De troubadour van Carcassonne

Een pelgrimslied

Albert knapt snel op. De wond geneest goed en hij heeft geen hoofdpijn meer. Hij blijft nog een poosje bij Gregorius, dat wil de kluizenaar zelf graag.

Albert wordt helemaal opgenomen in het dagelijks ritme van het leven hier hoog op de heuvel. Gregorius bidt vier of vijf keer per dag, Albert doet mee, hij is het gewend vanuit het klooster. Hij gaat mee naar beneden naar het dorp Fumay, waar ze brood krijgen bij de bakker en waar iemand anders hun vis geeft. Gregorius eet nu alleen vis, het is vastentijd. In andere tijden van het jaar brengen de mensen hem ook wel vlees. Hij hoeft niet te betalen, hij krijgt alles.

Op een dag begrijpt Albert waarom iedereen zo graag iets aan de kluizenaar geeft. Er komt een vrouw de heuvel oprennen. ‘Mijn kind is ziek,’ roept ze. Gregorius pakt onmiddellijk een grote tas die in de hoek van de hut staat en gaat met de vrouw mee. Albert volgt nieuwsgierig.

[p. 66]

Ze komen bij een van de huizen aan de rand van het dorp. Daar is het zieke kind. Gregorius onderzoekt het kind en maakt een drankje klaar. Hij vertelt de moeder wat ze doen moet.

‘Ik kom morgen nog wel eens kijken,’ zegt hij. ‘Het zal wel goed komen, het kind wordt beter met Gods hulp.’

Voor ze teruggaan naar de kluis bezoeken ze de kapel. Het is voor Albert de eerste keer sinds hij daar op die koude avond gevonden werd. Wat is het een klein kapelletje, hij dacht dat het veel groter was. Als hij dat zegt, lacht Gregorius. ‘Die avond zag je de boel niet meer zo helder.’

Albert vraagt: ‘Waar heb je dat allemaal geleerd, van die kruiden en zo?’

Ze lopen langzaam de heuvel op, het is begin maart, het voorjaar is al voelbaar. Gregorius wijst met een ruim gebaar om zich heen. ‘Hier, in de natuur, dat is het mooiste boek dat je lezen kan. Verder ben ik natuurlijk ook gewoon in de leer geweest, acht jaar lang. Ik heb ook een tijd in een klooster gewoond, net als jij, alleen was ik toen al veel ouder.’

‘Was dat in Friesland?’ vraagt Albert.

‘Nee, in Friesland ben ik nooit meer terug geweest. Het was in Frankrijk. Na die schipbreuk waar ik je over vertelde ging ik via Compostella naar het noorden. In de Pyreneeën zag ik kluizenaars die in huisjes woonden in de bergen, net zoals ik hier nu heb. Zij hadden meestal een kapel in de buurt waar ze voor zorgden en verder hielpen ze reizigers die in de bergen in moeilijkheden raakten. Daar was een man die heel veel van kruiden afwist, ik ben een poosje bij hem gebleven, maar hij was liever alleen. Hij vertelde me dat er in Zuid-Frankrijk een monnik leefde waar ik nog veel meer kon leren. Daar ben ik toen heen gegaan.’

‘Is het daar mooi?’

‘Dat gaat wel, het kan er warm zijn.’

‘Oom Wiebe zegt dat het in Frankrijk altijd mooi weer is en dat de mensen er vriendelijk zijn voor elkaar.’

‘Ik vind jouw oom Wiebe een aardige man, hij heeft het allemaal van de mooiste kant bekeken. Het kan in Frankrijk gemeen koud zijn, ook in het zuiden en de mensen zijn er niet beter of slechter dan ergens anders. Ik heb dat klooster gevonden en die monnik heeft me alles geleerd over geneeskrachtige kruiden. Misschien was

[p. 67]

ik wel altijd in dat klooster gebleven als er niet opnieuw een kruistocht was uitgebroken.’

‘Een kruistocht in Zuid-Frankrijk?’

