De troubadour van Carcassonne

Lessen en verhalen

Die nacht sneeuwt het. Het is de volgende ochtend een prachtig gezicht, maar voor hun tocht is het niet goed. De schoenen van Albert zijn niet goed dicht, hij krijgt natte voeten en dat is heel ongezond.

Ze strompelen door de sneeuw naar Arnhem en daar doet Arnoldus iets heel ongewoons: hij geeft een heleboel geld uit. Ze gaan naar een schoenmaker in een klein straatje achter de grote kerk, die man neemt de maat van Alberts voeten en gaat meteen aan het werk.

De pelgrims vinden onderdak in een gasthuis. Ze hebben die dag niet veel gelopen. Ook in het gasthuis is het een extra vastendag, gelukkig niet zo streng als in het klooster, er is volop gekookte stokvis en brood. Albert komt niets tekort. Als hij de volgende dag zijn nieuwe laarzen krijgt voelt hij zich sterk genoeg om achter elkaar door naar Compostella te lopen.

Albert weet nu meer van geld, hij merkt dat het heel dure laarzen zijn. Arnoldus heeft een beetje geld gepakt uit de beurs van Albert, het meeste betaalt de oude pelgrim zelf. Albert rekent snel uit wat het gekost heeft: voor het bedrag dat aan zijn laarzen is uitgegeven zou je honderd en dertien broden kunnen kopen. Hij bedankt Arnoldus, maar die zegt eenvoudig: ‘We zijn samen deze reis begonnen, we moeten samen aan het eindpunt komen. Zonder goede schoenen kom je er niet en als jij er niet komt, haal ik het ook niet.’

Het sneeuwt als ze Arnhem uitlopen, het sneeuwt als ze de Rijn overvaren en het sneeuwt als ze naar Nijmegen lopen. Het sneeuwt de hele dag, er staat een ijskoude oostenwind en de mensen geven niets aan de bedelende pelgrims. Ze eten droog brood en ze ploete-

[p. 32]

ren door de sneeuw, zwijgend lopen ze achter elkaar, ze zingen niet, ze praten niet, ze lopen.

De nieuwe laarzen doen pijn, Albert heeft wel droge voeten, maar het nieuwe leer knelt. Compostella is heel ver.

Ze komen in Nijmegen en slapen er in een klooster.

De volgende dag gaan ze al vroeg verder, de zon schijnt, dat doet pijn aan je ogen, maar het is beter dan gisteren.

Vier dagen doen ze er over om in Roermond te komen, dan is het de dag voor Kerstmis. Ze zijn allebei moe. Albert is blij als Arnoldus zegt: ‘Hier blijven we maar eens voor de kerstdagen. We hebben wel een beetje rust verdiend.’

Ze vinden onderdak in een eenvoudig klooster, het is nog niet helemaal klaar, er wordt nog aan gebouwd. De gastenverblijven zijn hokjes aan een koude, open gang. De buitenlucht kan er zo naar binnen blazen.

Het klooster hoort bij een nieuwe monniksorde: de franciscanen. Albert kent alleen benedictijner kloosters, daar is hij in opgegroeid. Hier is alles anders. De monniken leven heel sober, ze hebben geen enkel persoonlijk bezit, ze bedelen voor hun dagelijks eten net als de pelgrims. Het klooster krijgt wel geld en voedsel van mensen uit de stad, maar er wordt niet veel uitgegeven aan eten. Albert krijgt geen mooi kerstdiner.

Er is in de kapel van het klooster iets heel ongewoons te zien: een hutje, aan de voorkant open, met daarin poppetjes en kleine beestjes. Een monnik wijst Albert wat het voorstelt. ‘Dit is Jozef en dit is Maria en in de kribbe ligt de kleine Jezus. Zoiets heb je nog nooit gezien, hè? Dat heeft de heilige Franciscus, de stichter van onze orde bedacht. Zo kun je het hele kerstverhaal met je eigen ogen zien.’ Albert vindt het prachtig, ook voor Arnoldus is dit nieuw.

