De troubadour van Carcassonne

E ultreia! E suseia!

Henricus van Gent houdt er van vroeg te reizen. Zodra het de volgende ochtend licht is wil hij weg. Albert en Gregorius gaan eerst nog naar de kapel onder aan de heuvel, Henricus wacht ongeduldig bij zijn kar.

De kluizenaar en zijn gast knielen bij het altaar. Gregorius spreekt een lang en ernstig gebed uit, waarin hij voor Albert om een behouden reis vraagt. Het is heel ontroerend voor allebei, met tranen in zijn ogen neemt de kluizenaar afscheid van zijn jonge landgenoot.

Terwijl ze wegrijden roept Albert in het Fries: ‘Ik kom gauw weer terug!’ Hij blijft wuiven tot ze om de hoek van de heuvel zijn.

Henricus zit zwijgend op de bok, hij ment rustig de paarden. Het

[p. 71]

is goed weer, het dooit, er ligt nog wel sneeuw op de weg, maar de paarden trekken de kar in een rustig tempo omhoog. De weg stijgt licht, het is zeker geen steile helling, maar de twee dieren moeten flink trekken.

Albert kruipt naar voren, het is een huifkar vol grote pakken. ‘Wat zit daar in?’ vraagt hij.

‘Handel,’ antwoordt Henricus. ‘Wollen stoffen, laken, linnen, van alles. Dat verkoop ik in Frankrijk op de jaarmarkt in Troyes. Ik koop daar andere stoffen, spul dat ze bij ons niet hebben, zijde en tapijten uit het oosten. Op zo'n jaarmarkt is van alles te koop, dat zul je nog wel zien.’

‘Is het ver naar Troyes?’

‘Heel ver, je bent als koopman altijd lang onderweg. We gaan eerst naar Reims en dan moeten we nog verder. Als alles goed gaat kunnen we met Pasen in Reims zijn. Onderweg ontmoeten we wel meer kooplieden, we reizen dan samen, dat is veiliger.’

‘Waarom reis je dan nu alleen?’

‘Dat is misschien niet zo slim van me, maar ik wil op de jaarmarkt zijn voor er anderen uit Gent komen. De gevaren neem je dan maar op de koop toe.’

‘En die mannen onderweg, komen die dan niet uit Gent?’

‘Nee, dat zullen wel veel Fransen zijn of Vlamingen uit andere steden, meer naar het zuiden. Ik ben nu weer eens door het Maasdal gekomen, maar het valt me niet mee. Er is veel slecht weer geweest en ik heb gehoord dat er hier een bende rovers in de buurt zit.’

Albert kijkt angstig om, is er altijd gevaar als je reist? Hij pakt zijn rozenkrans en begint stil te bidden. ‘Je bent nogal gelovig,’ zegt Henricus. ‘Heb je dat thuis geleerd?’

‘Ik heb in een klooster gewoond. Geloof jij dan niet?’

‘Natuurlijk geloof ik wel. Als je altijd onderweg bent kom je in zoveel gevaren, dan leer je wel bidden. Ik heb alleen maar een hekel aan al die monniken en priesters. Die hebben een goed leventje, terwijl hardwerkende mensen armoe lijden.’

‘Zij bidden voor de mensen,’ verdedigt Albert hen.

‘Ja, dat kennen we,’ zegt de koopman schamper. ‘Je hebt de adel die vecht, de geestelijkheid die bidt en de gewone man die het geld moet verdienen. Ze zijn allemaal veel te rijk, die kloosters ook. Ze hebben veel te veel geld.’

[p. 72]

‘In ons klooster was het heel arm.’

‘Was er geen goud en zilver op het altaar?’

‘O ja, we hadden prachtige relieken in goud met edelstenen.’

‘Dat bedoel ik nou, al dat goud en die edelstenen. Zelfs die nieuwe bedelorden beginnen al rijk en machtig te worden. Mensen willen altijd geld en macht hebben.’

De koopman kijkt om. Er rijden drie kerels op paarden achter hen aan. Hij vertrouwt het niet, wat willen die mannen? Zijn het rovers? Albert kijkt ook om, hij ziet dat Henricus ongerust is.

‘Wat zijn dat voor mannen?’ vraagt Albert.

