dat doen ze altijd,’ zegt Karl.

‘Het hoort bij een oorlog, maar dit keer hadden ze zich vergist. De Basken in die streek waren woedend, ze hebben de achterhoede overvallen en tot de laatste man uitgemoord. Ook ridder Roeland die daar bij was, is gedood. Van die nederlaag hebben de Franken een mooi verhaal gemaakt, maar ze zijn het land uit geslagen.’

‘Het werd tijd dat ze eens een nederlaag zouden lijden,’ zegt Karl in het Arabisch.

Habib zegt: ‘Zo'n oorlog lost niets op. Je kunt veel beter met elkaar praten dan vechten. Maar de mensen zijn dol op oorlog. Na elk gevecht komen er prachtige verhalen, daar klopt niets van.

[p. 90]

Iedereen is in het gevecht doodsbang, na afloop hebben ze mooie verhalen. Helaas worden die verhalen geloofd en zo blijft er altijd maar weer oorlog. Toch geloof ik dat er eens een tijd zal komen waarin iedereen in vrede kan leven, in een wereld zonder geweld.’

Net op dat moment komt Said aanrennen. ‘De slaven vechten,’ schreeuwt hij. Dat is eigenlijk onbeleefd, maar nu is er gevaar. Vechtende slaven zijn gevaarlijk.

Habib besluit er zelf heen te gaan, mèt Karl. ‘Jij bent mijn tolk,’ zegt hij.

Karl schrikt. Vechten is slecht, zegt zijn landheer, en nu moet hij als tolk de vechtersbazen toespreken. Iedereen zal denken dat hij bij de bazen hoort.

Habib merkt het en zegt: ‘Als tolk en goede slaaf hoor je bij mij. Als je kan lezen en schrijven, krijg je de zorg voor de bibliotheek.’

Karl is bang, maar hij gaat mee.

Op weg naar de vechtpartij vertelt Said wat er gebeurd is. De slaven moesten mest verslepen. Bartrade weigerde, ze schreeuwde: ‘Laat Karl dat maar doen, die werkt alleen 's ochtends en dat wijf zit de hele dag in haar huisje. Laat die lui maar mest slepen, ik doe het niet.’ Daarna hadden de andere slaven ook geweigerd en het werk bleef liggen. Ten einde raad had Said zijn zweep gepakt en geslagen. Toen vielen ze hem aan. Een paar slaven wilden dat tegenhouden en zo was de vechtpartij begonnen.

Ze komen bij de stallen, het gevecht is afgelopen.

Bartrade staat met bloedend gezicht vooraan. Ze schreeuwt: ‘Daar heb je Karl met zijn baas. Die werkt voor onze onderdrukkers.’ Ze schreeuwt het in het Saksisch.

Habib verstaat die taal niet en vraagt Karl wat die vrouw daar schreeuwde.

Karl aarzelt en vertaalt het dan met: ‘Daar komt onze edele landheer, hij zal recht spreken.’

Habib glimlacht. Hij begint een moeilijk verhaal in het Ara-

[p. 91]

bisch, dat Karl moet vertalen.

De jongen doet zijn best en past sommige zinnen een beetje aan: ‘U hebt er bezwaar tegen mest te verslepen, dat is begrijpelijk. Mest is nodig op het land, maar het stinkt. Mijn medewerker Karl zal u helpen, hij trekt nu zijn werkgoed aan en helpt meteen mee.’

Habib had het woord Karl verstaan en hij begrijpt dat de aparte plaats van zijn leerling de slaven boos maakt. Daarom moet Karl die middag eerder uit de les en sleept weer mest.

De rust is hersteld, Karl moet als slaaf werken en dat nog wel op een middag. De anderen doen zo weinig mogelijk, Karl werkt normaal door. Hij doet het net als thuis, rustig, niet te veel mest op je vork. En dan daarmee naar buiten.

Bartrade moet de plee schoonmaken, dat is haar straf. Ze doet er drie dagen over.

Moeder heeft wel geschreeuw gehoord, maar verder merkt ze nergens iets van. Zij spint draden en denkt aan de voorbije tijd.

Karl weet nu welke functie voor hem klaar ligt als hij leert lezen en schrijven. Dat doet hem nog beter opletten. Hij doet zo zijn best dat hij na een maand kan lezen en een beetje schrijven.

Het is de dag dat hij elf jaar wordt. Niemand weet dat. Hij heeft normaal gewerkt in de ochtend. Het is de winter van 791. Het is nu kouder dan in de zomer.

Vooral de nachten zijn koud, de wollen dekens zijn nu wel nodig.

Moeder heeft hem hartelijk omhelsd en geluk gewenst met zijn verjaardag. Verder zullen ze erover zwijgen, hun aparte positie heeft al te veel haat en nijd gezaaid in het slavenbedrijf. Kleine plagerijen zijn er elke dag: een etensbak die zoek is, of een vies karwei voor Karl.

Moeder spint nog steeds, elke dag een baal wol.

Bartrade praat helemaal niet meer met hen. Dan wordt ze ziek. Moeder vindt het zielig, ze weet welke kruiden ze nodig zou hebben. In het bos zijn die misschien te vinden.

Karl praat er na een les over met Habib. Die is meteen heel

[p. 92]

belangstellend. ‘Weet jouw moeder iets van geneeskrachtige kruiden? Laat ze dan meteen naar het bos gaan en zoeken. Die Bartrade is wel lastig, maar als we haar leven kunnen redden is het goed.’

Zo gaat moeder naar het bos en komt met de juiste kruiden terug. Bartrade knapt op en is weer dezelfde mopperaarster als eerder.

Said vindt het jammer dat ze beter wordt, hij had dat Saksenwijf graag begraven.

Moeder krijgt een apart hoekje in een grote tuin en mag daar geneeskrachtige kruiden laten groeien. Ze lacht: ‘Het lijkt hier wel een klooster, ik heb mijn eigen kruidentuin.’

Ze geniet ervan en de andere slaven bekijken haar met minder minachting. Ze weten hoe Bartrade kan schelden op moeder en Karl, en toch heeft die vrouw haar genezen. Als ze straks zelf ziek zijn, hebben ze de kruiden van moeder nodig. Daarom wordt iedereen vriendelijker.

Karl merkt het ook. Hij is vaker tolk bij Said en hij weet aardig wat te bereiken bij die Moor. Zijn aanzien stijgt. Hij is dan ook al elf jaar.