De troubadour van Carcassonne

[p. 90]

De jaarmarkt

Het is 1 mei 1244, Albert Hillema komt aan in Troyes. Hij is in Frankrijk en de zon schijnt! Henricus heeft hem die dag niet nodig, Albert mag helemaal alleen de onbekende stad inlopen. Hij krijgt zelfs wat geld mee. Een aantal halve duiten, mailles noemen ze die hier. Albert leert het geld van Frankrijk kennen. Ze hebben deniers, mailles, sous en livres. ‘Zeg maar duiten, halve duiten, stuivers en ponden,’ legt Henricus uit. ‘Twee mailles, twee halve duiten maken één denier of één duit en twaalf deniers zijn evenveel waard als één sou, dat is één stuiver. Er gaan twintig stuivers in een pond, dus twintig sous is één livre. Heb je het gesnapt?’

Albert schudt zijn hoofd, nee, hij snapt er niets van.

Geduldig legt Henricus het nog eens uit. Hij pakt een grote munt. ‘Dat is een livre, dit zijn stuivers, als ik er twintig bij elkaar heb is dat even veel waard als dat ene pond. Hier heb ik een kleine zilveren munt, dat is een denier, een duit zeggen wij. Als ik er daar twaalf van heb is dat evenveel als een sou, ik moet dus wel tweehonderd en veertig deniers hebben om de waarde van een pond op tafel te leggen. En dit is de maille, de halve duit, die is niet veel waard. Je krijgt er tien van me mee, ga nu zelf maar kijken wat je er voor kunt kopen.’

Albert gaat de straat op, hij denkt dat hij met zijn tien mailles niet veel kan doen. Toch valt dat mee. Er is dichtbij een bakkerswinkel, daar is een vrouw de baas. Zij verkoopt allerlei heerlijk gebak. Albert ziet warme pasteien, wafels, gebakken eiervla, ronde platte koeken en nog veel meer heerlijke dingen. Hij vraagt de prijs. Voor een paar mailles heeft hij al zo'n grote koek. Hij koopt er een, groet de vrouw vriendelijk en loopt verder de stad in.

Wat een drukte, hij moet telkens opzij voor haastige mensen en voor volle karren. Er zijn veel bedelaars. Albert loopt ze voorbij, hij wil zijn geld niet verspillen. Nu zal hij het goed besteden.

Op een plein ziet hij een man met een beer. Albert blijft staan, hij slikt het laatste stukje van zijn koek in, de beer kijkt hem aan. Nee beer, niets voor jou, denkt Albert. Ik eet lekker mijn eigen koek op. De man laat de beer een dansje maken, het beest lijkt het niet leuk te vinden, de man ook niet.

[p. 91]

Naast een klein toneel staat een poppenkast. Eigenlijk is het toneel niet meer dan een lage kar, waar planken opgelegd zijn. Op de vier hoeken wordt dit vloertje ondersteund door dikke palen. De man met de beer verdwijnt achter de kar en er stapt iemand tussen gordijnen vandaan het toneel op. Het is een mooi aangeklede deftige man. Hij is vast al oud, zijn hoofd is bruin en gerimpeld. Toch ziet hij er heel indrukwekkend uit. Vooral als hij begint te praten.

‘Edele dames, nobele heren, boeren, burgers en buitenlui, komt allen nader en aanschouwt het wonderbaarlijkste spektakel dat u ooit gezien hebt. Hier ziet u marionetten die levend worden en dansen op ditzelfde toneel, hier hoort u de mooiste liederen, gezongen door de beste zangeres die ooit in uw goede stad optrad. Hooggeëerd publiek, geeft reeds nu uw milde gaven voor de kunstenaars die u dit alles zullen tonen.’

Twee meisjes, precies gelijk gekleed en geschminkt als poppen, dansen achter het toneelkarretje vandaan en beginnen geld op te halen. Ze lachen vriendelijk naar de mensen, maar ze halen niet veel op. Albert pakt vier mailles en geeft elk meisje er twee. Ze lachen extra lief naar hem.