Gregorius zucht. ‘Een vreselijke tijd was dat. Hoe zoiets toch mogelijk is. Ik heb er maar heel weinig van gezien, maar dat beetje was voor mij al genoeg om daar weg te gaan. Ik ben hier in de heuvels bij de Maas gaan wonen, ik heb dit huisje gebouwd en ik heb voor de mensen gezorgd als ze ziek waren. Verder heb ik God alle dagen gebeden om de mensen hun zonden te vergeven, want dat is hard nodig.’

‘Wat was dat dan voor kruistocht?’ blijft Albert vragen.

‘Ik vind kruistocht eigenlijk helemaal geen goed woord,’ zegt Gregorius. ‘Een kruistocht is een oorlog tegen de ongelovigen. Wat wij in 1202 deden was al gewoon een smerige oorlog tegen medechristenen. Dat was geen echte kruistocht. De paus schijnt er eerst tegen geweest te zijn, of dat waar is weet ik niet. Ik weet wel dat hij er later niet tegen opzag om een bloedige oorlog tegen de katharen te organiseren. Dat zijn ook christenen en toch noemden ze dat ook een kruistocht. De Languedoc hoort nu bij de koning van Frankrijk, vroeger waren ze daar eigen baas. Dat is nu allemaal veranderd.’ Hij zucht en kijkt naar Albert. ‘Het is een slechte wereld, jongen.’

‘Geeft niet, in 1260 vergaat toch alles,’ zegt Albert eigenwijs.

Gregorius lacht. ‘Je schijnt er nogal zeker van te zijn.’

‘Ja,’ zegt Albert. ‘Er zijn drie rijken, volgens Joachim van Fiore en het derde rijk is het rijk van de heilige geest, dan wordt alles anders. Ik heb het gehoord in de kerk en Arnoldus heeft er over verteld.’

Gregorius knikt. ‘Dat zal wel, toen wij in Italië waren had iedereen het over die Joachim van Fiore. Het zal best een knappe man geweest zijn, maar dat de wereld precies in 1260 vergaat wil er bij mij niet in.’

‘Het is uitgerekend,’ zegt Albert.

‘Ja, dat kan wel, er is zoveel uitgerekend. De mensen hebben al zeker honderd keer gezegd dat de wereld op die en die dag zou vergaan, en het is nog nooit gebeurd. God zal de wereld en de mensen oordelen op de dag die hij bepaalt, niet eerder en niet later.’

Zo pratend komen ze bij de hut terug. Daar staat een kleine, dikke man bij de deur.

[p. 68]

‘Henricus!’ roept Gregorius verheugd. ‘Zo vroeg in het jaar al op weg.’ Er volgt een hartelijke begroeting.

‘En wie mag die mijnheer met die mooie witte hoed wel zijn?’ zegt de bezoeker.

‘Een landgenoot van me, die hier wat uit komt rusten nadat hij een tik op zijn hoofd gekregen heeft.’

‘Nog iemand uit dat koude, natte land? Jullie zullen hier ook nog dat slechte weer brengen,’ lacht de dikke man.

‘Aan het weer veranderen wij niets,’ zegt Gregorius. ‘Maar ik heb nog geen antwoord op mijn vraag waarom je al zo vroeg in het jaar reist, Henricus. Is het in Gent niet goed meer?’

‘In Gent is het best, iedereen heeft het druk, iedereen klaagt en ze verdienen allemaal goed. Ik ben wat eerder op pad gegaan om dit jaar bijtijds op de jaarmarkt in Troyes te zijn. Ik heb gehoord dat er veel nieuwe stoffen uit het oosten komen dit jaar. Dan kun je maar beter zorgen er vroeg bij te zijn.’

‘Dat weet jij beter dan ik, van handel heb ik geen verstand. Moet je dan niet snel verder reizen?’

Henricus kijkt bedenkelijk. ‘Ik heb daarstraks in het oosten donkere wolken gezien, er komt nog weer een vrachtje sneeuw. Ik ben maar zo vrij geweest het huisje beneden aan de helling open te maken, mijn paarden staan al in de stal opzij.’

Ze lopen er heen. Albert merkt dat Gregorius nog een huisje gebouwd heeft, beneden aan de heuvel, vrij dicht bij de rivier.

Het is een nog kalere hut dan het huisje waar de kluizenaar zelf woont en de stal is niet meer dan een afdakje waar net twee paarden onder kunnen staan. De koopman uit Gent vindt er echter veilig onderdak. Hij spant een groot zeildoek van het dakje van de stal naar de grond, zodat de paarden iets beter beschut staan.

