De troubadour van Carcassonne

Vézelay!

Het is druk in het kleine stadje op de heuvel. Er zijn honderden pelgrims; voor sommigen is Vézelay het eindpunt, anderen verzamelen zich hier voor de lange reis naar Santiago de Compostella. Aan het eind van de week, op vrijdag 22 juli, is het de feestdag van de heilige Maria Magdalena. Dan zullen de relieken van de heilige getoond worden, er is een processie en men zegent de pelgrims.

Signor Barbeu kent een goed plekje voor hun kleine theater. Hoog op de heuvel is de grote kerk van Maria Magdalena. Ze rijden langzaam door de sterk hellende straat omhoog en komen op het plein voor de kerk. Daar bouwen ze hun toneel, in de hoek van het plein, tegen een tuinmuur en achter die muur, in de tuin, mogen ze hun kamp inrichten. Het is een ideaal kamp, ook de beesten zijn nu vlakbij. Voor de beer is er een plekje achter in de tuin. De oude beer houdt van rust.

Iedereen werkt hard in het groepje komedianten. Babette richt een keukentje in, Albert en de meisjes maken tenten klaar en Raoul zorgt voor zijn beer en de muildieren.

‘Hoe moet dat nou met het tentdoek?’ vraagt Albert. ‘Overdag hebben we het op het toneel nodig.’

‘Dat geeft toch niet,’ vindt Antoinette.

‘Maar als het gaat regenen? Dan worden je dekens nat. Mij maakt

[p. 128]

het niet uit hoor, ik slaap in de kar, mijn spullen liggen onder de toneelvloer.’

De meisjes kijken elkaar aan, ze kijken naar de lucht. Albert heeft gelijk, er zijn veel wolken, het is een blauwe lucht met hoge witte wolken, maar die hebben al grijze randen. Het kan best gaan regenen. Wat moeten ze doen?

Zoals altijd is het Raoul die de oplossing weet. Hij heeft onder in de kar nog een paar oude lappen liggen, die kunnen overdag als tentdoek dienen.

Voor de voorstelling loopt Albert het stadje in. Hij wil eens kijken of er pelgrims zijn die als plaatsvervanger voor Arnoldus willen reizen - al willen ze maar voor Arnoldus bidden onderweg.

Op het plein voor de kerk ziet hij een somber groepje. Ze staan dicht bij elkaar en wachten tot ze de kerk in kunnen. Het zijn allemaal mannen, de meesten dragen zware kettingen die aan hun armen of benen vastgemaakt zijn, ze lopen op blote voeten. Moeten die mannen zo helemaal naar Noord-Spanje lopen? Albert hoort ze Vlaams praten. Hij gaat erheen en vraagt waar ze vandaan komen. De pelgrims kijken hem zwijgend aan, wat wil die jongen? Eén doet een stapje naar voren.

‘Wij zijn van Brugge,’ zegt hij. ‘Wij zijn door de rechter veroordeeld tot deze pelgrimstocht, daarom lopen we met zware ijzers.’

Albert wenst ze een goede reis en loopt door. Dat zijn niet de goede plaatsvervangers.

Tegen de kerkmuur zit een groepje mannen en vrouwen, hun vodden moeten pelgrimskleren voorstellen, ze eten stukken brood en kijken nieuwsgierig naar alle voorbijgangers.

‘Hé mooie jongen, kom je bij ons zitten?’ roept een van de vrouwen.

Albert loopt snel door. De vrouwen lachen en roepen hem na. Dit zijn gewone bedelaars, die zich bij de pelgrims aansluiten in de hoop zo iets meer te krijgen.

In een van de lager gelegen straatjes ziet Albert twee nette pelgrims. Ze zitten vlak bij de straat in een herberg.

‘Een aalmoes om de liefde Gods,’ bedelt Albert.

De mannen lachen. ‘Je werkt in onze wijk, makker. Wij doen hier het bedelwerk. Kijk maar niet zo verschrikt, kom er bij zitten.’

[p. 129]

Albert krijgt een plaatsje aan het tafeltje.

‘Hoe kom jij hier?’ vraagt de oudste van de twee. ‘Je bent geen Fransman, dat horen we wel.’

‘Ik kom uit Friesland, ik hoor bij het toneelgezelschap van signor Barbeu.’

‘O, Barbeu, die ouwe opschepper. Is hij nog steeds de beroemde troubadour uit het zuiden? Hoe lang speelt hij die rol nu al, dat is toch zeker twintig jaar. Ik ken hem nog uit Parijs, daar had hij niet veel succes.’

‘Toch komt hij wel uit de Languedoc,’ meent de andere man.

