De troubadour van Carcassonne

[p. 184]

Consolamentum

De toestand van de zieke tante Alice gaat snel achteruit. Ze wordt nog magerder, ze kan haast niet meer eten en ze praat steeds vaker over de dood. Albert kan langzamerhand al iets meer begrijpen van het Occitaans. Door zijn kennis van het Latijn weet hij woorden en zinnen te plaatsen en bovendien helpt Heloïse hem.

Zo begrijpt Albert dat er op een avond over gesproken wordt om een van de ‘goede mannen’ te waarschuwen. Hij weet dat de echte katharen zo genoemd worden, de volmaakten, die in het geheim rondtrekken, in huizen van mensen prediken en waar nodig de stervenden troosten op de wijze die zij goed vinden. Veel mensen die met dit geloof opgegroeid zijn willen beslist geen katholieke priester aan hun sterfbed, maar een van de kathaarse volmaakten, een ‘goede man’.

Waar ze zo gauw vandaan komen weet Albert niet, maar er staan die avond ineens twee mannen in de keuken. Ze zijn nog jong, ze hebben lang haar en een volle baard. Aan hun ceintuur hebben ze een leren etui met een klein boekje en ook hangt er een pannetje aan. Later hoort Albert van Heloïse dat ‘goede mannen’ altijd vegetarisch eten, ze mogen beslist niet eten uit een pan waar ooit vet in gezeten heeft, daarom hebben ze hun eigen pannetje bij zich.

De mensen die in de keuken zijn knielen driemaal voor de in het zwart geklede ‘goede mannen’. Dat is de traditionele begroeting voor deze katharen waarvan men aanneemt dat de heilige geest in hen woont - en die heilige geest wordt zo begroet. Albert knielt op dezelfde wijze driemaal. De mannen praten zacht en vriendelijk met de zieke vrouw. Mathilde, moeder Agnes, de meisjes en alle anderen die in het huis zijn gaan op eerbiedige afstand rond het bed van de stervende zitten.

Albert komt daar bij en maakt de kathaarse ceremonie mee die ‘consolamentum’ heet, vertroosting. De stervende wordt voorbereid op de naderende dood, ze hoort de voorgeschreven gebeden, antwoordt op vragen en sluit dan haar ogen.

De twee kathaarse priesters bidden stil bij haar, in de keuken klinkt het onderdrukte snikken van familieleden. Na een paar uur opent de oude vrouw nog eenmaal haar ogen, ze zegt zacht iets tegen haar dochter Mathilde en slaapt voorgoed in. De katharen blij-

[p. 185]

ven



bij de overledene zitten. Ze bidden ononderbroken voor de ziel van de gestorven vrouw. Albert ziet een van de mannen opstaan. Hij stapt op een bank en neemt een dakpan weg uit het lage dak boven de keuken. Dat doet hij om de weg naar buiten vrij te maken voor de ziel van de overledene.

Vier dagen blijven de ‘goede mannen’ om de voorgeschreven gebeden te zeggen. Dan is de begrafenis op het gewone kerkhof van het dorp. De pastoor weet al die tijd wel dat er twee katharen in de buurt zijn, maar hij doet er niets tegen. Zoals zoveel gewone dorpspastoors in de Languedoc werkt hij niet mee met de inquisitie.

Zelfs bij de begrafenis laat hij het kathaarse ritueel toe, al wordt er voor de vorm een gewone begrafenismis in de kerk gehouden. Albert is zo getuige van de wijze waarop katharen en katholieken met elkaar omgingen in de rustige tijden voor de kruistochten. De twee levensovertuigingen leven naast en door elkaar gewoon voort.

Toch is de inquisitie dichter bij dan ze denken.

Op een of andere manier is buiten het dorp bekend geworden dat twee katharen daar aan het werk zijn. De middag na de begrafenis komt er een kleine jongen het dorp inhollen. ‘Ze komen er aan!’ schreeuwt hij. ‘De soldaten van de inquisitie komen door het bos.’

