De troubadour van Carcassonne

[p. 36]

Ziekte en dood

Overdag zwerft Albert door Maastricht. Hij heeft moeite de mensen te verstaan, zij praten zo heel anders. Het is nog steeds erg koud, er ligt veel sneeuw en elke dag valt er weer nieuwe sneeuw bij. In het gasthuis krijgt de jongen maar weinig te eten. Diep weggedoken in zijn mantel loopt hij doelloos rond.

Iedereen heeft het koud. In de huizen is het donker.

In de zomer staan alle ramen open, in de winter en 's nachts sluit men de luiken. Albert ziet hier wel enkele huizen waar ze grote lappen dik perkament voor het raam gespijkerd hebben; daar zal het binnen wel wat lichter zijn. De huizen zijn hier hoger dan thuis in Staveren. Soms zelfs wel drie etages, steeds iets verder vooruit springend. Houten huizen, muren besmeerd met leem, dat is heel gewoon. Huizen zijn altijd van hout, alleen de kerk en grote gebouwen zoals het stadhuis zijn van steen.

Albert bedelt, hij zingt zijn liedjes en haalt genoeg op om eenmaal per dag in een goedkope herberg te eten. Na een paar dagen kennen de mensen daar hem al. De vrouw van de waard geeft hem een warm plekje bij de haard, ze verwent hem een beetje. ‘Waarom ben je in Maastricht?’ vraagt ze.

‘Ik ben op weg naar Compostella, maar mijn maat is ziek geworden.’

De vrouw slaat haar handen in elkaar. ‘Helemaal naar Compostella! Dat heeft Sjef van de slager acht jaar geleden ook gedaan, die is meer dan een jaar weg geweest.’

‘Maar die heeft onderweg wel wat anders gedaan dan heilig pelgrimeren,’ zegt de waard.

‘Daar weten wij niets van!’ roept de vrouw uit. ‘Wij zijn er niet bij geweest. Wie zo'n lange bedevaart maakt kan best een jaar onderweg zijn.’

‘Vooral als hij onderweg een half jaar gevangen zit in Frankrijk omdat hij zijn maats bestolen heeft,’ zegt de waard schamper.

‘Ach, dat zijn allemaal maar praatjes, daar weten we niets van,’ roept zijn vrouw weer.

‘Misschien is het wel lekker warm in de gevangenis,’ zegt Albert. De waard, zijn vrouw en de mensen in de herberg lachen.

‘Dat is praktisch bekeken. Die jongen weet waar hij het over

[p. 37]

heeft, die heeft iets van de wereld gezien, dat merk je wel,’ lacht een van de gasten.

‘Ons Sjefke is misschien alleen maar een tijdje in een klooster geweest,’ zegt de waardin.

‘Dat is ook net een gevangenis,’ zegt een man in een oude, vuile monnikspij.

‘Ach, zwijg jij toch,’ roept de vrouw boos. ‘Jij moet je schamen zulke taal uit te slaan waar een kind bij is. Jou hebben ze uit het klooster gegooid, dat weten wij allemaal en er was vast wel goede reden voor. Je zult je wel misdragen hebben.’

‘Hij betaalde zijn rekening niet,’ lacht haar man, ‘en in de kerk is het nog altijd zo: wie niet betaalt gaat er uit.’

‘Ze hebben me er als kind neergezet,’ bromt de man in de vuile pij. ‘Ik was nog jonger dan dat jongske daar en dan moet je maar meezingen en bidden, alle uren van de dag en de nacht. Dat is toch zeker geen leven.’

‘Het is een heilig leven, het leidt rechtstreeks naar de hemel,’ zegt de waardin. ‘Het is maar goed dat er zulke heilige mensen zijn, die kunnen bidden voor zondaars zoals jij.’

‘We zullen nog wel eens zien waar de zondaars zitten,’ moppert de man. ‘Mijn vader heeft mijn hele erfdeel afgestaan aan het klooster en toen ik er uit wou kreeg ik niets meer terug. Dat hebben ze mooi gehouden.’

De waard haalt zijn schouders op. ‘Zo gaat het nu eenmaal, je geeft een kind aan het klooster en je doet er een kleinigheid bij voor zijn onderhoud.’

‘Een kleinigheid!’ roept de gevluchte monnik boos. ‘Een hele boerderij hebben ze gegeven, ik had een rijk man kunnen zijn.’

‘Als je een boerderij had moest je nu hard werken, Lewieke,’ roept een andere gast uit een hoek, ‘dan zat je niet alle dagen in de herberg pinten te drinken.’

‘Ze hebben je toch veel geleerd in het klooster,’ zegt de vrouw troostend.