‘O jawel, er zijn er zoveel die daar vandaan komen. Toen dat ketternest schoongemaakt is zijn ze alle kanten uitgestoven. Hij zal ook wel een reden gehad hebben om er vandoor te gaan, maar een koninklijk hof heeft hij nog nooit van binnen gezien, neem dat maar van mij aan.’

De man kijkt Albert vriendelijk aan. ‘En hoe komt zo'n jonge Fries bij die oude oplichter terecht?’

Albert vertelt kort over zijn reis. Hij durft ook het verzoek van Arnoldus aan deze nette pelgrims voor te leggen.

‘Plaatsvervanger,’ zegt de oudste geïnteresseerd. ‘Daar valt met ons wel over te praten.’ Hij knipoogt naar zijn maat.

‘Die Arnoldus heeft toch wel wat nagelaten om zijn plaatsvervanger te betalen?’

Albert kijkt verlegen naar de grond. ‘Dat geld is gestolen.’

De man lacht. ‘Dat is een goeie, je hebt het zelf opgemaakt, bedoel je zeker.’

‘Nee,’ roept Albert fel uit. ‘Ik ben overvallen, hier, kijk maar, je kunt het litteken nog zien op mijn hoofd.’

‘Nou, rustig maar,’ zegt de man. ‘Ik doe je niets, het is zomaar een gedachte. Kermisvolk is zo eerlijk niet.’

Albert staat op, hij is beledigd. ‘Wij zijn geen kermisvolk, wij zijn rondreizende troubadours.’

De man lacht. ‘Hij lijkt zijn baas wel, die zou ook zoiets kunnen zeggen. Mijnheer de troubadour, het was een genoegen u te ontmoeten, maar als er geen geld is kunnen wij niets voor u doen.’ Hij draait zich om, Albert is voor hem niet interessant meer.

De jongen loopt weg. Kermisvolk - hoe durven ze! Als hij het plein opkomt en hun theatertje ziet voelt hij dat hij daar thuishoort.

[p. 130]

Ze zien er uit als kermisartiesten, ze leven als kermismensen, maar ze zijn toch meer dan dat. Ik loop zelf nog wel een stukje, Arnoldus, denkt Albert.

Heloïse kijkt al naar hem uit. ‘Waar zat je?’ vraagt ze. ‘We zoeken je, we moeten spelen.’

Albert gaat meteen naar de poppenkast en pakt zijn poppen. Iedereen staat weer klaar. Het verhaal van boer Frolin kan opgevoerd worden.

Albert kan nu goed spelen met de oude marionetten, hij doet heel veel in het poppentheater, de meisjes hebben daardoor meer tijd voor dansjes. Ook de stemmen zijn goed verdeeld. De voorstelling loopt vlot en de opbrengst valt ook niet tegen.

Later op de ochtend trekt het hele gezelschap van Barbeu naar de kerk. Dat heeft Albert nog nooit meegemaakt.

Barbeu heeft er een bedoeling mee. Hij wil hier elk jaar tonen dat hij een goede katholiek is, vrij van alle ketterse smetten.

Albert moet voorop lopen, daarachter komt Barbeu in zijn mooiste kleren, dan Babette, de twee meisjes en achteraan Raoul. Langzaam lopen ze de kerk in. Albert wil naar een van de zijkapellen gaan.

‘Het hoofdaltaar,’ sist Barbeu. Recht over het brede middenpad van de kerk gaat de stoet. Pelgrims en andere kerkgangers kijken toe. De meisjes lopen met devoot neergeslagen ogen, maar toch zien ze alles.

‘Knielen,’ fluistert Barbeu.

Albert knielt in het middenpad, de hele groep knielt. Daarna vinden ze een plaats helemaal vooraan, waar ze de hele mis bijwonen. Het is van het begin tot het eind theater; Albert vindt het overdreven, maar hij doet wel mee. Vooral de meisjes zijn duidelijk onwennig in de kerk, om dat te verbergen doen ze alle voorgeschreven handelingen extra nadrukkelijk. Albert vindt het een malle vertoning.

Na afloop is signor Barbeu zeer tevreden. ‘We hebben een uitstekende indruk gemaakt. Dat is goed voor onze reputatie.’

In de beslotenheid van de tuin spelen de meisjes de kerkdienst na met overdreven gebaren, ze gieren van het lachen. Albert merkt

[p. 131]

verbaasd dat iedereen precies weet hoe die of die naar hen keek, maar dat alleen Raoul met zijn aandacht bij de dienst was. Raoul ziet het aan hem. ‘Alles is hier theater,’ zegt hij zachtjes tegen Albert. ‘Daar wen je wel aan.’

