De troubadour van Carcassonne

Het knechtje van de koopman

In Narbonne rijden ze eerst naar een groot gebouw net buiten de stad. Het ligt aan de baai waardoor schepen uit de haven naar zee varen. Albert ziet voor het eerst in een jaar weer de zee. Wat een ruimte... daar moet hij heen. Dat is de weg naar huis. Voor de meisjes is het alsof ze de gevangenis naderen.

Door een grote poort komen ze bij het hoofdgebouw, een stenen

[p. 207]

gebouw van drie verdiepingen. Er komt iemand naar buiten, een vrouw in het gewaad van een non. Het is de kathaarse vrouw die hier voor pas aangekomen leerlingen zorgt. Ze heeft vriendelijke ogen en een zachte stem.

‘Daar zijn de meisjes Vital - wat zijn jullie groot geworden. Ik heb jullie nog gekend in Carcassonne. Welkom op de school, je zult het hier goed naar je zin hebben, we spelen ook toneel samen.’

Het valt Albert op dat ze het over de school heeft en niet over het klooster. Toch ziet het er uit als een klooster.

Het is tijd om afscheid te nemen, de meisjes moeten naar binnen. Ze huilen, Albert ook. De vrouw zegt: ‘Kom, kom, wat een verdriet, je kunt elkaar nog wel eens zien. Het is hier geen afgesloten klooster, er mag bezoek komen hoor.’

Heloïse lacht zwakjes door haar tranen heen. ‘Nou, tot ziens dan,’ fluistert ze, ze omhelst Albert en holt naar binnen. Ook Antoinette omhelst hem, zij loopt met trots opgeheven hoofd haar broer voorbij en stapt het gebouw in.

De non knikt Pierre troostend toe. ‘Ze moeten nog even wennen.’ Dan gaat ze achter de meisjes aan naar binnen.

‘Die zijn onderdak,’ mompelt Pierre. Hij zucht. ‘Nou jij nog.’

De vrienden van Pierre hebben voor Albert een plaatsje gevonden bij de katholieke koopman Bernard Morel. Hij kan er meteen de volgende dag beginnen. Albert hoort het in het oude, vervallen huis waar Pierre zijn vrienden ontmoet.

‘Hier beginnen wij ons bedrijf,’ zegt Pierre trots. De drie oud-soldaten hebben grote plannen. Ze hebben wat geld en ze willen gaan handelen in luxe stoffen die uit Alexandrië in Narbonne komen. Dat zal tijd kosten en daarom zijn de twee vrienden begonnen als mandenmaker. Zij willen zo de eerste tijd de kost verdienen en ondertussen meer leren over de handel, om dan over een jaar als koopman van start te gaan.

Albert blijft die eerste nacht in Narbonne in het oude huis. Hij zit tussen de pasgevlochten manden, het ruikt wel lekker. Pierre praat even in rap Occitaans met zijn vrienden en zegt dan: ‘Je mag er een uitkiezen.’ Hij wijst naar de manden. ‘Je hebt zoveel voor mijn zusters gedaan, de familie Vital biedt je dit aan.’

[p. 208]

Albert is verrast. Hij bekijkt de korven en manden. Hij ziet een hele mooie, een vrij hoge korf, die men op de rug kan dragen. Er zit zelfs een deksel op. Aarzelend wijst hij ernaar. ‘Die...?’

‘Hij is van jou,’ zegt Pierre.

Zo staat Albert op een mooie dag eind oktober 1244 's ochtends vroeg met een gloednieuwe korf op zijn rug bij koopman Morel in Narbonne op de stoep. Hij komt binnen in een rijk ingericht groot huis bij de haven. Woonhuis en pakhuizen zijn een geheel.

Albert krijgt een klein kamertje aan de straatkant boven het grote pakhuis. Er staat een bed in, er is een raampje en dat is alles.

Hij kan meteen aan de slag. Er is een grote zending aardewerk uit Syrië binnengekomen. Dat moet uitgepakt en gesorteerd worden. De altijd haastige Bernard Morel vertelt zijn nieuwe knechtje snel hoe hij het doen moet en laat hem daarna alleen in de grote ruimte waar het aardewerk op rekken soort bij soort moet komen. Albert bekijkt verbaasd al die kommen, borden en schotels. Wat een soorten, wat een kleuren! Voorzichtig gaat hij aan het werk. Elk stuk dat hij uitpakt bekijkt hij secuur. Er mogen geen beschadigingen zijn. Wat kapot is of licht beschadigd zet hij apart. De gave stukken gaan op hun plaats in de rekken. Albert vindt het leuk werk, alleen mist hij de buitenlucht.