‘Geleerd!’ zegt de voormalige monnik schamper. ‘Zingen leren ze je en lezen en schrijven, maar wat koop je daar voor?’

‘Jij schrijft onze brieven en wij betalen je eten.’

‘Wij moeten hard werken en jij zit de hele dag hier,’ zegt een van de mannen. ‘Dat heb je geleerd in je klooster. Geef Lewieke nog een pint, waard, hij wordt te somber.’

[p. 38]

De man in de vuile pij drinkt genietend de grote kan bier leeg die de waard voor hem neerzet. ‘God lone het u,’ roept hij naar de man die hem het bier gaf. En dan, wijzend naar Albert: ‘Hij daar, die kleine pelgrim, die heeft ook in een klooster gewoond. Dat zie je zo, die is ook weggelopen.’

Albert schrikt. Hij doet alsof hij niets hoort, knabbelt aan een korst brood en staart in de vlammen. De man komt naar hem toe, hij buigt zich over Albert heen en zingt een paar regels uit een gregoriaans gezang. Het is gregoriaans met een bierlucht; toch kijkt Albert op. Hij ziet de vervuilde man en zingt ineens met heldere stem de tegenstem van het gezang. Hij weet zelf niet waarom hij het doet, hij wil laten horen dat het ook anders kan klinken.

‘Wat heb ik gezegd,’ roept de ex-monnik triomfantelijk uit. ‘Een kind uit het klooster! Is het niet godgeklaagd dat zoiets in 1244 nog voorkomt. Ouders sluiten gewoon hun kinderen levenslang op en worden er in de hemel voor beloond.’

‘Ik heb alleen in het klooster op school gezeten,’ zegt Albert. ‘Ik ben niet weggelopen, mijn vader heeft altijd goed voor me gezorgd. Ik word koopman.’

‘Goed gesproken, jongen,’ roept de vrouw uit. ‘Zo hoor je het van het kind zelf, Lewieke. Ze stoppen tegenwoordig niet meer zomaar kinderen in een klooster, dat is voorbij, dat is van vroeger. Nu ga je alleen in het klooster als je er zelf voor kiest.’ Ze brengt Albert als beloning een heerlijk stuk gebak.

In de herberg maken ze nog lang ruzie over de vraag of je kinderen tegen hun wil in een klooster mag zetten, maar Albert luistert er niet meer naar. Hij geniet van het gebak en van de warmte en hij denkt na over Arnoldus.

Het gaat niet goed met de zieke. Hij wordt elke dag zwakker, hoe moet dat aflopen?

Albert hoort de vesperklokken van de kerk naast de herberg. Hij gaat terug naar het gasthuis, het is daar tijd voor het uitdelen van eten.

Als hij bij het gasthuis aankomt staat daar alweer een lange rij bleke, magere mensen in de kou te wachten. De broeders laten je altijd eerst een half uurtje buiten staan. Waar dat voor nodig is weet Albert ook niet. In Deventer was iedereen altijd binnen, in de warmte

[p. 39]

van de baaierd. Alles is hier anders, killer, onpersoonlijk. De broeders willen hun huis ordelijk en netjes regelen, al die bedelaars en arme drommels moeten maar wachten.

Als eindelijk de deur open gaat, mogen ze een voor een naar binnen. Albert komt bijna als laatste. Hij krijgt zijn brood en een bot met een herinnering aan vlees eraan. In zijn nap giet een broeder een waterige koolsoep.

‘Jij moet naar de ziekenzaal na het eten,’ zegt de man zonder op te kijken.

Albert moet meteen doorlopen. Niemand vertelt hem waarom hij nu wel naar de ziekenzaal mag en alle dagen hiervoor niet. Zou het niet goed gaan met Arnoldus? Albert heeft de oude pelgrim in de afgelopen week maar twee keer heel kort gesproken. Waarom mag hij nu ineens op bezoek?

Als hij na het eten in de lange, hoge ziekenzaal komt is spoedig duidelijk wat er aan de hand is. Arnoldus ligt mager en bleek in zijn bed. Hij steekt zijn magere, oude hand naar Albert uit en lacht naar hem.

‘Ben je daar eindelijk, mijn jongen. Wat vreselijk dat ze je hier steeds wegsturen. Moet je nu de hele dag in de stad rondzwerven.’

‘Ik zing onze liedjes,’ zegt Albert. ‘Ik bedel en ik ga elke dag eten in een herberg. De mensen zijn heel aardig en het is ook niet meer zo koud.’

Arnoldus zucht. ‘Dat is goed, dat is heel goed.’ Zijn stem wordt steeds zachter, hij is een tijdje stil, sluit zijn ogen. Het lijkt wel alsof hij zo doodgaat. Albert zit er gespannen bij, wat moet hij doen?