Op vrijdag 22 juli is het enorm druk in het stadje, er zijn duizenden pelgrims en daar omheen zwermen tientallen potsenmakers, goochelaars, wonderdokters en komedianten. Barbeu had gelijk, ze staan op het beste plekje. Met zoveel onbetrouwbaar volk om je heen is het ook wel plezierig alle bezittingen bij de hand te hebben. Het kamp in de tuin is ideaal, zo vlak achter het theater. Ze spelen die dag wel tien keer, telkens met een behoorlijke opbrengst. Albert en de meisjes hebben lamme armen van vermoeidheid. Uitgeput hangt Albert na de tiende voorstelling over de balk naast Heloïse.

‘Wat ben ik moe,’ zucht Albert. ‘Ik kan geen pop meer optillen.’

‘Gelukkig is dit de laatste voorstelling,’ zegt Heloïse. ‘Morgen reizen we weer verder.’ Ze kijken elkaar aan en lachen.

‘Zo ben je veel aardiger dan wanneer je boos bent,’ zegt Heloïse.

‘Dat kan wel, ben ik dan wel eens boos?’

Het meisje speelt verontwaardiging. ‘Ben ik wel eens boos! Ben je dan nu al vergeten hoe lelijk je tegen me deed in Avallon?’

‘O, dat. Nou ja, toen moest ik kotsen, ik was ziek.’

‘Ja,’ giechelt Heloïse, ‘je had lepra.’

Albert kijkt verlegen naar beneden. ‘Ik voelde me zo vies. Al die mensen...’ Hij huivert nog als hij er aan denkt.

Troostend legt Heloïse haar hand op zijn schouder. ‘Het was heel eng en ik begrijp best dat je schrok, maar je mag nooit meer zo lelijk tegen me doen. Een dame moet je hoffelijk behandelen. Heb je nooit van hoofse liefde gehoord?’

‘Nee, wat is dat?’

‘Dat is het meest verhevene wat onze occitaanse cultuur heeft voortgebracht,’ zegt Heloïse plechtig. ‘Dat zegt signor Barbeu,’ voegt ze er haastig aan toe.

Albert is nog niet veel wijzer. Heloïse probeert het op een andere manier uit te leggen.

‘Wat is volgens jou een vrouw?’

Albert herinnert zich iets wat de kooplieden uit Atrecht zeiden: ‘Rook, vliegen en een vrouw zijn de plagen van een huis.’

[p. 132]

‘Wat is dat nou voor antwoord?’ zegt Heloïse geschokt. ‘Ik bedoel: wat is voor jou de ideale vrouw?’

Daar heeft Albert nog nooit over nagedacht. Hij aarzelt. ‘Ja, eh... zoiets als Hiltje.’ Heloïse weet al wie Hiltje is.

‘Dat is je zuster, je zou ook kunnen zeggen dat ze voor jou een moeder is. Ik bedoel echt een vrouw, wat is, wat kan de ideale vrouw?’

‘Lekker koken en eh, spinnen, weven, kleren maken.’

Heloïse schudt haar hoofd. ‘Dat is een huishoudster. Een vrouw is daar hoog boven verheven. De minnaar vereert zijn vrouwe, hij is haar dienaar, hij ligt aan haar voeten en smacht naar een klein bewijs van haar gunst.’

Albert kijkt heel gereserveerd. Hij ziet het niet voor zich. ‘Een man aan de voeten van een vrouw, die zit toch zeker voor gek.’

Babette is dichterbij gekomen, ze heeft een groot deel van het gesprek gehoord. Ze lacht. ‘Jullie praten over veel te moeilijke dingen, kom eerst maar eten, je hebt het verdiend.’

Albert is al weg - eten, lekker!

‘Ik wist niet dat jij zo in hoofse liefde geïnteresseerd was,’ zegt Babette.

‘Het is het beste wat onze cultuur voortgebracht heeft,’ zegt Heloïse pedant.

‘O, bedoel je het zo, je wilt Albert opvoeden in onze cultuur. Ik dacht dat je...’ Babette kijkt Heloïse van opzij aan, spottend. Het meisje reageert met gespeelde verontwaardiging. ‘Ik, geïnteresseerd in die jongen, helemaal niet, ik wil hem alleen maar wat leren.’

‘Dat is heel mooi van je,’ lacht Babette.

Na het eten zingt Babette Occitaanse liefdesliederen. Ze verklaart de woorden voor Albert, hij vindt het nogal overdreven versjes van smachtende minnaars en hoogverheven vrouwen die een heel enkele keer hun aanbidder een kleine gunst bewijzen, waarna hij weer voor lange tijd gelukkig is.

Zelfs signor Barbeu bemoeit zich ermee. Hij draagt een lang vers voor in het Frans. Albert begrijpt er de helft niet van, maar de meisjes vinden het prachtig. Het is een gezellige avond. Als ze gaan slapen zegt Heloïse: ‘Dat bedoelde ik nou, hoofse cultuur, ik zal je er meer over leren.’