De troubadour van Carcassonne

Inquisitie

In Périgueux heerst een angstige stemming. Niemand heeft er behoefte aan vermaak. Albert ziet mensen die met een somber gezicht rondlopen, ze hebben grote gele kruisen op hun kleding genaaid.

‘Die zijn gestraft door de inquisitie,’ legt Heloïse hem uit. ‘Zij hebben nog geluk, er zullen er vast een heleboel in de gevangenis zitten en misschien zijn er al mensen op de brandstapel gekomen. Als de inquisitie in een stad toeslaat is niemand meer veilig.’

Zwijgend rijden de komedianten verder, tot ze aan de kant moeten voor een vreemde processie. Twintig mannen, jong en oud, lopen twee aan twee achter elkaar zwijgend naar de grote kerk van Périgueux. Voorop gaat een priester en achteraan lopen soldaten. De groep van Barbeu ziet de stille stoet langs komen. De mannen lopen met ontbloot bovenlijf, de soldaten hebben zwepen in hun hand. Als de processie voorbij is rijden de toneelspelers ook in de

[p. 148]

richting van de kerk. Daar stopt de processie. Op een teken van de priester worden de halfnaakte mannen door de soldaten gegeseld.

De dunne leren riem zwiept door de lucht en striemt de huid tot het bloed er langs stroomt. Het is een weerzinwekkend gezicht. De groep van Barbeu mag niet doorrijden. Net als alle omstanders moeten ze knielen en bidden, er staan dominicaner paters die toezicht houden.

Het is voor Albert de eerste keer dat hij deze gevreesde monniken in hun witte habijt met zwarte koormantel ziet. De geseling gaat door tot er enkele boetelingen bezwijken. Ze worden weggedragen. De anderen wankelen op eigen kracht weg. Waar ze heen gaan weet Albert niet. Heloïse kijkt hem aan, ze huilt. ‘Inquisiteurs,’ fluistert ze en ze knikt in de richting van de dominicanen.

Zodra ze er de kans toe krijgen rijdt het groepje van Barbeu verder. Vlakbij de stadspoort worden huizen afgebroken. De slopers doen zwijgend hun werk, een dominicaner pater houdt toezicht.

‘Huizen van ketters,’ zegt Heloïse zachtjes. Als ze wat verder weg zijn voegt ze er aan toe: ‘Als iemand voor ketterij veroordeeld is, nemen ze hem al zijn bezit af. Het huis wordt gesloopt en er mag nooit meer gebouwd worden op die plek.’

Ze kunnen zonder moeite de stadspoort door. Daar staan alleen maar soldaten. Ze kijken even in de kar of er niemand in verstopt is, dan kan het gezelschap Barbeu doorrijden. De soldaten zijn de enigen die grapjes maken. ‘Zo voerman, heb je je broer bij je?’ roept er een naar Raoul. Die reageert niet; de beer zit te slapen.

De komedianten rijden zuidwaarts in de richting van de rivier de Dordogne. Ze naderen het gebied waar tijdens de kruistocht tegen de katharen veel verwoest is. Het is een streek met veel grotten. Dat komt nu wel goed uit, ze kunnen in zo'n grot overnachten.

Barbeu ontmoet enkele mannen die zich voorstellen als jagers, er zijn wilde zwijnen in de streek. Het is dus heel logisch dat er jagers rondzwerven. Toch is er iets vreemds met deze mannen, ze praten heel anders dan je van jagers zou verwachten. Barbeu schijnt ze te kennen.

‘Is er een schuilplaats voor de nacht?’ vraagt hij.

‘We hebben een plek waar je van de wilde zwijnen geen last zult hebben,’ zegt een van de mannen.

[p. 149]

‘We hebben er zelf een gevangen en die gaan we roosteren tot meerder eer van God,’ spot een ander.

‘Dat is de tijd van heden, vrienden,’ zegt Barbeu. ‘Roosteren of geroosterd worden.’ Het wordt al snel duidelijk dat de ‘jagers’ mensen zijn die vluchten voor de inquisitie. Met de wilde zwijnen bedoelen ze de dominicanen en het roosteren betekent de vuurdood van een ketter.

Gelukkig blijkt er in de opening van de grot waar ze welkom zijn een echt wild zwijn geroosterd te worden.