Als hij al een paar uur aan het werk is komt er een jongetje van een jaar of acht uit het huis van de koopman. Hij komt de nieuwe knecht eens bekijken.

‘Dag,’ zegt hij. ‘Ik ben Robert, mijn vader is hier de baas. Hoe heet jij?’

‘Albert.’

‘Jij werkt bij ons, hè. Vind je dat leuk?’

‘Ik werk hier een tijdje. Als er een geschikt schip is ga ik naar huis.’

‘Waar is je huis?’

‘In Friesland.’

‘Is dat in de buurt van Jeruzalem?’

Albert lacht. ‘Nee, het is de andere kant uit.’

De kleine koopmanszoon zegt heel beslist: ‘Ik ga naar Jeruzalem. Ik ga het veroveren op de ongelovigen. Ik word kruisridder.’

[p. 209]

‘Dat kruis lukt gauw genoeg,’ zegt Albert terwijl hij doorgaat met zijn werk. ‘Ridder word je niet zomaar.’

‘Ik wel,’ zegt Robert Morel heel beslist. ‘Ik ga met de koning van Frankrijk, ik doe dappere dingen en dan maakt de koning mij ridder.’

Albert herinnert zich de verhalen van de kluizenaar Gregorius. ‘Kruistochten zijn gevaarlijk,’ zegt hij voorzichtig.

‘Geeft niet, wij strijden voor God, dan win je altijd en wie doodgaat komt in de hemel.’ De kleine Robert kent geen twijfel.

‘Jeruzalem is al eens veroverd,’ zegt Albert. ‘Toch zijn ze het nu weer kwijt.’

‘Daarom ga ik er heen als ik groot ben. Ik verover het en dan krijgen die Moren het nooit meer.’

‘Ken je mensen die daar geweest zijn, Robert?’

‘Alleen kooplieden, geen ridders.’

‘Wie heeft je dan over de kruistochten verteld?’

‘De pater die me leert lezen en schrijven.’

Uit het huis klinkt een vrouwenstem: ‘Robert, je moet naar school!’ Het jongetje holt weg om nog meer te leren van zijn kruistochtenpater.

Albert begrijpt dat hij in dit huis voorzichtig moet zijn, het is een goed katholiek huis en het jongetje is fel. Dat moet niet teveel over hem weten.

De koopman is tevreden over het werk van Albert. Hij mag die middag twee manden licht beschadigd aardewerk gaan wegbrengen. Tot zijn verrassing gaat de hele zending naar het klooster waar Heloïse en Antoinette wonen. Een katholieke koopman die een katharengroep iets verkoopt of cadeau doet? Albert begrijpt er niets van.

Bernard Morel merkt de verbazing van zijn knechtje.

‘Je snapt het niet, hè? Ik ben een goede katholiek, mijn zoontje krijgt les van een akelig fanatiek patertje en toch geef ik dit licht beschadigde goed aan de katharen. Zo gaat dat hier, jongen. We zijn vrije mensen, wij doen wat de kerk voorschrijft, maar we trekken zelf onze grenzen.’ Hij streelt Alberts haren. ‘Daarom help ik jou ook.’

Albert loopt naast het ezeltje dat de twee manden draagt naar het

[p. 210]

grote gebouw buiten de stad. Hij ziet schepen in de haven. Vreemde schepen, met ongewone zeilen, waar zouden die vandaan komen? Hij ziet galeien, grote, platte schepen die geroeid worden. Hij ziet de drukte op de kade en hij ruikt de specerijen die hier uit verre landen worden aangevoerd. Het is een volkomen nieuwe wereld voor hem.

Bij het klooster moet hij achterom. Voorzichtig tilt hij de manden een voor een van de ezel en draagt ze naar binnen.

Als hij de tweede mand in een soort grote keuken neerzet klinkt er een luide kreet: ‘Albert!’ Heloïse heeft hem gezien vanuit de gang.

Ze holt naar hem toe. Het is een weerzien alsof ze elkaar jaren gemist hebben in plaats van een dag.

‘Hoe is het hier?’ vraagt Albert.

‘Leuk,’ is het verrassende antwoord.