Ze gaan in het klooster ook naar de mis. Er is een lange, magere monnik die de preek houdt. Albert begrijpt er niet veel van. De man roept: ‘En dan breekt de derde periode aan, er zal geen bezit meer zijn en geen werk, want de mensen hebben slechts een geestelijk lichaam dat geen voedsel meer nodig heeft.’

Albert hoort zijn maag knorren, daar zou best wat in kunnen.

‘Er is in die tijd geen koning en geen kerk meer,’ galmt de man op

[p. 33]

de preekstoel. ‘De kerk maakt plaats voor een gemeenschap van volmaakte wezens. Geestelijkheid, sacrament en bijbel zijn overbodig. De wereld zal één groot klooster zijn, een klooster waarvan ons huis hier het voorbeeld is. Allen leven in dat klooster, zij zingen Gods lof.’

De monniken zingen samen, Arnoldus en Albert zingen mee, al kost het moeite. Albert dacht dat hij in een klooster alle liederen kende, maar hier zingen ze anders. Pas bij de gregoriaanse misgezangen voelt hij zich weer helemaal thuis.

‘Wat bedoelde die man?’ vraagt Albert als hij weer met Arnoldus alleen is.

De oude man lacht. ‘Dat was een rare preek, hè? Hij had het over de voorspellingen van Joachim van Fiore. Heb je daar nooit van gehoord?’ Het zegt Albert niets.

‘Toen ik jong was,’ begint Arnoldus, ‘leefde er in Italië een heel bijzondere man, een profeet. Hij maakte als jonge man een reis naar het heilige land en daar werd hem de waarheid achter het evangelie geopenbaard. Hij kwam terug en stichtte een eigen monniksorde. Al zijn ideeën schreef hij in dikke boeken. Hij zegt dat er drie perioden zijn in de geschiedenis van de mensheid: de eerste fase is die van de vader, dat lees je in het oude testament. De tweede fase is die van de zoon, dat staat in het nieuwe testament en daar leven wij nog in. Maar dat zal niet lang meer duren. Joachim van Fiore heeft berekeningen gemaakt en hij voorspelt dat in 1260 een nieuwe periode aan zal breken: de tijd van de heilige geest. Dan wordt alles anders.’

‘Maar dat is al over zeventien jaar,’ roept Albert uit.

Arnoldus knikt. ‘Jij kunt het nog meemaken, ik niet, ik ben al te oud. Of het leuk is om het mee te maken weet ik niet, want de profeet heeft voorspeld dat er een tijd van grote verwarring voorafgaat aan dat derde rijk. Dan gaat alles wat nu bestaat ten onder, er komt een nieuwe leider en die brengt de mensen in het rijk van de heilige geest.’

Albert luistert vol verbazing. Zal hij dat allemaal meemaken?

‘Maar wat hebben die monniken hier er dan mee te maken? Als alles verdwijnt, gaan zij toch ook weg.’

Arnoldus glimlacht. ‘Deze franciscanen zijn heel streng voor zichzelf en voor anderen. Zij denken dat zij de ideale monniken zijn die het voorbeeld geven hoe straks iedereen moet leven.’

[p. 34]

Albert weet niet wat hij er van denken moet. ‘Zijn andere monniken dan niet goed genoeg?’ vraagt hij.

‘Misschien niet,’ zegt de oude man. ‘Als de profeet gelijk krijgt moet je nog maar eens goed kijken of deze franciscanen wel over de streep komen. Ze hebben nu al onderling ruzie over de ware leer van Franciscus en er zijn al vergaderingen gehouden om de boeken van Joachim van Fiore af te keuren, dus er is nog van alles mogelijk.’

Na de kerstdagen lopen de twee pelgrims verder langs de Maas.

‘Zijn we al bijna in Frankrijk?’ vraagt Albert.

‘Nog lang niet,’ antwoordt Arnoldus. ‘Je moet nog heel ver lopen en je moet nog een heleboel woordjes en zinnen leren.’

‘Ik ken alles al,’ zegt Albert trots en hij ratelt af wat hij geleerd heeft.

‘Niet gek,’ prijst zijn oude vriend, ‘maar er is nog veel meer. Je moet nog heel veel leren.’