De reizigers maken het zich gemakkelijk. Er is ruimte genoeg. Babette heeft in de kar ook nog etenswaren, zodat niemand iets tekort komt die avond. De echte katharen eten niet van het vlees. Het gaat regenen, maar daar hebben ze binnen geen last van.

Het is een vreemde avond. Ze zitten in de donkere grot. Vooraan brandt het vuur, waar het kaalgekloven karkas van het wilde zwijn nog boven hangt, buiten ruist de regen. Eerst zitten ze stil bij elkaar, dan komen de verhalen.

Een jonge man komt net uit het zuiden. Hij was enkele maanden geleden bij de val van Monségur, de laatste vesting van de katharen. Na een lange omweg over de Pyreneeën en door Noord-Spanje bereikte hij Périgueux waar hij meteen weer moest vluchten voor de inquisitie.

Hij vertelt het verhaal van de val van Monségur.

‘Het was een lange reis,’ begint hij aarzelend. Zijn stem klinkt zacht. Albert kan de verteller niet zien, hij zit teveel in het donker. Het is slechts een zachte stem die van uit het duister het verhaal vertelt van de ondergang van de laatste burcht der katharen.

‘Vorig jaar zijn ze gekomen, het zal mei geweest zijn. Tienduizend soldaten en ridders, ze omsingelden ons kasteel en bouwden een tentenkamp. Wij hadden maar honderd soldaten, vijftien ridders met hun schildknapen en dan de honderden katharen en andere vluchtelingen. In totaal waren er bijna vijfhonderd mensen, mannen, vrouwen en kinderen in het kleine kasteel. De omsingeling was niet compleet. Zoals jullie weten ligt Monségur op een steile, hoge rots. Rond die rots is een diep ravijn, aan de oostkant is het kasteel bijna onbereikbaar, daar is alleen een smalle bergkam, een weggetje van hooguit twee meter breed - hier en daar nog smaller - en aan weerskanten een afgrond van honderd meter.

[p. 150]

Zes maanden lang hebben we steeds nieuwe voorraden in het kasteel kunnen halen, soms over dat smalle weggetje, soms door een uitval in de nacht. De vijand was onbekend in de bergen, wij kenden de weg. We hadden het zo heel lang vol kunnen houden. Maar in november vorig jaar hebben ze er Basken bij gehaald, die weten wat ze op bergterrein kunnen doen. Hun aanval was veel gevaarlijker. Ze kwamen op een punt vlakbij ons kasteel en zetten daar een steenwerper neer. Elke dag en vaak ook in de nacht vielen zware stenen in onze vesting. Er kwamen steeds meer gewonden.

Eind december of begin januari, dat weet ik niet zo precies meer, hebben verraders uit het dal de soldaten van de Franse koning de weg gewezen over het smalle pad uit het oosten. Ze zaten ineens vlakbij onze oostmuur. Niemand had daar op gerekend. Die nacht is de hele bewaking van de oostelijke toren uitgemoord. De vijand zette een nog grotere steenwerper aan die kant en vanaf dat moment vielen dag en nacht stenen van vijftig kilo en zwaarder in het volle kasteel. Ik heb mensen gezien die door zo'n steen gedood werden terwijl je met ze stond te praten. Anderen raakten gewond als stenen door het dak van de kleine hutjes vielen waarin ze woonden. Het was een onhoudbare toestand.’

De stem zwijgt. Ze horen alleen het knappen van hout in het vuur, het ruisen van de regen daarbuiten.

‘Onze leider Bertrand heeft opdracht gegeven de schat van Monségur in veiligheid te brengen. Twee mannen zijn er in de nacht mee door de vijandelijke linies geslopen en hebben het goud en het geld naar een geheime plaats gebracht. Op 1 maart zijn de onderhandelingen begonnen, op 15 maart moesten we ons overgeven. De soldaten en de ridders mochten vertrekken, zij waren slechts huurlingen. Alle katharen zijn op de brandstapel gekomen. Bertrand gaf aan mij en nog drie anderen onze heilige boeken. “Verberg je en laat je aan touwen naar beneden zakken als alles voorbij is,” zei hij. “Groet de broeders en zusters van ons.” Dat is het laatste wat ik van hem gehoord heb. Op 16 maart zijn tweehonderd en tien mannen en vrouwen levend verbrand.’

