De troubadour van Carcassonne

Voorstelling in Pontigny

De volgende dag komen ze door St Florentin. Daar geven ze op de markt hun gewone voorstelling. Albert haalt geld op, dat lukt hem goed. Blij geeft hij alles aan signor Barbeu; die laat Babette voor een deel van het geld eten kopen, de rest bergt hij in een grote, leren beurs die hij onder zijn kleren draagt.

‘Hoeveel heb je zelf gehouden?’ vraagt Daniël zachtjes.

‘Niets,’ zegt Albert verbaasd. ‘Het is toch voor ons allemaal?’

Daniël sist verontwaardigd. ‘Stommeling, je moet voor je zelf zorgen, alles wat je aan die ouwe zwetser geeft ben je kwijt.’

‘Hij betaalt toch ons eten en alles wat de beesten kosten.’

‘Ja, ja, maar het meeste steekt hij zelf in zijn zak.’

Later die dag vraagt Albert aan Antoinette of zij geld achterhouden bij voorstellingen.

‘Waarom vraag je dat?’ wil ze weten.

‘Daniël zegt dat ik wat voor mezelf moet houden.’

‘O die, die denkt dat wij met dat geld ophalen rijk worden. Hij zit altijd achter de poppenkast, hij ziet helemaal niet wat er binnenkomt en nu denkt hij dat de mensen veel geven. Nou, jij weet zelf hoe dat gaat, je krijgt haast niks in die openluchtvoorstellingen. Je kan beter in een klooster spelen of in een kasteel.’

Toneel in een klooster? Daar heeft Albert nog nooit van gehoord, dat is in Friesland ondenkbaar.

[p. 112]

Hij merkt al de volgende dag hoe het gaat. Ze komen bij het klooster van Pontigny en kunnen daar diezelfde middag optreden.

Barbeu besluit de Brandaanvoorstelling in première te brengen. Ze hebben niet veel kunnen repeteren, maar dat mag voor een ervaren gezelschap geen bezwaar zijn. Iedereen bereidt zich koortsachtig voor op de komende première. Raoul werkt nog aan zijn masker, de meisjes passen hun duivelskleren en hun engelengewaden. Babette oefent haar tekst en Albert loopt zenuwachtig rond met zijn perkamentrollen. Het lijkt wel alsof hij alles vergeten is. Daniël legt de laatste hand aan de vis met de bomen op zijn rug. Hij heeft een mooi decor gevonden en de lapjes waarmee Heloïse monniken suggereert doen het in de kast heel goed.

Laat in de middag staan ze klaar. Ze spelen in de kerk. Vooraan in die grote ruimte is het toneel gebouwd, daar staat de poppenkast naast en daar zijn de gordijnen opgehangen waar Babette achter staat als ze haar engelenstem doet.

Voor het toneel zitten de monniken, ze praten druk met elkaar. Achteraan staan enkele mensen uit het dorp.

Signor Barbeu komt op. Met een breed gebaar brengt hij iedereen tot zwijgen. In stille aandacht kijkt het publiek naar de grote troubadour.

‘Gij allen, hier bijeen in deze gewijde ruimte, luistert naar mijn verhaal. Moge de heilige geest mij bijstaan. Wij tonen u wat er gebeurde met de heilige Brandaan, een abt in Ierland, hier ver vandaan.’ Barbeu laat de klank wegdrijven in de grote ruimte - wat een heerlijke akoestiek, het klinkt nog mooier dan bij de korte repetitie eerder die middag.

‘Ziet thans hoe Brandaan in zijn werkkamer een boek leest.’ Barbeu stapt even tussen de gordijnen om daarna als Brandaan terug te kunnen komen. Babette legt hem snel een monnikspij om, die ze geleend heeft. ‘Het boek,’ sist Barbeu. Raoul geeft het zware blok hout dat als boek moet dienen. In zijn zenuwen laat hij het vallen, een holle klap davert door het schip van de kerk. ‘Stommeling,’ fluistert Barbeu woedend. ‘Laat de boel niet uit je poten vallen.’

Het fluisteren van de geoefende acteur is zo luid dat het in de hele kerk te horen is. De monniken lachen. Hun abt kijkt bestraffend om, dit is een culturele voorstelling, hier mag niet gelachen worden.

Gehaast komt Barbeu op. Hij is meteen in zijn rol zodra hij weer

[p. 113]

voor het publiek staat. Plechtig stapt hij heen en weer en doet alsof hij leest. ‘Maar dat kan toch niet, wat een waanzin, hier geloof ik niets van,’ zegt hij hardop. Hij praat zo nog even door en als iedereen goed begrepen heeft dat de heilige Brandaan geteisterd wordt door ongeloof werpt hij het boek in het vuur. Zij hadden met elkaar die middag goed afgesproken waar het vuur zou zijn: vlak achter de poppenkast. Raoul zou er een stapel doeken neerleggen, dan kon het boek zacht vallen.

