De troubadour van Carcassonne

[p. 106]

Sint Brandaan in het bos

De volgende ochtend vertrekken ze na een haastig ontbijt.

‘Wil jij vandaag eens op mijn muildier rijden?’ vraagt Daniël. Dat wil Albert wel. Raoul helpt hem op het hoge beest. Zonder zadel zit de kleine pelgrim op de rug van het grote dier. Dat is niet zo vreemd voor hem. In Friesland heeft hij zo wel op paarden gereden. Zo'n muildier stamt af van een ezel en een paard, het is kleiner dan een paard en groter dan een ezel.

Albert rijdt naast Antoinette en Heloïse over het bospad. Signor Barbeu gaat weer voorop, Babette rijdt vandaag helemaal achteraan.

‘Dat was een treurig verhaal,’ zegt Albert. ‘Hebben jullie dat ook allemaal meegemaakt?’

De meisjes aarzelen. ‘Wij zijn natuurlijk veel te jong om iets van die oorlog te weten,’ zegt Antoinette. ‘Maar er is later ook nog wel veel gebeurd.’ Ze aarzelt weer. ‘Mogen we hem ons verhaal vertellen, signor Barbeu?’

De beroemde troubadour draait zich om in het zadel. ‘Natuurlijk kind, vertel hem hoe jullie bij ons gekomen bent. Hij is een goed mens, je kunt hem vertrouwen.’

De muildieren stappen kalmpjes voort terwijl Antoinette vertelt.

‘Na al die oorlogen is er in 1240 weer gevochten. De graaf van Trencavel had een klein zoontje toen hij overleed. Toen dat kind een man geworden was heeft hij geprobeerd zijn stad Carcassonne terug te veroveren. Wij woonden daar met onze ouders en onze broer Pierre. Het is al vier jaar geleden, maar we weten nog heel goed wat er gebeurde.’

‘Nou!’ roept Heloïse uit. ‘De hele stad was tegen de Fransen. Ze wilden allemaal wel die jonge graaf helpen. Ook onze ouders.’

‘We hebben het verloren,’ zegt Antoinette heel eenvoudig. ‘Vader is gedood door de Fransen en moeder is ziek geworden. Pierre hebben ze meegenomen, die hebben we nooit meer teruggezien. Alle inwoners van Carcassonne zijn de stad uitgejaagd.’

‘We moesten ineens allemaal weg,’ vult Heloïse aan. ‘We konden niets meenemen. Onderweg is moeder overleden en toen heeft Babette ons gered.’

Signor Barbeu kucht nadrukkelijk.

[p. 107]

‘Signor Barbeu en Babette hebben ons gered,’ zegt Antoinette snel. ‘We mochten mee met dit gezelschap, we hebben leren dansen en toneelspelen en nu zijn we kunstenaars.’

‘Nou ja, dat hopen we te worden,’ zegt Heloïse bescheiden.

‘Waarom moesten jullie allemaal weg?’ vraagt Albert.

‘Nou, nogal wiedes, wij hoorden allemaal bij de katharen,’ roept Heloïse uit. ‘Vader hielp de goede mannen en vrouwen, de volmaakten, waar je gisteren over hoorde,’ verduidelijkt Antoinette.

‘Jullie hoeven toch niet te vluchten als je vader iets doet,’ meent Albert.

De meisjes lachen. ‘Als ze er bij de inquisitie ook zo over dachten was het eenvoudig,’ zegt Antoinette. ‘Daar is iedereen verdacht die iets met katharen te maken gehad heeft.’

‘Wat doet die inquisitie dan?’

‘Wat ze doen? Nou, eh, ze pakken je op als ze denken dat je bij de ketters hoort en dan blijven ze net zolang vragen tot je zegt wat ze willen horen. Dan kun je kiezen: je bekent en je zegt dat het je spijt, dan krijg je gevangenisstraf; of je blijft bij je mening, dan noemen ze je een verstokte ketter en je gaat de brandstapel op.’ Antoinette zegt het alsof ze het over de gewoonste zaak van de wereld heeft.

Albert vindt het maar een raar gedoe. Doet zijn kerk dat allemaal? Daar heeft hij nog nooit iets van gemerkt.

‘Hoe heb jij Frans geleerd?’ vraagt Heloïse, om eens over iets anders te praten.

‘Arnoldus heeft me woordjes en zinnen geleerd en daarvoor had ik zelf gestudeerd.’ Albert zoekt in zijn tas. Hij toont de rollen perkament. ‘Hier staat een verhaal op in het Frans en hier heb ik het in het Nederlands. Door die twee te vergelijken heb ik Frans geleerd.’

