De troubadour van Carcassonne

Het verhaal van Barbeu

Ze rijden die dag door een bosgebied. Het is mooi weer. De weg is droog, het gaat allemaal veel gemakkelijker dan met die kar van Henricus. Albert hoeft nu niet in de modder aan de wielen te trekken en te duwen. Oom Wiebe krijgt weer gelijk, dit is Frankrijk, mooi weer en vriendelijke mensen.

Raoul is een stille man, als Albert wat zegt geeft hij kort antwoord en daarna zwijgt hij weer. Albert houdt dan ook maar zijn mond, het is met dat Frans toch al moeilijk genoeg. Hij kijkt rond en geniet van het mooie weer.

Als de zon hoog aan de hemel staat, stopt de stoet. Ze zijn nu de enigen op de weg, het is ten zuiden van Troyes.

Barbeu leidt zijn gezelschap naar een open plek opzij van de weg. Babette en de meisjes halen een groot kleed uit de kar, dat spreiden

[p. 101]

ze uit op de grond. Albert helpt Raoul. Zij spannen de muildieren uit en laten die aan een lang touw grazen. Daniël bindt zijn rijdier ook met een touw aan een boom en zorgt voor de muildieren van Barbeu, Babette en de meisjes. Als Albert klaar is, ziet hij dat de vrouwen op het kleed een heerlijke maaltijd hebben klaar gezet. Er staan tientallen pasteien, er zijn drie soorten brood, er is worst, kaas en wijn. Raoul pakt een zak wortels en andere groente uit de kar. Hij zet dat bij de beer neer. ‘Ik zal hem maar zijn eigen voer geven, voor hij onze pasteien opeet,’ lacht hij. Het is de langste zin die Albert hem die dag hoort zeggen.

Ze zitten in een kring op het kleed en eten. Signor Barbeu zit iets apart. Babette zet de lekkerste pasteien bij hem neer en hij heeft een eigen fles wijn. Zwijgend en snel eten ze. Iedereen probeert zoveel mogelijk te krijgen.

Albert heeft dat tempo ook gauw te pakken, hij krijgt bijna ruzie met Antoinette als hij tegelijk met haar naar een laatste broodje grijpt. Hij trekt zijn hand terug en dat doet zij ook. Op dat moment pakt Daniël het broodje. Antoinette begint woedend op de poppenspeler te schelden, maar die eet grijnzend en laat haar maar te keer gaan. Babette zegt dat Antoinette stil moet zijn, signor Barbeu wil slapen. Er valt een plechtige stilte. In de schaduw ligt de grote man onder een deken, hij slaapt.

Na een uur is de middagrust voorbij, ze pakken alles weer in de wagen en rijden verder. Ze komen niet ver die dag. Aan het eind van de middag stoppen ze weer op een open plek in het grote bos en maken zich klaar voor de nacht. Er komt een doek uit de kar - dat is in de voorstelling het gordijn, nu dient het als tent voor Babette en Barbeu. De poppenkast levert een tent voor de meisjes en de drie mannen slapen in de kar.

Raoul zoekt dor hout in het bos, de anderen helpen hem zodra de tenten opgezet zijn. Armenvol hout halen ze uit het bos. Babette maakt een vuurtje, daar komt aan een ijzeren driepoot een zwarte ketel boven te hangen. In die kookpot maakt ze een heerlijke soep, terwijl Heloïse stukken vlees roostert boven het vuur. Met wijn erbij en grote stukken brood is het een prima maaltijd. Albert vindt het leven van komedianten een heel goed leven.

[p. 102]

Na het eten zitten ze samen bij het vuur, in het bos wordt het donker; het is nog niet koud. Signor Barbeu kijkt Albert aan.

‘Mijnheer, u bewijst ons de eer met ons mee te reizen. Wij zijn u een verklaring verschuldigd. U kijkt verbaasd, maar zo is het. U ziet ons als zwervers in een bos overnachten, ver van de Languedoc, ons vaderland. U begrijpt dat niet, u komt uit een ver land en u bent nog jong. U weet niet hoe ons volk vijfendertig jaar geleden ten onder is gegaan in een vreselijke en zinloze oorlog. U kunt dat ook niet weten. Die oorlog, mijnheer, heeft ons allemaal in diepe ellende achtergeladen. Sta mij toe dat ik u vertel wat er in ons vaderland gebeurde, nu vijfendertig jaar geleden in het jaar 1209.’

Daniël zucht en mompelt: ‘Daar gaan we weer, al die ouwe koek, die verhalen die we al honderd keer gehoord hebben.’

Barbeu kijkt verstoord in zijn richting. ‘Als de tragische historie van mijn volk u niet interesseert, mijnheer de poppenspeler, geef ik u verlof te vertrekken.’

