De troubadour van Carcassonne

[p. 7]

Rotte vis

‘Hé Albert, stomme schollekop, ga met je lieve kloostersmoeltje naar die waard. Aai hem maar eens over zijn kale kop en rammel even met deze beurs, je zal zien dat hij dan zo weer binnenkomt. We hebben bier nodig, veel bier.’

De man die dit zegt werpt Albert Hillema een beurs vol geld toe. Hij boert luid en roept de jongen na: ‘Denk erom dat je hem niets geeft, alleen maar rammelen.’

Albert is blij dat hij naar buiten kan, weg van die vreselijke schipper, weg van die lallende dronken mannen, weg uit dat stinkende havencafé. Ze zijn die dag met hun zoute vis in Kampen aangekomen. De schipper is met zijn mannen meteen na het verkopen van de vis het café ingegaan. Albert moest mee. Hij moet altijd mee, al twee maanden lang. Twee vreselijke maanden, vanaf eind juli tot nu begin oktober 1243. Twee maanden in de stank van vis, twee maanden tussen deze ruwe kerels. Wat een verschil met het klooster waar hij opgevoed is. Alle dagen hard werken, vissen voor de Zuid-zweedse kust, bijna geen tijd om te slapen en als ze bij Skanör of Falsterbö aan land gingen dwongen ze hem mee te gaan naar de kroegen.

[p. 8]

‘We zullen een vent van je maken, Albert Hillema,’ riep de schipper dan. ‘Dat heb ik je vader beloofd. De kleine monnik moet een man worden.’

Zo was het ook die avond in Kampen gegaan. Allemaal de kroeg in en bier zuipen. De schipper had ruzie gemaakt met de waard. Albert wist niet eens waar ze ruzie over hadden. Hij had alleen gezien dat de schipper de waard oppakte, boven zijn hoofd tilde en onder gejuich van zijn mannen de kale herbergier op straat smeet. Daarna hebben ze alles opgedronken wat ze vinden konden. Nu er niets meer is moet Albert naar de waard, daar ergens buiten op de donkere kade. Hij is blij dat hij weg kan, de straat op, naar buiten.

Buiten is het koud en donker. Er waait een kille wind over het water naar de stad toe. Albert moet even aan het donker wennen, binnen was er licht van kaarsen, warmte van een open vuur, hier is het alleen maar koud en donker.

Waar is de herbergier? Hij ligt niet meer op de straat. Albert gaat de kade op. Hij ziet nu meer. Daar ligt hun schip, een eindje achter de grotere koopvaarderskoggen, apart - zo hoort het ook, vis moet apart, vis stinkt.

Albert kijkt in het steegje naast het café, misschien is de waard daar. Hij hoort voetstappen in de steeg, marcherende mannen. Hij ziet ze uit de stad komen, soldaten met toortsen in hun hand, de waard is erbij. Dat moet de stadswacht zijn! Albert rent naar de waterkant en duikt weg achter een rij vaten. Hij is maar net op tijd. Tussen de vaten door loert hij naar de herberg. De waard komt met de soldaten de steeg uit. Ze gaan de herberg in en daar begint een vreselijke vechtpartij. Albert ziet er niet veel van, hij hoort het. Hij herkent de stem van de schipper, hij hoort anderen schreeuwen. Een van de jonge matrozen die altijd zo graag meedoet met de schipper wordt naar buiten gesmeten. Hij komt met een klap op de straat neer en blijft kreunend liggen. Ook de andere matrozen worden naar buiten geslagen. Alleen de schipper kunnen ze niet de baas. Die is zo sterk. Hij komt met twee soldaten naar buiten, hij houdt ze met zijn grote handen gewoon bij hun nek beet, ze kunnen niets meer doen. Hij lacht. ‘Kom jongens, we gaan verder, kom binnen.’

Albert ziet ineens iemand achter de schipper, hij heeft een ijzeren staaf in zijn handen. De schipper krijgt een harde klap op zijn hoofd

[p. 9]

en valt neer. Is hij dood? Albert weet het niet. Hij vlucht. Terwijl op de kade de soldaten de gewonde vissers oppakken en naar de stadsgevangenis brengen, sluipt Albert naar de waterkant. Hij laat zich in de sloep zakken achter hun schip, maakt het roeibootje los en vaart over de rivier naar de overkant. De IJsel stroomt snel, Albert drijft ver af. Daardoor komt hij precies tegenover de stadspoort waar de soldaten de vissers opsluiten.

Hij ziet hoe ze de gewonde mannen bij het licht van fakkels naar binnen drijven. De schipper moeten ze dragen, vier soldaten sjouwen hem naar binnen. ‘Opgeruimd staat netjes,’ mompelt Albert. Hij huivert, het is koud op het water. Hij kan eigenlijk net zo goed teruggaan naar het schip, daar is zijn kooi, daar kan hij slapen. Maar hij kan ook... Albert schrikt, nee, dat kan niet... Waarom niet? Nu is het de mooiste kans om er voorgoed vandoor te gaan, weg van het klooster waar hij niet terug wil komen en vooral weg van die lucht van rotte vis. Weg ook van vader, van Hiltje, van Simon en Jurgen?

Albert aarzelt. ‘Ik ga weg,’ zegt hij dan hardop. ‘Ze hebben mij er ook uitgegooid, ik ga naar Frankrijk.’ Nu hij het hardop zegt lijkt het zo eenvoudig: je pakt je boeltje en je gaat weg. Niemand zal hem tegenhouden.