Gregorius kijkt of in het hutje alles in orde is, er ligt droog hout, er is een plank, waar de koopman zijn eigen strozak en dekens op legt.

Als ze weer buiten komen is het al veel donkerder en als Gregorius en Albert de heuvel oplopen begint het te sneeuwen. Het wordt een zware sneeuwstorm, de hele nacht giert de wind om het huisje, het is tot in alle hoeken van de hut te voelen. Albert ligt op het stro, Gregorius slaapt op de tafel, dat wil hij zelf zo. Hij vindt dat zijn gast de beste plek moet hebben.

[p. 69]

De volgende ochtend sneeuwt het nog steeds. Ze kunnen de deur niet uit. Gregorius vertelt over Compostella.

‘Het kan daar in Spanje ook flink sneeuwen,’ zegt hij, ‘en in de bergen is het gevaarlijk. Daarom reizen pelgrims altijd samen. Alleen reizen is te gevaarlijk. Het is ook vermoeiend. Er zijn op zo'n reis momenten dat je helemaal niet meer verder kan. Jij hebt pas een klein stukje gelopen, maar je kent dat gevoel ook al wel. Als pelgrims moe zijn gaan ze zingen - ik zal je zo'n lied leren. Als je dat samen zingt krijg je weer moed. Dit zijn de woorden:

Herru Sanctiagu
Got Sanctiagu
e ultreia
e suseia
Deus aia nos.’

Gregorius zingt het luid, met volle overgave.

‘Wat betekent het?’ vraagt Albert.

‘Het is een heel oud lied, het betekent zo iets als: Heer Jacobus, Goede Jacobus, vooruit! omhoog! God helpt ons.’

Ze zingen het samen tot Albert het goed kent. Dan horen ze iemand bij de deur. Het is Henricus. Hij is de heuvel opgeklommen en heeft de sneeuw voor de deur van de hut weggeschept. Hij komt binnen.

‘Wat maken jullie een herrie,’ zegt hij.

‘We zingen een pelgrimslied,’ zegt Gregorius.

‘Een pelgrimslied? Het lijkt meer op een oorlogslied.’

‘Zoiets is het misschien ook wel, het is een wapen in de strijd tegen jezelf, het geeft je moed om verder te gaan en het roept de hulp in van de heilige Jacobus. Je weet dat die heilige machtig veel kan doen.’

Henricus lacht schamper. ‘Heiligen kunnen niks, allemaal flauwekul.’

‘Foei toch, Henricus,’ zegt Gregorius, ‘nog steeds ongelovig?’

‘Ik ben heel gelovig, maar niet op de manier waarop de mensen dat van mij verwachten.’

‘God zal het je vergeven, want je bent een goed mens.’

Gregorius zegt het vriendelijk en geduldig. Het is duidelijk dat de mannen elkaar al lang kennen en dat ze zulke gesprekken al vaak gevoerd hebben.

[p. 70]

Henricus heeft mooi helder linnen voor Gregorius meegebracht. Die kan dat gebruiken als verband en hij maakt er nieuwe lakens van voor zijn bed. De koopman blijft nog een paar dagen, want de wegen zijn te slecht. In die dagen hoort Albert veel verhalen van de twee mannen, maar het belangrijkste gesprek vindt plaats op de avond voor Henricus weer verder zal reizen.

‘Wil je nog steeds naar Compostella?’ vraagt Gregorius aan Albert.

‘Ja, ik wil naar Frankrijk en als ik daar geen plaatsvervanger vind ga ik door.’

Gregorius vertelt aan Henricus nog eens hoe Albert hier komt en wat hij wil.

‘Hij kan beter met mij meerijden,’ zegt de koopman. ‘Op de grote jaarmarkten kom je genoeg pelgrims tegen, er is er vast wel een bij die voor Arnoldus naar Spanje wil lopen. En als jij zo graag koopman wordt op Frankrijk kan ik je nog heel wat leren. Dan ga je later maar weer eens naar huis.’

Dat lijkt Albert een goed idee. Hij kan verder reizen en hij leert onderweg ook nog wat.