De troubadour van Carcassonne

[p. 42]

De plaatsvervanger

Albert is de hele dag in de herberg. Hij ziet zijn overleden vriend pas 's avonds. In een ijskoude hoekkapel van het klooster ligt Arnoldus opgebaard.

De vrouw uit de herberg is met Albert meegegaan. Samen knielen ze op de koude stenen en bidden voor de overledene. Albert huilt, de vrouw ook.

Na een tijdje komt een broeder zeggen dat ze weg moeten. Dan wordt ook duidelijk dat Albert op straat gezet wordt. Hij mocht immers blijven zolang Arnoldus ziek was - die periode is nu voorbij, dus is het logisch dat de jongen de straat opgaat. Wat er verder met hem gebeurt is niet de verantwoordelijkheid van de broeders.

‘Dinsdag is de begrafenis,’ zegt de broeder nog voor ze weggaan.

‘Waar?’ vraagt de vrouw. De man noemt een plaats.

‘Jullie stoppen hem wel ver weg,’ zegt de vrouw schamper.

‘Het is de begraafplaats voor vreemdelingen,’ antwoordt de monnik koeltjes. Hij loopt weg.

In de herberg is Albert het middelpunt van de belangstelling.

‘Het verbaast me niks dat ze je er uitgooien,’ roept de ex-monnik. ‘Als er niks aan je te verdienen is kun je de straat op, zo zijn die kerels allemaal. Het gaat ze alleen om je centen.’

Albert zit stil aan de tafel, terwijl om hem heen een heftige discussie losbarst over de hebzucht van priesters en monniken. De vrouw brengt hem een lekker stuk varkensvlees en een homp brood. Albert lacht dankbaar en begint meteen te eten.

Als het om hem heen even stil is, vraagt hij: ‘Wil er iemand als plaatsvervanger voor Arnoldus naar Compostella?’

‘Helemaal naar Spanje lopen?’ roept een van de gasten. ‘Dat is aan het einde van de wereld, mij niet gezien. Je ziet hoe het met je vriend is afgelopen. Dat pelgrimeren is niks gedaan.’ Ook anderen zien er niet veel in.

De ex-monnik komt vertrouwelijk bij Albert zitten. ‘Heeft je vriend een centje achtergelaten voor die plaatsvervanger?’ vraagt hij zachtjes.

Albert ruikt de bierwalm en de stank van het ongewassen lichaam. Hij schuift wat opzij en zegt: ‘Al het bezit van Arnoldus is

[p. 43]

voor het gasthuis. Wie voor hem op reis gaat moet het doen uit liefde voor God en zijn schepsel dat zojuist tot hem geroepen is.’ Hij weet zelf niet hoe hij ineens op deze woorden komt, het is een herinnering uit zijn kloostertijd. Zo ervaart de ex-monnik het ook. Hij springt op alsof hij door een giftige slang gebeten is, vloekt luid en roept: ‘Jij bent al net zo'n doortrapte paap als dat volk dat je opgevoed heeft. Voor niks naar Compostella lopen, nondedju, dan moet je toch wel helemaal gek geworden zijn!’

‘Lewieke, je moet niet zo vloeken,’ zegt de vrouw. ‘Het is zondag en er is er een gestorven, gedraag je zoals het hoort.’

De anderen bemoeien zich ermee. Lewieke blijft razen en vloeken en tenslotte wordt hij op straat gezet.

‘Ziezo, dat geeft rust,’ zegt de waard voldaan.

Het wordt stiller in de herberg en als de laatste gast weg is, krijgt Albert een slaapplaats op zolder. Hij ligt niet lang wakker - een echt veren bed, zo'n luxe heeft hij in maanden niet meer gekend.

Albert blijft tot de dag van de begrafenis in de herberg. Hij hoeft niet te betalen; hij zegt niets over het geld dat hij heeft. Een plaatsvervanger kan hij ook niet vinden. Niemand wil de lange reis ondernemen. Enkelen willen het nog wel voor geld doen, maar Albert is voorzichtig. In het klooster waar Arnoldus is overleden mogen ze niet horen dat er nog geld over is, ze zouden alles af kunnen pakken. Daarom doet Albert alsof hij niets heeft, zelfs tegenover de vriendelijke gastvrouw liegt hij. Overdag gaat hij nog wel de stad in en bedelt een beetje, maar het liefst is hij in de herberg, waar hij zo goed verzorgd wordt.