Helaas was Daniël niet bij die afspraak betrokken. Net op het moment dat Barbeu aan de dramatische worp met het boek toe is, ziet Daniël die lappen achter zijn kast liggen. De achterkant van de kast laat nog teveel licht door, vindt hij. Die lappen kunnen de boel wat donkerder maken. Hij doet een pas naar achter, raapt de doek op en krijgt op hetzelfde moment het zware blok hout op zijn hand. Met een luide kreet van pijn springt de ongelukkige poppenspeler achter zijn kast, waar hij zacht jammerend blijft zitten.

Barbeu is even onzeker, dan zegt hij waardig: ‘Hoe nu, heb ik iets verkeerd gedaan? Het boek jammert en krijt gelijk een mens. Zie hoe het vuur het klagend werk verteert.’

‘Verbazend knap,’ fluistert de abt tegen de man naast hem. ‘Het geeft het boekoffer zo'n menselijke dimensie.’

Achter het gordijn wacht Babette nerveus op de woorden waarop zij met haar engelenboodschap moet reageren. Barbeu praat verder over het boek; dan herinnert hij zich net op tijd de tekst waar Babette op wacht. ‘Vervloekt zij dit boek, vervloekt de schrijver!’ roept Barbeu luid.

‘O, Brandaan, goede vriend. Je hebt een zware zonde begaan. In dat boek staat de waarheid, die is nu verloren gegaan. Je zult zelf die waarheid moeten ontdekken en opschrijven in een nieuw boek. Onze heer Jezus Christus gebiedt je te gaan varen, negen jaren lang. Negen jaren zul je de waarheid leren kennen, negen jaar om het boek opnieuw te schrijven.’ Het klinkt prachtig, de heldere stem van Babette is tot achter in de kerk te horen. Albert huivert, het lijkt wel of er een echte engel spreekt. Hij kijkt nerveus zijn tekst door terwijl op het toneel Barbeu uitbeeldt hoe Brandaan het schip klaarmaakt. Daar ziet Albert niets van, hij hoort alleen de galmende stem van de oude acteur en hij voelt dat hij nu aan de beurt is.

Het is bijna zo ver. Albert weet dat hij op moet komen als Barbeu

[p. 114]

zegt: ‘Hoort nu hoe grote gevaren de heilige Brandaan op zee bedreigen.’ Die zin komt maar steeds niet. Barbeu vergeet het. Hij is maar aan het praten over dat schip, hoe groot het is, waar de mast staat en ondertussen denkt hij: Waar blijft die jongen nu?

Babette redt de situatie. Met haar engelenstem roept ze: ‘Hoort nu hoe Brandaan op zee in gevaar komt.’ Tegelijk duwt ze Albert het toneel op.

Die staat ineens in die grote ruimte, hij ziet de monniken, een heel blok witte pijen. Hij weet niets meer, met grote angstogen kijkt hij de zaal in en zwijgt. Barbeu ziet het, hij komt naar Albert toe, legt zijn hand op zijn schouder en galmt de eerste zin: ‘Brandaan neemt afscheid van vrienden en verwanten.’

Albert voelt een grote rust over zich komen, het is alsof die uit de zware hand op zijn schouder in hem stroomt. Hij neemt de tekst over en declameert helder en duidelijk de zinnen die hij al zo lang uit het hoofd kent.

‘Dat klinkt mooi, met zo'n Iers accent,’ zegt de abt zachtjes.

Barbeu gaat van het toneel af en Albert speelt helemaal alleen. Rustig klinken de zinnen door de kerk. Brandaan wordt aangevallen door een zeemonster, het schip dreigt te vergaan... Albert houdt de dramatische spanning even aan, zijn stem verklinkt in de kerkruimte en dan pas volgen de dichtregels over de wonderbare redding door een vogel uit de hemel.

Intussen heerst achter het toneel grote spanning. Daniël kan niet spelen. Hij zit te huilen achter de poppenkast, heel stil om de voorstelling niet te storen. Heloïse en Antoinette nemen het over. Precies op tijd hebben ze alle poppen klaar hangen. Het gordijntje gaat op tijd open en Albert merkt op het toneel niets van de problemen.

Met heldere stem vertelt Albert hoe Brandaan met zijn monniken een vreemd eiland ziet, ze varen er heen en gaan aan wal.

In de poppenkast komen de monniken op. Het publiek reageert vertederd, het is net echt. Ze hakken een boom om, in de kast valt een van de boompjes opzij en ze stoken een vuurtje. Dat wordt niet uitgebeeld. Het wordt steeds warmer en ineens duikt het hele eiland onder water, het was een vis! Albert brengt die ontknoping alsof hij er zelf verbaasd over is. In de kerk is het publiek enthousiast.