‘Ik wou dat ik het wist,’ zegt Henricus. ‘Ik vertrouw ze niet. Het is hier een gevaarlijke streek.’

De smalle weg langs de Maas gaat even naar beneden. Henricus laat de paarden draven. Dat is wel gevaarlijk, de weg is nog glad op veel plaatsen.

‘Wat doen ze?’ vraagt hij, terwijl hij al zijn aandacht op de weg gericht houdt.

Albert klimt door de kar naar achteren. ‘Ze komen snel dichterbij. Ze hebben wapens in hun hand.’

Henricus laat de paarden nog harder draven. Ze daveren de weg af, aan hun rechterhand is de steile rotswand, links is een meter lager de rivier. De heuvels komen hier bijna loodrecht tot aan het water, er ligt veel sneeuw tussen de bomen. Die heuvelwand is één massief blok sneeuw en stenen. Henricus stuurt de kar om een bocht. Ze glijden opzij, de paarden schrikken, met veel geschreeuw weet Henricus zijn dieren weer in de goede richting te sturen, slingerend volgt de kar.

Albert houdt zich achterin de huifkar stevig vast.

Daar komen de achtervolgers de hoek om.

‘Herru Sanctiagu, Got Sanctiagu!’ schreeuwt Albert en dan zo hard hij kan: ‘E ultreia! E suseia!’ Zijn stem galmt tussen de rotsen door. ‘Deus aia nos!’ gilt Albert.

Er klinkt een onheilspellend gerommel. Op de wand naast hen raakt een brok sneeuw los, het valt net achter de kar. Er komt meer sneeuw naar beneden, stenen vallen mee.

‘E ultreia, e suseia! E ultreia, e suseia!’ Albert schreeuwt de pelgrimskreet zo hard hij kan. Er valt steeds meer sneeuw van de berg.

[p. 73]

Een van de achtervolgers wordt geraakt door een flinke steen. De anderen houden hun paarden in, net op tijd, want er komt een lawine van sneeuw en stenen naar beneden. De hele weg achter Albert en Henricus is afgesloten.

Albert danst door de kar naar voren. ‘Ze zijn weg, ze zijn weg! E ultreia, e suseia!’ Henricus laat de paarden rustiger voortstappen, hij laat ze helemaal stilstaan en kijkt om.

‘Heilige moeder Gods,’ mompelt hij. ‘Zitten ze daaronder?’

‘Ik weet het niet,’ roept Albert opgewonden. ‘Het viel zomaar op de weg, een wonder! De heilige Jacobus heeft ons geholpen! E ultreia, e suseia!’

‘Rustig, rustig,’ zegt Henricus geërgerd. ‘Schreeuw niet zo. Zo meteen valt er weer zo'n kwak sneeuw met stenen, als dat verkeerd neerkomt zit je eronder.’

Ze rijden rustig verder, van de rovers zien ze de hele dag niets meer. Bij Revin maakt de rivier een grote bocht, de weg is er heel smal. Heel voorzichtig stuurt Henricus de zware huifkar over de gladde weg. Het gaat allemaal goed.

‘Dat hebben we gehad,’ zegt hij. ‘Nu gaan we een tijdje klimmen.’

Tot Les Mazures is het inderdaad een hele klim. Ze lopen naast de kar, om het voor de paarden wat lichter te maken. Even voorbij het dorpje stuurt Henricus de kar het bos in.

‘We zullen eens kijken hoe het met mijn vrienden de ijzersmelters gaat,’ zegt hij. Albert weet niet wat hij bedoelt. De kar hobbelt over een slechte weg verder het bos in. Na een tijdje wordt het bos minder dicht, er zijn hele open plekken.

‘Dat doen de houtskoolbranders,’ zegt Henricus. ‘Om uit ijzererts het ijzer te smelten moet je houtskool hebben, dat is de enige manier. Het kost wel veel bomen, vorig jaar was dit nog allemaal bos. Ik ben bang dat er over vijftig jaar geen boom meer te vinden is. Ze gebruiken overal hout voor. Leerlooiers willen de bast van bomen, scheepsbouwers hebben hout nodig, we bouwen huizen, we stoken hout, we maken er vaten en kisten van, en dan heb je nog deze ijzersmelterijen.’