‘Ze zijn heel aardig, het is helemaal niet zo'n klooster als waar jij was. Het is gewoon fijn. Kom hier ook wonen! O nee, dat kan niet, er zijn hier alleen vrouwen. We hebben elk een eigen kamertje helemaal boven, naast elkaar. Het is zo mooi, ik heb een zacht bed en je krijgt hier net zoveel te eten als je maar hebben wilt.’

Zo ratelt Heloïse opgewonden door. Albert is opgelucht dat ze het naar haar zin heeft. Ze zouden nog uren door hebben willen praten, maar dezelfde vriendelijke vrouw die gisteren de meisjes binnenliet, haalt Heloïse weg. Ze moet naar de les. Ze wuift vrolijk en Albert gaat weg via de keuken.

Hij doet in de dagen daarna meer boodschappen voor de koopman. Zo leert hij de stad goed kennen. Zijn blonde haar verbergt hij uit voorzorg wel altijd in zijn hoedje.

Via Pierre ontmoet hij zelfs twee ‘goede mannen’, kathaarse priesters die hier rustig in Narbonne wonen. Ze zijn voor de buitenwereld handschoenmakers. Ze vertellen Albert heel openhartig over hun geheime levenswijze. ‘Niemand ziet aan ons wat wij zijn. We werken gewoon en verkopen onze handschoenen. Wie ons echt nodig heeft weet ons wel te vinden.’

‘En de inquisitie?’ vraagt Albert voorzichtig.

De mannen lachen. ‘We hebben veel vrienden, die helpen ons, ze waarschuwen op tijd. Hoe dat werkt heb je zelf gemerkt.’ Albert

[p. 211]

knikt. Hij kijkt naar de handschoenen. Hij vindt ze mooi, zoiets hebben ze in Friesland niet. Dat brengt hem op een idee.

‘Wat kost dit?’ vraagt hij. De kathaar kijkt even en noemt een prijs, het is niet veel, minder dan twee sous. Albert pakt zijn beurs en telt zijn geld op tafel, het geld dat Henricus hem gaf in Troyes. Hij legt alles neer behalve het goudstuk uit Carcassonne.

‘Hoeveel kan ik hier voor kopen?’

De twee katharen overleggen samen en leggen een groot aantal handschoenen op de tafel. Albert haalt zijn korf, de koop is gesloten. Hij krijgt zijn korf bijna helemaal vol. ‘Handelswaar voor Friesland,’ zegt hij blij.

Op een dag moet Albert naar een somber, hoog gebouw in het oude centrum van de stad. Het is het archief van een dominicaner klooster. Het lijkt wel een gevangenis, met al die spijlen voor de ramen.

Albert brengt een mand borden, het mooiste wat de koopman in huis heeft. Dat zal veel geld kosten.

Hij moet lang wachten in een gang naast een kantoor. Er is niemand in die kamer. Albert ziet lange rijen gebundelde papieren en perkamenten. Wat zou dat voor archief zijn? Hij sluipt de kamer in en pakt een willekeurige bundel. Lange rijen namen. Wat is dat? Daar staan de namen van Heloïse en Antoinette met daarachter: ‘ontsnapte ketters, opsporen en berechten.’

Albert bladert verder - het boek staat vol namen, allemaal mensen die gezocht worden. Hij hoort iets in de gang, hij zet snel het boek terug en loopt heel onschuldig langs de volle boekenkast.

Er komt een monnik binnen die hem op scherpe toon vraagt: ‘Wat doe jij hier?’ Albert kijkt hem met halfopen mond heel dom aan.

‘Zijn die boeken allemaal van u?’ vraagt hij in het Occitaans.

De monnik begrijpt hem niet. Hij trekt Albert aan zijn arm de kamer uit en begint hem in de gang uit te schelden. Albert kijkt hem met hetzelfde oliedomme gezicht aan en antwoordt alleen in het Occitaans. De monnik wijst naar de mand met borden.

‘Dat... borden... jij moeten... hier brengen.’ Een blijde glimlach glijdt over het domme gezicht van de jongen voor hem. In rap Occitaans vertelt hij dat het allemaal voor de eerwaarde heer is. Hij blijft maar vrolijk praten. De monnik snapt er niets van.

[p. 212]

‘Kom mee,’ zegt hij nors. Hij wijst Albert waar hij zijn mand kan brengen en zet hem dan buiten de deur.

Albert rijdt op zijn ezeltje meteen naar Pierre.