Ze doen lang over de tocht. Arnoldus is veel eerder moe dan hij gedacht had. Soms lopen ze maar tien kilometer op een dag. Hij maakt zich zorgen, zo komen ze nooit in Compostella.

‘Waarom wil je zo graag naar Spanje?’ vraagt Albert.

‘Dat heb ik beloofd,’ zegt Arnoldus ontwijkend. Hij ziet dat Albert meer wil weten. ‘Ieder mens maakt fouten in zijn leven,’ vervolgt de oude man. ‘Voor je dood gaat moet je vergeving krijgen voor die fouten, anders loopt het slecht met je af.’ Hij zwijgt. Hij ziet weer twee uitgestrekte handen voor zich, een woeste zee, met daarin een man die zijn handen naar hem uitstrekt. Hij zucht, wrijft langs zijn hoofd en zegt: ‘Voor mij is vergeving mogelijk in Compostella, daar moet ik komen voor ik doodga.’

‘Je gaat niet dood hoor,’ zegt Albert. ‘Wij zijn er allebei nog in 1260, dan kunnen we zien of die profeet gelijk krijgt.’

Arnoldus glimlacht. ‘Ik hoop het. Eerst hebben we nog een lange en gevaarlijke reis te maken.’

‘Gevaarlijk?’ vraagt Albert. ‘Lopen is toch niet gevaarlijk.’

‘Reizen is gevaarlijk,’ zegt Arnoldus. ‘We komen in gebieden waar het nog veel eenzamer is dan hier. We zullen in de open lucht moeten slapen en dan kun je bevriezen; er zijn gebieden waar wolven rondzwerven. Er zijn rovers en dieven. Je kunt ziek worden, we zullen honger hebben en dorst. Dat hoort allemaal bij een pelgrimstocht.’

[p. 35]

‘Als het te koud wordt gaan we gewoon in een herberg,’ zegt Albert opgewekt. ‘We hebben geld bij ons.’

‘Zelfs in een herberg kun je bedrogen en bestolen worden,’ zegt Arnoldus. ‘Er zijn heel veel slechte mensen in de wereld.’

Albert weet de oplossing. ‘Ons doen ze niks. Wij zijn pelgrims, wij staan onder de speciale bescherming van de heilige Jacobus.’

‘Daar kon je wel eens gelijk in hebben,’ zegt de oude man. ‘Daar weet ik een aardig verhaaltje over. Er was eens een stad waar de mensen heel onaardig deden tegen pelgrims. Op een avond komen er twee die stad in. Zij kloppen overal aan en iedereen jaagt ze weg. Pas bij het laatste huisje worden ze gastvrij binnengehaald. Niemand wist dat die pelgrims verklede engelen waren. Zij waren naar de aarde gegaan om de mensen een les te leren. Die nacht brak er brand uit in de stad. Alle huizen brandden af, behalve het huis waar men de engelen ontvangen had. Zo zie je hoe een hemelse straf de mensen treft die slecht zorgen voor pelgrims.’

Het wordt nieuwjaar, 1244 begint met sneeuwstormen en felle kou. De twee pelgrims zijn vier dagen op een boerderij, waar ze in de stal slapen. Ze betalen voor het eten. Ondanks de hoge sneeuw en de slechte wegen gaan ze toch weer verder. Pas half januari bereiken ze Maastricht.

Arnoldus kan haast niet meer vooruit komen. Albert draagt zijn tas. Zwaar leunend op zijn staf komt de oude pelgrim over de brug bij Maastricht. Ze bereiken het gasthuis. Een kil, hoog gebouw, waar de zieke man meteen naar de ziekenzaal gebracht wordt. Albert mag niet mee, hij krijgt een plaatsje in een grote, koude slaapzaal.

De monniken zijn niet onvriendelijk, ze doen precies wat er gedaan moet worden. Ze willen alleen niet teveel publiek bij hun werk. Albert mag niet in de ziekenzaal komen. Alles is streng geregeld in dit huis. Op tijd slapen en eten en daar tussendoor gaan alle gezonde gasten de straat op. Het is al een hele gunst dat de jongen even lang mag blijven als de zieke.