Albert kijkt rond in het uitgedunde bos, er staat inderdaad niet veel meer. Henricus schudt zijn hoofd. ‘Ik weet niet waar dit heen moet.’

[p. 74]

‘Geeft niet,’ zegt Albert eigenwijs. ‘In 1260 vergaat de hele wereld.’

Henricus kijkt hem verbaasd aan. ‘Hoe kom je daarbij?’

‘Dat heb ik gehoord in de kerk.’

‘Je moet niet alles geloven wat ze in de kerk zeggen.’

‘Arnoldus zei het ook.’

‘Wat wist Arnoldus daarvan?’

‘Arnoldus was heel knap, hij heeft me een heleboel verteld. Ik heb ook Frans van hem geleerd.’

‘Dat zul je de komende tijd wel nodig hebben. Alleen moet je niet denken dat je die kerels hier in het bos kunt verstaan, die praten een heel apart taaltje.’

Dat merkt Albert. Ze staan na ruim een uur in een rommelig stukje bos, waar smerige hutjes in een kring neergezet zijn. Er lopen een stuk of tien mannen rond, ze zijn allemaal heel vies, maar ze lachen vriendelijk en ze begroeten Henricus heel enthousiast. Wat ze elkaar toeroepen begrijpt Albert niet. Hij lacht maar vriendelijk terug.

Henricus zet de kar bij een van de hutten neer en praat druk met de zwarte mannen. Ze wijzen naar Albert en zeggen iets.

Henricus lacht en geeft antwoord. Als dit Frans is heeft Albert al die tijd voor niets gestudeerd, hij verstaat er helemaal niets van.

Er komt een jongen naar hem toe, net zo zwart als alle anderen.

‘Kom jij uit het noorden?’ zegt hij langzaam en duidelijk in goed verstaanbaar Frans.

‘Ja,’ zegt Albert, blij dat hij met iemand kan praten.

‘Hebben jullie daar ook ertssmelterijen?’

‘Dat weet ik niet, ik heb ze nooit gezien.’

De jongen laat Albert de kleine oventjes zien, waar de mannen uit ijzererts het ijzer smelten bij heel hoge temperaturen. Ze leggen Albert uit hoe dat gaat, maar hij snapt het niet zo goed. Toch knikt hij maar, het lijkt zo onaardig om steeds te zeggen: ‘Ik snap er niets van’. Hij ziet ijzererts en hij ziet stukken ijzer, gesmolten en afgekoeld. Hoe die mannen van het een het ander maken blijft een raadsel.

[p. 75]

Er is ook een smederij in het bos. Daarom maakte Henricus zo'n omweg. Hij laat zijn beide paarden opnieuw beslaan. De smid verhit de hoefijzers, buigt ze iets bij zodat de vorm helemaal goed is en maakt ze dan vast aan de hoeven van de paarden.

De hete ijzers en de pennen schroeien die hoeven, dat stinkt.

Voor Albert is dit niet nieuw, hij heeft zo vaak paarden zien beslaan.

‘Het is nergens zo goedkoop als hier,’ zegt Henricus tevreden.

Die nacht slapen ze in de huifkar. Er zijn twee strozakken en ze hebben genoeg dekens.

Overal ruik je brandend en verkolend hout. Om de ertssmelterij heen zijn tientallen korfvormige houtstapels, afgedekt met aarde en plaggen, waar het hout langzaam verkoolt tot houtskool. Die brandstof gaat met karren naar de smelterij. Het werk gaat dag en nacht door.

Albert ligt goed beschut tussen de balen koopwaar op zijn strozak. Hij kan onder het doek van de huifkar het bos inkijken. Overal om hen heen gloeien vuren. De mannen lopen de hele nacht heen en weer, af en toe licht er verder weg een fel licht op als er een hoeveelheid gloeiend heet ijzer afgetapt wordt, dat ligt dan uren af te koelen, voor het verder bewerkt wordt. Albert hoort de wind in de bomen.

Zou Henricus gelijk krijgen? Zouden er over vijftig jaar helemaal geen bossen meer zijn? En als de wereld nu eens echt verging? Hij kan zich niet voorstellen hoe erg dat zou zijn. Zelfs in zijn dromen niet.