Albert vindt het jammer dat zijn stuk voorbij is, het gaat net zo lekker.

[p. 115]

De voorstelling gaat door. Barbeu komt weer op, galmt zijn verzen, Raoul speelt de monnik die de paardeteugel steelt en hij wordt door de meisjes-duivels weggesleept. Dat loopt allemaal heel goed. Als Raoul uit de hel terugkomt met zijn zwarte masker lacht zelfs de abt. Het is een groot succes.

Dan komt de grote solo van Albert. Hij is meer dan tien minuten helemaal alleen op het toneel, hij is kalm, hij vertelt het verhaal. De versregels rollen moeiteloos de zaal in en het publiek is zeer aandachtig. Het gaat allemaal veel te snel. Albert had zo wel uren door willen gaan: nooit klonk zijn stem zo mooi als in deze grote ruimte.

Babette lost hem af, zij zingt haar liederen op het toneel. Albert verdwijnt tussen de gordijnen. Daar wordt hij meteen omhelsd door Heloïse en Antoinette. ‘Je was fantastisch,’ fluisteren de meisjes. ‘Je hebt het heel goed gedaan.’ Zelfs Barbeu knikt hem vriendelijk toe. Albert gloeit van opwinding. Hij is een echte acteur!

Barbeu stapt het toneel op en speelt zijn indrukwekkende slotscène. Als Brandaan komt hij terug in Ierland, het boek is vol. Hij legt het op een denkbeeldig altaar, bidt en bezwijmt. Het is doodstil in de zaal. Barbeu rekt de sterfscène zo lang mogelijk.

Tussen de gordijnen door loeren de meisjes in hun engelengewaden. ‘Is hij nou nog niet dood?’ fluistert Antoinette boos. Babette geeft de meisjes een teken. ‘Ga maar, anders ligt hij er morgenochtend nog.’

Heloïse en Antoinette dansen licht het toneel op, ze zien er betoverend uit in hun dunne gewaden. Twee engelen, precies even groot en met dezelfde strak geschminkte gezichtjes. De tweelingzusjes naderen Barbeu die nu helemaal dood ligt. Heloïse pakt de doek in zijn kraag en trekt. Het gaat te snel, de doek trekt strak om de hals van de acteur en het resultaat is bijna een echte dode.

Antoinette danst als een vlinder voor Barbeu en schermt hem zo af van het publiek. Met een snel gebaar maakt hij de doek los en valt terug in zijn vorige houding. Heloïse staat verstijfd van schrik. Antoinette danst met een lieve glimlach naar haar zusje en neemt haar mee. Het doekje wappert bevallig in de lucht, de ziel is vertrokken. Applaus en toejuichingen. De première is gelukt.

De abt complimenteert signor Barbeu met zijn prachtige voorstelling. Hij roemt het jammerende boek, ‘zo menselijk’, en het ‘Ierse’

[p. 116]

accent van Albert. Ook de poppen vond hij heel mooi en vooral de aangrijpende slotscène. ‘Heel knap zoals u uitbeeldde hoe de ziel het lichaam verliet.’ Barbeu glimlacht als een boer met kiespijn. Toch is hij wel tevreden. Er moeten voor de volgende keer nog een paar verbeteringen komen, maar verder is het allemaal goed gegaan.

Alleen Daniël is niet tevreden. Hij is de kerk uitgelopen. Hij is woedend. Uit de kar buiten pakt hij zijn spullen, hij neemt een stuk brood mee en loopt weg. Raoul is de enige die het ziet, de anderen zijn binnen nog druk bezig.

‘Waar ga je heen?’ vraagt Raoul.

‘Ik ga weg, ik ben een troubadour, ik hoor niet bij dit kermisvolk. Gaan jullie maar door met je vulgaire voorstellingen, ik trek als zanger de wereld in. Ik ga naar Parijs.’

Als iedereen een beetje bekomen is van de emoties van de voorstelling zegt Raoul dat Daniël weggelopen is. Daar schrikken ze van.

‘Hoe moet dat met onze andere stukken?’ zegt Babette.

Barbeu weet daar niet meteen een antwoord op.

‘Wij doen de marionetten wel met Albert,’ zegt Heloïse. Dat lijkt een goed idee.

Barbeu heeft echter nog een andere zorg: Daniël weet dat zij katharen zijn, als hij naar de inquisitie gaat kan hij alles verraden. Daar had nog niemand aan gedacht. Ze eten heel stil bij de kar, ieder met zijn eigen gedachten.

‘We reizen snel verder,’ beslist Barbeu. ‘Welke kant ging hij op, Raoul?’

‘Hij wou naar Parijs, zei hij.’

‘Prima, dan gaan wij verder naar het zuiden.’