Op dinsdag is de begrafenis. Bij het klooster heeft Albert gehoord dat er geen begrafenismis zal zijn; hij kan het beste meteen naar het kerkhof gaan. Hij moet wel zorgen dat hij op tijd is, want ze wachten niet op hem.

De vrouw uit de herberg gaat met hem mee. Ze lopen eerst een kerk binnen en bidden daar voor de overledene. Daarna gaan ze naar de rand van de stad waar een kaal en eenzaam kerkhof is. Ze zijn de enige bezoekers.

Na een half uur zien ze vier mannen aankomen, ze dragen de doodkist. Een monnik volgt de kist. Zwijgend lopen de mannen naar een open graf, ze zetten de kist neer en kijken vragend naar de

[p. 44]

monnik. Die zegt snel en onverstaanbaar enkele gebeden en geeft dan een teken. De mannen laten de kist in het graf zakken. Dat is alles.

Albert staat er verdrietig bij, de vrouw huilt. Dan voelt Albert dat hij iets moet doen, hij herinnert zich de dodenmissen in zijn klooster, hij herinnert zich wat daar gezongen werd. Hij zingt, eerst zacht, daarna luider; zijn stem klinkt op die koude winterdag ver over het kale kerkhof. Ten paradijze geleiden u de engelen.

De mannen laten de kist zakken. Albert zingt verder, alle gezangen van de requiemmis die hij kent.

‘De volgorde is fout,’ bromt de monnik. Hij geeft de mannen een teken en ze lopen weg.

Albert zingt door. De vrouw neemt hem bij de arm en leidt hem weg van het graf. Hij maakt zich los, gooit wat aarde in het graf en herhaalt de Latijnse woorden die ook de monnik uitsprak. Dan loopt hij gewillig mee, zachtjes huilend. Het is koud, de tranen bevriezen op zijn gezicht.

In de herberg houdt hij het niet uit. Hij gaat de stad in om een plaatsvervanger voor Arnoldus te vinden. Er moet toch iemand in zo'n grote stad zijn die voor een pasgestorvene naar Compostella wil gaan, iemand die misschien allang van plan was die reis te ondernemen.

Het is een rare dag. De mensen zijn verkleed en vieren feest. Het is vastenavond, de laatste dag van het carnaval. De herbergen zitten vol, er zijn veel dronken en luidruchtige mensen. Te midden van al die feestvierders loopt Albert, bleek en ernstig, op zoek naar iemand die een pelgrimstocht wil maken. Hij blijft hardnekkig zoeken, ook al lacht iedereen hem uit.

Ver na middernacht komt hij pas terug in de herberg. Daar was men al ongerust, er is nog eten voor hem bewaard. Zwijgend eet Albert wat hem voorgezet wordt, zwijgend gaat hij naar de zolder.

De volgende dag, Aswoensdag, is hij al vroeg in de kerk. In die stille ruimte is het alsof hij een stem hoort, die hem zegt zelf op reis te gaan. Híj zal de tocht voor Arnoldus maken. In ieder geval het eerste stuk. Onderweg komt hij vast wel iemand tegen die de echte tocht voor de overledene wil maken.

Albert gaat terug naar de herberg en zegt dat hij verder moet. De vrouw schrikt.

[p. 45]

‘Je kunt toch maar niet zomaar alleen op reis gaan, dat is veel te gevaarlijk.’

‘Ik heb een engel gezien,’ zegt Albert, ‘die heeft me gezegd, dat ik onder zijn bescherming zal reizen.’

De vrouw maakt het kruisteken. ‘Een wonder,’ mompelt ze, ‘hij heeft een wonder meegemaakt.’

Albert pakt zijn reistas en zijn staf en gaat weg. Hij gelooft nu zelf ook dat hij een engel gezien heeft. Hij moet verder, dat is zijn opdracht.

Beladen met etenswaren van de hartelijke mensen uit de herberg verlaat Albert het stille Maastricht. Hij loopt langs de Maas in de richting van Luik, hij weet dat hij die kant uit moet. Het is een van de steden die Arnoldus hem geleerd heeft, een van de steden op de lange, lange weg naar Compostella.

Het is een grijze dag, grauwe wolken, het water in de Maas stroomt snel langs, er staat een kille westenwind. Albert trekt zich er niets van aan, hij loopt naar het zuiden, hij heeft een warme mantel met bont van binnen, hij heeft goede laarzen, een staf en een tas vol eten. Hij weet de weg, hij kan naar Compostella lopen.