Mopperend staat Daniël op, loopt naar de kar en gaat slapen. Raoul loopt naar de beesten, kijkt of alles daar in orde is en komt dan weer terug. Babette en de meisjes wachten in stille aandacht op het verhaal. Barbeu neemt een flinke slok wijn uit zijn eigen fles en zegt:

‘Eens was het land van de Languedoc gelukkig en welvarend. We hadden er onze eigen taal, onze eigen cultuur en we hadden een eigen godsdienst. In die goede tijd waren er in ons land nimmer problemen tussen katholieken en katharen.’

‘Wat zijn katharen?’ vraagt Albert.

‘Katharen, mijnheer, dat zijn de zuiveren, de goede mensen. Zij zijn christen zoals u en ik, maar hun geloof wijkt af van wat de paus in Rome als het enig ware geloof beveelt. Daar kijkt u van op, mijnheer, daar hebt u nog nooit van gehoord. De kerk van Rome beweert dat zij de enig ware christelijke kerk is, maar dat is niet waar. Uit heel oude tijden komt een ander christendom tot ons, daarin leren we dat er twee krachten werken in de wereld: het goede, dat van God komt en het kwaad, dat van de duivel is. Zelfs de heilige Augustinus groeide op in dat geloof, het is ouder dan enig mens zich kan herinneren. Nu beweren domme en boosaardige mensen dat je dan twee goden vereert: God en de duivel. Dat is nietwaar, de wijze mannen hebben dat nooit beweerd. Zij zeggen: een mens

[p. 103]

heeft het goede en het slechte in zich. Wij moeten proberen ons los te maken van het slechte, het slechte hoort bij de aarde, bij het gewone leven. Wie zich daarvan losmaakt wordt zuiver, die wordt kathaar, die hoort bij de hemel. Er zijn twee soorten mensen, de gewone gelovigen en zij die hun ziel gezuiverd hebben, de volmaakten, de katharen. Zij zijn in staat geheel zuiver te leven. Zij eten geen vlees, zij leven heel eenvoudig, zij werken als wever of als ambachtsman en zij reizen rond om te prediken. De volmaakten kunnen zowel mannen als vrouwen zijn.

In mijn jeugd, en dan heb ik het over de tijd rond 1200, waren er in het zuiden veel katharen. Zij hebben veel goed gedaan. Zieken werden door hen genezen, stervenden gaven ze troost. We waren gelukkig, tot in 1209 de kerk met geweld ingreep en als ik hier zeg de kerk, mijnheer, dan bedoel ik de kerk van Rome.’

‘Waarom deden ze dat?’ vraagt Albert. ‘Als die katharen niemand hinderden hoefde dat toch niet?’

‘U bent een goed mens mijnheer, er is in u geen boosheid, dat zie ik. Helaas is er in de wereld wel veel boosheid. De kerk van Rome duldt geen andere meningen dan de hare. Wie iets anders denkt, wie op een andere manier God dient, is in hun ogen een ketter en u weet wat er met ketters gebeurt.’

Albert knikt. ‘Die worden verbrand,’ zegt hij. Hij heeft het nooit gezien, maar er is wel eens over gepraat in het klooster.

Barbeu staart somber in het vuur, het is stil, ze horen alleen het knisperen en knappen van de brandende takken.

‘Zo is het,’ hervat hij zijn verhaal. ‘Ketters worden verbrand, uitgeroeid, vernietigd. Dat is wat er in 1209 met ons volk gebeurde, toen wij allen ketters werden genoemd. Het kwam niet onverwacht, dat moet u niet denken. Al eerder in 1202 stuurde de paus een speciale afgezant, Pierre de Castenau heette die man. Hij probeerde de katharen te onderdrukken, maar dat lukte niet. Dominicus probeerde het met prediking. Hij was een goede man, tien jaar geleden is hij heilig verklaard. Dominicus bedoelde het goed. Zijn monniken, de dominicanen, moesten net zo eenvoudig leven als de volmaakte katharen. Door hun voorbeeld en door hun prediking moesten ze de overwinning behalen voor de kerk van Rome. Daar is niets van terechtgekomen. De dominicanen steunen nu het geweld, de onderdrukking, ze werken voor de inquisitie. Die geloofs-

[p. 104]

rechtbank, de inquisitie, is het gevaarlijkste wapen van Rome. Maar zover was het nog niet vóór 1209. Er werd nog gepraat. Tot een onbekende op 15 januari 1208 de gehate afgezant van de paus bij Saint Gilles aan de Rhône vermoordde. Dat had nooit mogen gebeuren. De paus was woedend. Hij stuurde brieven aan de koning van Frankrijk, aan alle bisschoppen, graven, ridders en baronnen. Er moest een kruistocht komen tegen de katharen. Zelfs onze eigen graaf van Toulouse moest meedoen, hij moest zijn eigen volk bestrijden.