Hij roeit schuin tegen de stroom op terug naar de vissersboot. Daar maakt hij het roeibootje vast en klimt aan boord. In het don-

[p. 10]

ker vindt hij moeiteloos zijn weg op het stinkende schip waar hij al die maanden heeft moeten leven. Bij zijn kooi pakt hij snel zijn kleren in een tas en hij pakt van tussen de planken van het bed twee rolletjes perkament. Die legt hij voorzichtig bovenop de kleren. Hij heeft nog steeds de beurs van de schipper met al dat geld. Dat komt goed uit. Reisgeld heb ik wel verdiend, denkt Albert. Hij doet de beurs ook in de tas en gaat terug naar de roeiboot.

Tegen de stroom in roeit hij met zijn weinige bezittingen de nacht in. Hij snuift de nachtlucht op en roeit zo hard hij kan, dat gaat fijn, hij laat de rotte vis achter zich. Alleen zijn kleren stinken nog.

Ruim een uur roeit Albert Hillema de IJsel op. Hij vaart dicht langs de oever, waar de stroom minder snel is. Toch gaat het heel langzaam, zo komt hij in geen honderd jaar in Frankrijk. Het land waar zijn oom Wiebe zo mooi over kan vertellen. Oom Wiebe die daar als koopman geweest is. ‘Het is er altijd mooi weer en de mensen zijn er heel vriendelijk,’ zei oom Wiebe. Zo'n land, daar wil Albert heen.

Hij roeit naar de kant; er is hier een pad vlak langs de rivier. Albert pakt zijn tas, springt aan wal en laat het roeibootje met de stroom mee wegdrijven. Het is nog steeds erg donker, er zijn veel wolken, af en toe ziet de jongen wel even de maan, maar dan komt er weer een wolk voor. Zijn ogen zijn gewend aan het donker, hij ziet de weg, hij kan verder lopen. Het is wel koud.

Hij loopt langs de rivier. Hij weet niet zo goed waar Frankrijk ligt, maar als hij steeds langs de rivier loopt zal hij er wel komen. Oom Wiebe heeft het ook over lange reizen langs rivieren, Albert heeft de Maas horen noemen. Dat is daar ergens ver weg in het zuiden.

De hele nacht loopt Albert verder. Rond middernacht hoort hij in het donker de klokken van een klooster luiden. Hij weet dat daar nu de monniken opstaan en in de kloosterkerk hun gebeden gaan zeggen. Zachtjes zingt hij de melodieën die hij de laatste jaren zo vaak gezongen heeft. Het geeft een vreemd vertrouwd gevoel, een gevoel alsof hij thuiskomt. Toch zou hij niet terug willen naar het klooster bij zijn woonplaats Staveren. Op zijn zesde jaar heeft zijn vader hem er al heengebracht, eerst alleen overdag, naar de kloosterschool.

[p. 11]

Dat was wel leuk. Al zingend leerde je de beginselen van het Latijn en de monniken waren heel aardig voor hem. Later werd het minder leuk, hij moest echt studeren, steeds maar weer Latijn leren. Dat wilde Albert niet, hij wilde Frans leren om later als koopman rond te reizen net als oom Wiebe. De monniken lachten om die kinderpraat: Frans leren, wat een onzin! Hij wist toch ook wel dat zijn vader hem bestemd had voor het klooster. Dat wist Albert heel goed. Hij had het verhaal zo vaak gehoord. Zijn moeder zag bij zijn geboorte een engel bij haar bed en die engel had gezegd: ‘Deze zoon zal een heilig man zijn, een geleerd man die in een klooster boeken schrijft.’ Meteen daarna was zijn moeder doodgegaan.

Die voorspelling van zijn moeder had Albert zijn hele leven achtervolgd. Vader had het steeds herhaald, zijn oudste zuster Hiltje vertelde het hem. Eerst vond Albert het wel interessant, hij zou een beroemd geleerde worden, boeken schrijven, een heilig leven leiden. Maar na vier jaar kloosterschool kwam hij op zijn tiende jaar helemaal in het klooster. Hij moest net als de monniken om de drie uur in de kerk de voorgeschreven gebeden zingen; dat was wel mooi, maar midden in de nacht bleef Albert liever slapen. Gelukkig had hij toch kans gezien een beetje Frans te leren. In de kloosterbibliotheek vond hij twee boeken over de reis van Sint Brandaan, het ene in het Nederlands, het andere in het Frans. In zijn stille studeerkamer was Albert die boeken gaan overschrijven. De stukken die hij af heeft staan op het perkament in zijn tas. Het is zijn kostbaarste bezit. Niemand weet dat hij dit gedaan heeft.

Wel was het opgevallen dat hij zo weinig Latijn leerde. De monnik die hem les gaf had geklaagd, Albert was brutaal geweest, de monnik gaf hem klappen en toen had Albert een pot inkt naar zijn leermeester gegooid. Het was een hele rel geworden. Vader was gekomen, hij had met de abt gepraat en het eind van het liedje was, dat Albert mee moest, terug naar huis.

Daar bleef hij niet lang, want vader had iets bedacht om zijn zoon tucht te leren: Albert moest maar eens een paar maanden mee met de vissers naar Zuid-Zweden. Als hij dat meegemaakt had zou hij wel terug willen naar het klooster.

‘Je zult er op je knieën naar terug willen kruipen,’ zei vader een paar maanden geleden.

[p. 12]

Dat is niet uitgekomen. Albert gaat niet terug naar het klooster, hij gaat ook niet terug naar huis. Albert loopt naar Frankrijk, waar dat ook mag zijn. Hij gaat naar het zuiden, waar het altijd mooi weer is en waar iedereen vriendelijk is voor elkaar. Laat ze in het klooster maar zingen, laat de vissers maar stinken. Voor Albert is het verleden rotte vis, hij gaat een nieuwe toekomst tegemoet.