Heloïse vindt het knap. Dat zegt ze ook. Albert kijkt heel trots.

‘Zal ik je eens een stukje laten horen?’ Hij haalt diep adem en declameert met luide stem de tekst van het verhaal van Sint Brandaan. Hij doet het met net zulke uithalen als signor Barbeu op het toneel gebruikt. Het klinkt heel mooi.

Barbeu luistert mee. Als Albert klaar is zegt hij: ‘Mag ik die stukken eens zien?’ Hij kijkt snel de dichtbeschreven vellen door en knikt goedkeurend. ‘Daar kunnen we een nieuw nummer van maken,’ zegt Barbeu.

[p. 108]

‘Met Albert in de hoofdrol,’ roept Heloïse enthousiast.

De grote troubadour kijkt het meisje bestraffend aan.

‘Voor een hoofdrol heeft men ervaring nodig. Mijnheer kan zeker meespelen, hij heeft talent, maar een hoofdrol, nee, daar is meer voor nodig.’

Het is nog steeds mooi weer. Ze zullen opnieuw kamperen in een van de kleinere bossen waar ze doortrekken. Babette gaat op haar muildier terug naar het dorp waar ze net doorkwamen om er inkopen te doen. De anderen zijn met de tenten bezig en signor Barbeu stapt gewichtig heen en weer met het perkament van Albert. Hij bedenkt de nieuwe voorstelling, waarvoor straks de repetities kunnen beginnen. Zijn gezelschap zal de wereld verrassen met een heel nieuw programma.

Hij vraagt Albert hoe het hele verhaal van Sint Brandaan is.

‘Het gaat over een man in Ierland,’ zegt Albert. ‘Hij leest een boek en daar staan allerlei wonderlijke dingen in, dat gelooft die man niet, hij gooit het boek in het vuur en dan klinkt er een engelenstem. De engel zegt: “Brandaan, dat is helemaal niet goed wat je daar doet. Voor straf moet je een verre zeereis maken, dan zul je zelf zien dat alles wat in het boek stond waar is. Je moet het opschrijven en pas als je boek vol is mag je weer thuis komen.”’

Barbeu knikt. ‘Een mooi gegeven. Die Brandaan was toch abt?’

‘Ja,’ zegt Albert enthousiast. ‘Hij was baas over een heel groot klooster en hij nam een heleboel monniken mee.’

‘Dat had ik uit het tweede en derde fragment al begrepen,’ zegt Barbeu. ‘Ik zie het voor me, meteen na het eten kunnen we repeteren. Oefen jij je tekst maar. Denk er om: luid en duidelijk praten.’

Albert loopt wat verder het bos in. Aan de rand van een kleine akker galmt hij de verzen over de heilige Brandaan over het veld. Een hert kijkt verbaasd en vlucht dan snel weg.

Babette roept dat het eten klaar is. Albert holt terug, de herten hebben weer rust.

Meteen na het eten begint de repetitie. Iedereen moet er bij zijn en Barbeu wil dat ze goed opletten.

‘Onze jonge vriend hier,’ begint hij, ‘heeft me een heel interessant idee aan de hand gedaan voor een totaal nieuw stuk. Een ongehoord

[p. 109]

mooie voorstelling, echt troubadourswerk. De schoonheid van de taal zal centraal staan, een oud verhaal uit een verre vergeten cultuur komt tot leven.’

‘Wat doen de poppen?’ vraagt Daniël.

‘De poppen? Niets, dit is een totaal gebeuren rond de schoonheid van het mooiste dat de mens heeft voortgebracht: de taal.’ Zo gaat signor Barbeu nog een tijdje door.

Daniël is beledigd, waarom geen poppen? Zo is er voor hem niets te doen.

Signor Barbeu tekent met een stok het denkbeeldige toneel op de bosgrond. ‘We beginnen met een voorspel, dat doe ik zelf. We begroeten het publiek en er is een zegenbede voor de voorstelling, dat hoor je wel als we echt spelen. Dan komt de heilige Brandaan zelf op. Dat ben ik ook.’

De oude acteur stapt met grote passen over het denkbeeldige toneel. ‘Ik heb hier tekst waaruit blijkt dat ik niets geloof van wat er in het boek staat. O, hebben wij een boek dat geschikt is?’

Nee, dat hebben ze niet.

‘Met poppen gaat dat allemaal veel eenvoudiger,’ mokt Daniël.

Raoul komt met een dik stuk hout. ‘Als ik dit een beetje bewerk met mijn mes lijkt het net een boek,’ zegt hij.