Er is meteen een gids die de katharen meeneemt. Die zijn al een heel eind weg als de soldaten het bos uitkomen. De pastoor gaat hen tegemoet en vraagt aan de jonge dominicaner monnik, wat ze zoeken. ‘Katharen,’ zegt de monnik nors.

[p. 186]

‘Katharen?’ antwoordt de pastoor heel verbaasd. ‘Die zijn hier niet.’

‘Er is hier een kathaarse begrafenis geweest,’ snauwt de monnik.

‘Daar weet ik niets van,’ zegt de pastoor. ‘Ik heb zojuist een uitvaart geleid, kijk maar, daar is het verse graf. Alles op de voorgeschreven manier, in gewijde grond. Een goede katholiek, die hier haar hele leven gewoond heeft.’

De dominicaan vertrouwt het niet. ‘Alles doorzoeken,’ zegt hij tegen de soldaten. Die gaan een voor een alle huizen in en zoeken er vergeefs naar katharen.

Moeder Agnes en de kinderen moeten wel maken dat ze weg komen. Met heel weinig bagage vluchten ze ongezien het bos in. Er is een kleine jongen die hun de weg wijst. Achter elkaar hollen ze tussen de bomen door. Het bos is hier heel dicht, ze blijven telkens aan takken haken. Er zijn veel doornige struiken, waar ze hun handen en benen aan openhalen.

Op een zeker moment hoort Albert achter zich een onderdrukte kreet. Heloïse is vast blijven zitten aan een braamstruik. Hij gaat terug en maakt het vermoeide meisje los. Ze leunt tegen hem aan.

‘Kom, we moeten verder,’ zegt hij. Hij ziet de anderen al niet meer. Die zijn doorgerend achter het jongetje aan. Ze hebben niet gemerkt dat Albert en Heloïse achterbleven.

Die klimmen verder de heuvel op, steeds hoger. Het bos is hier wat minder dicht, maar ze zien Antoinette en moeder Agnes niet. Ze lopen door tot het donker wordt, heuvel op, heuvel af. Dan is het duidelijk: ze zijn de anderen kwijt. Voor het eerst in haar leven is Heloïse zonder haar tweelingzusje.

Op een heel andere plaats zoeken moeder Agnes en de huilende Antoinette. De jongen heeft hen veilig naar een volgend dorp gebracht, maar helaas zonder Albert en Heloïse.

‘Laten we naar binnen gaan,’ zegt moeder Agnes. ‘Ze komen straks wel.’ Ze gelooft zelf maar half in haar woorden en verwijt zich dat ze niet beter opgelet heeft. Daar is nu niets meer aan te doen.

Albert en Heloïse overnachten leunend in een lage boom met brede takken. Ze willen niet op de grond slapen, uit vrees voor wilde dieren. Albert herinnert zich nog maar al te goed de huilende

[p. 187]

wolven in het noorden. Ze steunen elkaar en kunnen niet slapen. Om beurten sluimeren ze zo'n beetje.

‘Albert, waar gaan we heen?’

‘Gewoon naar Carcassonne, daar kom je toch vandaan.’

‘Weet jij de weg?’

‘We lopen naar het zuiden, dan komen we er vanzelf.’

Heloïse is gerustgesteld: Albert weet de weg.

Dat moet de volgende ochtend blijken. Albert weet dat de zon in het oosten opkomt, als hij die aan zijn linkerkant heeft is recht vooruit het zuiden. Die kant lopen ze uit. Er is geen pad, er zijn wel bergen en bossen. Ze komen steeds hoger, ze hebben honger. Ze eten alles wat eetbaar is, bramen, bessen, wat ze maar vinden. Er is nergens een huis, een dorp of een stad te zien. Wat een land, Albert krijgt heimwee naar de groene weiden van Friesland. Hij zegt het niet. Hij blijft blij kijken, alsof hij gewoon een eindje aan het wandelen is. Ook Heloïse houdt zich flink; ze merkt al lang dat Albert net zo min de weg weet als zijzelf. Toch loopt ze maar dapper door, berg op, berg af.

Zo komen ze op een wat grotere wei, waar herders schapen hoeden. De mannen zijn net zo verbaasd als hun bezoekers. Ze zijn heel vriendelijk en Albert durft hun wel te zeggen dat ze verdwaald zijn.