Dan begint de voorstelling. Eerst komt er een wat dikke vrouw die liedjes zingt. Albert verstaat het niet, maar het klinkt wel mooi. Weer halen de meisjes geld op. Albert geeft ieder nog een maille, er zijn nu meer mensen die iets geven.

De oude man in zijn mooie kostuum verschijnt weer.

‘Edele dames, nobele heren, boeren, burgers en buitenlui, hoort dan thans de wonderbaarlijke geschiedenis van de arme boer Frolin, hoort wat hem overkwam toen hij op weg ging naar de stad om er zijn koeien en schapen te verkopen.’ Albert ziet het gordijntje van de poppenkast open gaan, er verschijnen enkele poppen. Hij ziet een boer met koeien en schapen. Ook de vrouw van de boer en zijn twee dochters lopen mee. Achter de kast roepen een of meer mensen met verdraaide stemmetjes de tekst.

Albert begrijpt dat de boer naar de stad moet om zijn vee te verkopen en dat hij vrouw en dochters niet thuis wil laten. Het is een prachtige voorstelling. De man op het toneel vertelt het verhaal van Frolin en hele stukken worden in de poppenkast uitgebeeld.

Dan gebeurt het meest wonderbaarlijke. Frolin is in het verhaal bij een beek aangekomen, daar wil zijn vrouw rusten. De dochters

[p. 92]

gaan dansen en ineens komen de poppen tot leven. Eerst dansen ze als poppen in het marionettentheater, dan gaan ze de coulissen in en ineens zijn het de twee meisjes op het toneel. Albert snapt niet hoe dat kan.

De meisjes dansen heel mooi, de mensen klappen in hun handen. De vrouw die liedjes zong haalt snel nog eens geld op. Albert geeft zijn laatste maille.

Na de dans gaat het verhaal verder. De meisjes lopen weg met twee ridders, de boer gaat verder naar de stad met zijn vee en zijn vrouw. De oude man op het toneel kijkt heel somber. ‘Daar is onderweg iets vreselijks gebeurd,’ buldert hij over het pleintje. ‘Frolin moet een snelstromende rivier oversteken, al zijn vee komt behouden aan, maar zijn vrouw, zijn dierbare, zeer beminde echtgenote, met wie hij vele jaren lief en leed deelde, zij komt niet aan de overkant. De woeste stroom sleurt haar mee, zij drijft reddeloos verloren weg.’

In het publiek lachen sommige mensen, de man op het toneel kijkt nog bozer en vervolgt zijn verhaal. Alles komt uiteindelijk toch goed, de vrouw drijft op haar kleren naar de stad, de dochters trouwen met de edellieden en de vader hoeft zijn leven lang niet meer te werken.

De meisjes halen voor de laatste keer geld op, de mensen lopen snel door. Albert heeft niets meer. ‘Mijn geld is op,’ zegt hij.

‘Dat geeft niet,’ zegt een van de meisjes, ‘je hebt al zoveel gegeven. Meer dan al die anderen.’ Boos kijkt ze de mensen na die doorgelopen zijn zonder te betalen.

De meisjes gaan op de rand van het toneel zitten. ‘Waar kom jij vandaan?’ vragen ze.

‘Uit Friesland, dat ligt in het noorden.’

‘Hoe heet je?’

‘Albert Hillema en hoe heten jullie?’

‘Ik ben Antoinette,’ zegt het ene meisje. ‘En zij heet Heloïse. Wij zijn tweelingzusjes en we komen uit het zuiden.’

‘In het zuiden, daar zijn de mensen toch bruin?’ zegt Albert onnozel.

De meisjes lachen met gierende uithalen. ‘Dit is allemaal schmink,’ zegt Heloïse. ‘Onze echte kleur is niet zo wit.’