Dan doet Arnoldus zijn ogen weer open en zegt: ‘Het gaat niet goed met me, jongen. Ik kom hier niet meer vandaan. Je moet daar niet om huilen, ik heb mijn tijd gehad. Ik heb mijn leven niet goed gebruikt, ik had eerder aan deze reis moeten beginnen. Gelukkig ben ik jou tegengekomen. Jij kunt me helpen.’ Hij gaat met moeite een beetje rechtop zitten, buigt zich naar Albert toe en fluistert: ‘Zoek iemand die als plaatsvervanger voor mij deze pelgrimstocht wil maken. Laat hem in alle kerken bidden voor mijn zieleheil, ik zal het nodig hebben.’

De oude man haalt een leren beurs onder de dekens vandaan; hij geeft hem aan Albert.

[p. 40]

‘Stop dit weg, laat het niet aan de broeders zien,’ fluistert Arnoldus. ‘Het is mijn reisgeld. Betaal hiervan de plaatsvervanger. Wees voorzichtig, betaal niet teveel. Houd een deel voor jezelf en ga terug naar je vader en je zuster. Maak deze tocht later, als je wat groter bent, maar wacht niet te lang zoals ik.’

Vermoeid zakt de zieke weer terug in de kussens. Hij sluimert, zwijgt, komt dan weer bij en herhaalt: ‘De broeders mogen hier niets van weten. Ze hebben recht op mijn hele bezit als ik hier doodga. Ik heb ze al een ander zakje gegeven. Daar zit niet zoveel in, ze denken dat het alles is wat wij hebben. Stop dit geld goed weg en praat er met niemand over. Als ik er niet meer ben zoek je een plaatsvervanger en je gaat naar huis. Beloof me dat.’

‘Ik zal een plaatsvervanger zoeken,’ zegt Albert.

‘En ga je daarna naar huis?’

Albert aarzelt. ‘Dat hangt er van af, eerst een goede plaatsvervanger, dan komt de rest vanzelf.’

De oude man glimlacht. ‘Jij wilt naar Frankrijk, ik merk het wel.’ En dan veel ernstiger: ‘Ik meen het, Albert, ga naar huis, er is geen beter plekje voor je op de hele wereld.’

Diep in zijn hart is Albert het wel met de oude man eens. Hoe verder hij van huis is, hoe vaker hij aan vader en vooral aan Hiltje denkt. Toch wil hij nog niet teruggaan; het liefst maakt hij de hele pelgrimstocht mee, misschien wel met die plaatsvervanger, dan kan hij er meteen goed op letten of die man zich wel aan de afspraak

[p. 41]

houdt. Zelf kan hij die plaatsvervanger niet zijn, dat weet hij ook wel. Kinderen mogen niet op bedevaart. Ze hebben wel zijn tas en zijn staf gezegend, maar beneden de veertien jaar is een jongen nog niet volwassen; dan mag je niet als een echte pelgrim reizen. Zijn gebeden zouden Arnoldus niet genoeg helpen, dat weet Albert ook wel.

Er komt een broeder; de oude pelgrim en zijn jonge helper praten nog wat over dagelijkse dingetjes, dan knikt Arnoldus de jongen toe. ‘Jij gaat nu slapen en ik doe ook mijn ogen dicht, ik reken op je, dan komt alles wel goed.’

In de kille slaapzaal gaat Albert meteen naar bed, hij houdt zijn kleren aan. Het geld is goed verstopt onder zijn hemd.

Hij denkt aan Arnoldus. Wat vreselijk om zo dood te gaan, zo helemaal alleen in een ver vreemd land.

Albert huilt. Hoe moet dit aflopen? Wat moet hij straks doen?

Arnoldus leeft nog ruim een week. Dan, op zondag 14 februari 1244 krijgt Albert's ochtends het bericht dat zijn oude vriend niet meer wakker is geworden. Een broeder zegt het hem zonder een spoor van emotie.

Albert wist dat het zou gebeuren; toch is het een onvoorstelbare slag. Arnoldus is dood. Juist op deze zondag. Het is de verjaardag van Albert, hij is twaalf jaar geworden. Hij mag niet naar de dode toe.

‘Vanavond,’ zegt de broeder. ‘We moeten nu eerst naar de kerk.’

Albert loopt de stad in en bidt in een oude kerk voor zijn overleden vriend. Daarna gaat hij naar de herberg en vertelt de vrouw het hele verhaal. Alleen over het geld praat hij niet; hij zegt ook niet dat hij die dag jarig is.

De vrouw zorgt voor hem alsof hij haar eigen kind was.