‘Prima idee,’ roept Barbeu, ‘dat is geregeld. Nu de engel. Babette, jij bent mijn engel.’

‘Dat ben ik toch al jaren,’ zegt Babette koket. Ze lachen, alleen Barbeu blijft ernstig. ‘Ja, ja, dat zal wel. Jij bent de engel die Brandaan zegt dat het fout is wat hij deed en dat hij moet gaan varen.’ Babette krijgt een tekst en moet die vanachter het gordijn hard roepen. ‘Luid en duidelijk, maar toch hemels,’ zegt Barbeu. Babette doet haar best.

‘Goed zo, goed zo,’ zegt Barbeu gehaast. ‘Oefen daar de komende dagen nog maar goed op. Hierna heb ik een lang stuk en daarna komt Albert. Begin maar, jongen.’

Albert draagt met luide stem het stuk voor waarin verteld wordt over het vertrek van Sint Brandaan en over een griezelig zeemonster dat door een hemelse ingreep verdreven wordt. Antoinette en Heloïse applaudisseren, Barbeu heeft allerlei aanmerkingen, laat stukken overdoen, doet het voor en is uiteindelijk tevreden.

Daniel zit er ongeïnteresseerd bij. ‘Wat een uitspraak,’ moppert

[p. 110]

hij zachtjes. ‘Zo'n buitenlander heeft geen idee van de schoonheid van de Franse taal en dat moet een troubadoursvoorstelling heten.’

Nu komt er een moeilijk stuk. Brandaan landt met zijn monniken op een eiland, ze kappen er bomen en stoken een vuurtje. Ineens duikt het eiland onder water, het is een grote vis. Kunnen ze dat uitbeelden? Ze denken na.

‘Doe het met de poppen,’ probeert Daniel nog eens. Hij laat met een stuk boomschors zien, hoe dat kan. Barbeu geeft toe: dat zullen ze met poppen uitbeelden. Daniel begint meteen aan de vis met de bomen op zijn rug te werken en Heloïse biedt aan uit lapjes de monnieken te maken.

Dan volgt het grootste tekstgedeelte. Albert zal dat samen met Barbeu doen, het gaat over een bezoek aan het paradijs. Een van de monniken steelt er een mooie teugel; de duivel voert hem naar de hel, waar ze hem pas weer laten gaan als Brandaan lang en vurig gebeden heeft. Dan is de monnik helemaal zwart.

Die uitbeelding krijgt Raoul te doen. Eerst gewoon en als hij uit de hel komt, helemaal zwart geblakerd, dan heeft hij een masker voor. Albert zal de tekst zeggen; voor Barbeu zijn er de aparte stemmen, maar na een uur heeft Barbeu bijna de hele tekst van Albert overgenomen en blijven er voor de jonge troubadour maar enkele regels over. De grootste glorie komt nog voor Albert. Het stuk waarin beschreven wordt hoe Brandaan vreemde wezens ontmoet, mag hij helemaal alleen doen. Ze weten niet hoe ze dat uit moeten beelden, dus houden ze daar maar gewoon de tekst. De vreemde wezens zijn engelen die uit de hemel verdreven werden. Brandaan heeft een lang gesprek met hen en daarna vaart hij naar huis. Om het wat minder saai te maken bedenkt Barbeu dat Babette na dit lange stuk tekst twee liedjes kan zingen.

Voor de meisjes is er in deze voorstelling nog niet veel te doen. Ze hebben een rolletje als duivels die Raoul naar de hel slepen, meer niet.

‘Misschien bedenk ik nog wel iets voor jullie,’ zegt Barbeu troostend. Ook Daniël is niet tevreden.

Barbeu schetst nog hoe het stuk afloopt. Dat speelt hij weer helemaal alleen. Brandaan komt terug, hij legt het volgeschreven boek op het altaar en sterft. Dat speelt de oude troubadour in de schemer van het bos vol overgave. Hij springt ineens heel kwiek op en zegt

[p. 111]

tegen de meisjes. ‘Jullie kunnen als engelen aan komen dansen, ik blijf heel stil liggen en jullie voeren mijn ziel naar de hemel.’

‘Is dat dan te zien?’ vraagt Antoinette.

Babette weet de oplossing. Ze doet Barbeu een dunne gazen halsdoek om. ‘Kijk,’ zegt ze, ‘die trek je heel langzaam los en daar wapper je zo'n beetje mee, dat staat heel zielig.’ Net als de hele voorstelling, denkt Daniël, maar hij zegt niets. ‘Er is nog een heleboel te doen, maar het wordt vast en zeker een mooi stuk,’ stelt signor Barbeu vast.