‘Maar we zijn geen moren,’ roept Antoinette, ‘we hebben een heel gewone kleur.’ Ze strijkt door Alberts blonde haar.

[p. 93]

‘Hebben ze in jouw land allemaal zulk mooi haar?’

Albert haalt zijn schouders op. ‘Gewoon - gewoon haar net als ik.’

‘Hoe oud ben je?’ wil Heloïse weten.

‘Twaalf.’ Daar moeten de meisjes weer om lachen. ‘Twaalf, wij zijn al dertien,’ zegt Antoinette koket. ‘Wij zijn al volwassen.’

Albert zucht, daar beginnen die meiden altijd meteen over. Zij zijn volwassen als ze twaalf zijn, jongens mogen pas meetellen vanaf hun veertiende. Het is hier al net als thuis: giechelen en over leeftijd praten.

‘Spreken ze Frans in jouw land?’ vraagt Heloïse.

‘Nee, Fries.’

‘Hoe komt het dan dat je Frans spreekt?’

‘Dat heb ik geleerd.

‘Kun je ons Fries leren?’

Albert zegt een paar zinnetjes in het Fries, maar de meisjes vinden dat een veel te moeilijke taal. Ze praten verder Frans met elkaar.

Na een poosje begint de tweede voorstelling. Albert kijkt nog even en daarna loopt hij door. Vanachter het gordijn wuift Heloïse naar hem.

[p. 94]

Er volgen drukke dagen. Albert moet Henricus helpen op de jaarmarkt. Elke dag moeten alle pakken met de mooie wollen stoffen opengemaakt worden en 's avonds pakken ze weer in wat nog niet is verkocht.

Het is heel druk op de jaarmarkt. Er zijn Venetianen met mooie zijden stoffen; daar doet Henricus goede zaken mee. Er zijn er ook die uit Genua gekomen zijn met allerhande specerijen. Er zijn veel Vlamingen, maar ook mensen uit Noord-Spanje en uit het zuiden van Frankrijk uit het gebied vlakbij de Middellandse Zee. Er zijn Duitsers en er zijn zelfs Friezen. Alles wat er op de wereld gemaakt wordt of wat in verre landen groeit is hier te koop.

Als hij niet bij Henricus hoeft te werken loopt Albert graag rond in Troyes. Er is zoveel te zien. Meestal komt hij dan wel uit bij het straattheater van signor Barbeu, het theater waar Antoinette en Heloïse optreden. Hij loopt ook met de meisjes door de stad als ze vrij zijn.

Albert merkt dat de meisjes onderling een heel andere taal spreken. Het is de taal van de kooplieden uit het zuiden. Occitaans noemen de meisjes het. Albert is blij dat hij Frans kan spreken, maar de veelheid van talen op de drukke jaarmarkt maakt hem wanhopig, dat kan hij van zijn levensdagen niet allemaal leren. Henricus heeft daar geen last van, die praat alle talen van de markt door elkaar en iedereen begrijpt hem.

Van de meisjes hoort Albert dat ze Troyes gaan verlaten.

‘We reizen verder naar Vézelay,’ zegt Antoinette.

Vézelay, die naam herinnert Albert aan de pelgrimstocht. Hij moet nog steeds een plaatsvervangende pelgrim zoeken voor Arnoldus. In alle drukte heeft hij daar nauwelijks meer aan gedacht. In Vézelay zijn veel pelgrims, daar is die plaatsvervanger wel te vinden. Alleen reizen is gevaarlijk, als hij eens...

Hij praat erover met de meisjes en die zijn meteen enthousiast. Ze willen Albert meenemen naar signor Barbeu, de leider van het groepje. Albert aarzelt. ‘Eerst met Henricus praten,’ zegt hij.

‘Wat een onzin,’ meent Antoinette. ‘Je bent toch eigen baas, die man heeft niets over je te vertellen.’

Toch wil Albert liever eerst met Henricus hierover praten.