Hij zwijgt weer; sommige toehoorders huilen, anderen staren stil in het vuur.

‘Er waren heel jonge meisjes bij, ik hoorde ze zingen tot het afgelopen was. Niemand heeft geschreeuwd of geklaagd, het waren helden.

[p. 151]

De rest is eenvoudig. Wij zijn langs touwen ontsnapt in de nacht van 16 op 17 maart. We hebben de heilige boeken op een veilige plaats gebracht en we zijn uit elkaar gegaan. Nu ben ik hier. Hoelang we allemaal nog uit de handen van de inquisitie kunnen blijven weet ik niet. Ze zullen ons op blijven jagen tot we allemaal gedood zijn.’

‘Dat kan nog lang duren,’ meent een van de andere mannen. Albert kan zijn scherpe gezicht zien, hij zit dicht bij het vuur. ‘Elf jaar is de inquisitie nu op volle kracht bezig ons volk uit te roeien. Overal hebben ze hun spionnen, als ergens een ketter ontsnapt geven ze zijn signalement aan alle andere steden en dorpen door. Iedereen is verplicht de inquisitie te helpen, al onze stadsbesturen moeten meewerken met die verdoemde dominicanen. En toch, toch zijn we er nog. Ons volk is nog niet gebroken. Soms is er gewapend verzet, zoals twee jaar geleden toen ze in Avignonet een inquisiteur gedood hebben. Soms zijn spionnen en verklikkers hun leven niet zeker. Er zijn er die nooit meer buiten het klooster durven komen waar ze zich schuilhouden. En overal worden goede mannen en vrouwen, de echte katharen, door de bevolking geholpen. Tot in het kleinste bergdorpje toe hebben we gidsen die de opgejaagde katharen veilig van de ene plaats naar de andere brengen. En een enkele keer is een heel dorp de inquisitie te slim af. Daar kan ik jullie een mooi voorbeeld van vertellen.

Je hebt misschien al gehoord dat er in het kasteel van Cassés een groep katharen gevangen genomen werd. Ik was daar bij hen. Met mijn broeder Guillaume werd ik door een helper van de inquisitie weggebracht. De man was alleen, wij waren geboeid. We zaten samen op een paard en die vent van de inquisitie zat op het tweede paard. We kwamen door het dorp Roquefort. Vrouwen daar herkenden me, ik was er nog kort tevoren in het geheim geweest. Ze versperden de weg, sleurden ons van het paard en omringden die helper van de inquisitie. Ik kan je verzekeren dat hij het benauwd had. Wij werden snel weggebracht, de bergen in.

Later hoorde ik wat daarna in het dorp gebeurde. Ze lieten die man gaan en hij kwam natuurlijk al heel snel terug met versterking. Het hele dorp was nu in gevaar, want ze hadden ketters geholpen. Er is niets gebeurd. Die vrouwen zijn heel brutaal midden op de weg gaan staan. Ze hebben de mannen van de inquisitie rustig opgewacht.

[p. 152]

“Wie heeft mijn medewerker aangevallen?” zegt zo'n jong patertje. “Vooruit, spreek op, wie heeft dat gedaan?” De vrouwen nemen hem minachtend van top tot teen op en zeggen: “Die medewerker zoals jij hem noemt, patertje, die kent het verschil tussen een man en een vrouw niet, dat is de grootste stommeling die ze ooit uit Frankrijk hierheen gestuurd hebben. Hij is hier gekomen met twee vrouwen uit ons dorp, goede katholieken, de vent is ongeschikt voor zijn werk. Ik zou maar gauw andere helpers kiezen als ik jou was.”

Toen kwamen er twee dorpsvrouwen naar voren. Zij zeiden: “Ons heeft hij in het kasteel geboeid en meegenomen. Het is een schande, we waren er alleen maar om schoon te maken, we hadden niets met die ketters daar te maken.” De vrouwen gilden dat het een schande was, er waren geen andere getuigen, iedereen vertelde hetzelfde verhaal. De dominicaan is met zijn mannetjes maar weggegaan. Hij had verloren.’

Na dit vrolijke verhaal gaat iedereen slapen. Albert denkt nog lang na over de gruwelijke dood van al die mensen, nog maar een paar maanden geleden. Heloïse kan ook niet slapen. Ze komt in het donker bij Albert liggen. Ze fluisteren samen en slapen dan in.