‘Dat zou ik denken,’ antwoordt de oudste herder. Hij kijkt Albert en Heloïse scherp aan. ‘Jullie waren toch bij de oude Alice?’

Albert knikt, het heeft geen zin er omheen te draaien. In rap Occitaans vertelt Heloïse wat er in het dorp gebeurd is. De oude herder knikt.

‘Die anderen zullen wel naar Albi gegaan zijn,’ zegt hij tegen zijn maats. Die knikken zwijgend, dat is het meest waarschijnlijke.

‘Robert, breng ze naar de stad en zoek daar de andere vluchtelingen op. Je weet wel waar je ze vinden kunt.’

Robert, een kleine man van ongeveer twintig jaar, knikt. ‘Dat zal wel in de herberg van Bernard d'Avignon zijn,’ zegt hij.

‘Dat denk ik ook, breng ze daar heen en kom dan terug.’

‘Niet teveel zuipen, Robert,’ lachen de andere herders.

Robert bromt iets onverstaanbaars en gaat meteen op weg. Heloïse en Albert volgen hem, ze hebben nauwelijks tijd om de oudste herder te bedanken.

[p. 188]

De herder Robert brengt hen voor de avond in Albi, in de herberg van Bernard d'Avignon. De eerste die Heloïse daar ziet, is Antoinette. Huilend omhelzen de twee zusjes elkaar.

‘Ze is terug, ze is terug,’ roept Antoinette naar moeder Agnes. Die komt de trap af, ze ziet er moe uit.

‘En Albert?’ vraagt ze.

‘O, die is er ook weer.’ Het klinkt wat onverschillig.

Druk pratend gaan de zusjes in een hoekje zitten, ze moeten van minuut tot minuut van elkaar weten wat ze gedaan hebben. Nooit eerder waren ze een hele dag bij elkaar vandaan.

In Albi wonen veel katharen. Voor de bekende moeder Agnes staan meteen gidsen klaar. Er komen zelfs vier ezels als ze na een nacht geslapen te hebben verder reizen. Een zwijgzame man wijst hun de weg; het is een lange tocht en de vluchtelingen zijn blij dat ze op ezels kunnen rijden. Ze vermijden de stad Castres, daar is het onveilig. Via smalle paadjes komen ze in het gebied van de Zwarte Bergen. Een hoog en somber bergland.

Na een flink stuk klimmen komen ze door een dorpje waar de ruïne van een kasteel te zien is.

‘Hautpoul,’ zegt de weinig spraakzame gids. ‘Simon de Montfort was hier.’ Hij wijst naar de puinhopen.

‘Daar loopt onze buurman,’ roept Heloïse ineens. Ze wijst naar een man die hen tegemoet komt. Die kijkt haar aandachtig aan en roept verbaasd: ‘Dat lijken de meisjes van Arnaud Vital wel.’

Antoinette springt van haar ezeltje en roept: ‘Wij zijn de dochters van Arnaud Vital en Denise Montreuil.’

Van alle kanten komen er mensen aanhollen. ‘De kinderen van Arnaud en Denise zijn terug!’ roepen ze elkaar toe. Ze komen uit huizen en hutten die men in het verwoeste dorp weer opgebouwd heeft. Ze staan om de tweelingzusjes heen en roepen en schreeuwen door elkaar.

‘Ik kan wel gaan,’ zegt de gids. ‘Ze zijn thuis, zo te zien.’

Moeder Agnes bedankt hem en vraagt hem nog te blijven. De man wil echter terug, hij neemt de ezels mee.

Zo staan ze daar in het dorpje in de Zwarte Bergen. Heloïse en Antoinette zijn min of meer thuis. Moeder Agnes is een vluchtelinge zonder huis of bezit en Albert een verdwaalde pelgrim zonder op-

[p. 189]

dracht. Het duurt een hele tijd voor de opgewonden buren van de tweeling hen opmerken. Dan is het hartelijk onthaal ook voor moeder Agnes en Albert. Ze zijn welkom in Hautpoul.