Van alle kanten zijn ze gekomen, die kruisridders met hun soldaten. Driehonderdduizend waren er, uit Vlaanderen, Normandië, Acquitanië, Bourgondië en van over de Rijn uit Duitsland. Dat grote leger trok in 1209 naar Montpellier. De graaf van Trencavel heeft nog geprobeerd te bemiddelen. Ik was daarbij, ik was nog jong. De graaf was ook een jonge man, we waren allemaal jong in die tijd. Met graaf Raymond-Roger van Trencavel ben ik naar het kruisleger toegegaan. Ons groepje was maar klein, tien, twintig man. Voor de stad Montpellier zagen we het vijandelijke leger. De Vlamingen en de Normandiërs stalen als de raven, ze waren altijd dronken. De Duitsers waren geen haar beter, wat kon ze gebeuren? De paus had iedereen bij voorbaat al vergeving van zonden gegeven. Het gesprek was zinloos. De graaf hield een prachtige redevoering, maar niemand luisterde. Die oorlog moest doorgaan. Wij zijn weggereden en op onze weg terug kwamen we door de stad Béziers. Graaf Raymond-Roger riep de mensen daar toe: “Het kruisleger komt, houdt dapper stand, ik kom spoedig met troepen om u te helpen.” Dat is heel anders gelopen.’ Barbeu zwijgt weer en kijkt naar het vuur.

‘Meteen bij het begin van het beleg was er al een uitval uit de stad. De aanvallers zijn verrast, slaan dan terug en drijven de mannen van Béziers terug naar de stad. De poort gaat open om die dapperen binnen te laten. Helaas, de achtervolgers zijn zo dichtbij dat men de poort niet meer op tijd kan sluiten. De vijand komt in de stad.’

Barbeu vertelt het alsof hij het drama voor zich ziet.

‘De mensen vluchten de kerken in; ook daar komt de wrede vijand. Iedereen wordt vermoord, de hele bevolking van de stad, dertigduizend mensen. Niemand overleefde die slachting. Een van die kruisridders vroeg aan een geestelijke of ze geen genade moesten

[p. 105]

hebben voor de katholieken, want niet iedereen in Béziers was kathaar. De priester zei onverschillig: “Dat zoekt God in de hemel wel uit, doe uw werk.”

Wij waren teruggetrokken naar Carcassonne, een versterkte stad van onze graaf Raymond Roger. We hebben daar standgehouden tot de waterputten droogvielen. Toen is die dappere graaf van Trencavel gaan onderhandelen. De eerloze kruisridders hebben hem gevangen gehouden, hij is in gevangenschap overleden. Op 15 augustus 1209 zijn we via een geheime gang uit Carcassonne gevlucht. De vijand maakte een van de kruisridders tot de nieuwe graaf van Trencavel. Die man heette Simon de Montfort. Acht jaar heeft die vreselijke duivel oorlog gevoerd, acht jaar van terreur en verwoesting. Pas in 1218 sneuvelde dat beest bij Toulouse. Op 25 juli van dat jaar werd hij geraakt door een steen uit een katapult; die steen werd afgeschoten door een vrouw. De ergste vijand van ons land was dood, maar dood was ook het land, dood waren de helden van Languedoc, dood als dit vuur.’

Barbeu zwijgt.

Babette rakelt het vuurtje nog op, een paar takjes vlammen, dan dooft alles. Het is stil in het bos.

Heel zacht besluit Barbeu: ‘En zo komt het, mijnheer, dat wij als kermisvolk rond moeten trekken. Ons land is bezet door de Fransen, onze godsdienst is onderdrukt, onze cultuur wordt vernietigd. Wij zijn de laatste troubadours. Lang heeft het verzet geduurd. We hadden nog één sterke burcht in de bergen. Monségur heette dat kasteel. Ook dat is gevallen. Begin van dit jaar is Monségur gevallen, alle katharen die er nog waren zijn levend verbrand. Zingend zijn ze de brandstapel opgegaan, helden van ons volk dat ten onder gaat in de strijd tegen de wrede bezetter.’

De anderen knikken, zij hebben allemaal het nieuws gehoord van de val van Monségur. Kooplieden uit de Languedoc vertelden het op de jaarmarkt.

Stil gaan ze uit elkaar. Albert huivert, het is kouder dan hij dacht. In de kar kan hij goed slapen. In zo'n koude nacht lig je daar beter dan in een tent. Raoul heeft een zeil boven de kar gespannen, zelfs als het gaat regenen liggen ze goed.