Tochtgenoten

[p. 161]

Transport voor Colchester

Pas laat in de nacht vond David bij de gevangenen Arie Pluym. Hij zag kans Arie te zeggen dat Jacob veilig was en dat hij in Harwich naar een teken voor ontsnapping moest uitkijken.

Arie leek niet erg dankbaar. ‘Ik red mezelf wel,’ gromde hij, ‘daar heb ik jou niet voor nodig.’ Hij kon in een vent die met een officier van de vijand je naam kwam vragen en je functie, geen redder in de nood zien.

David had geen tijd zijn bedoeling te verduidelijken. Hij moest verder en het was gevaarlijk te veel te praten.

Bij het eerste daglicht meerden de schepen af in Harwich. Een grauwe, kille ochtend. Er woei een stijve bries uit zee, die de gevangenen in hun dunne kleding deed huiveren toen ze twee aan twee aan dek moesten komen. Onder zware bewaking liet men ze naar de wal gaan, waar ze bij tweetallen aan elkaar geketend werden.

De Engelse officieren probeerden het allemaal zo ordelijk mogelijk te laten verlopen, maar ze konden niet verhinderen dat het op het dek bij de grote mast een enorm gedrang werd. David probeerde daar gebruik van te maken. Hij zag dat Jacob al klaarstond, dicht bij de loopplank, om aan de wal te gaan. De officier, bij wie David hoorde, schreeuwde commando's die David vertaalde. Nodig was dit eigenlijk niet. De gevangenen begrepen het zo ook wel. David besefte echter terdege dat hij zich belangrijker moest maken dan hij eigenlijk was. Tussen twee geschreeuwde orders door zei hij snel tegen Jacob: ‘Houd je wat achteraf tot ik je een teken geef.’ Jacob bleef schuin achter David staan. Langzaam groeide de rij geketenden op de wal, langzaam slonk het aantal gevangenen op het schip. Er waren er op het laatst nog tien over. Van de wal kwam een kreet: ‘Stoppen, de kettingen zijn op!’

Twee matrozen werden de stad ingestuurd om meer boeien te halen. Intussen stond op het schip alles stil.

Daar zag David Arie! ‘Ga naast je broer staan,’ fluisterde hij Jacob toe. Jacob deed wat van hem gevraagd werd.

Even klaarde Arie's gezicht op. ‘Heb je niets, ben je niet gewond?’ vroeg hij. ‘Nee,’ zei Jacob zacht, ‘en jij?’

‘Eén van die smeerlappen heeft me een klap op mijn kop gegeven, dat is alles,’ was het antwoord. ‘Weet jij wat ze met ons van plan zijn?’ vroeg Arie.

‘Waarschijnlijk moeten we aan een of andere inpoldering werken, tenminste dat zei David.’

‘David?’ vroeg Arie.

‘Ja, David Simmons, die we in Bergen ontmoet hebben, hij staat daar bij de loopplank, hij wil ons helpen.’

‘Ik heb die slijmer niet nodig,’ zei Arie ruw. ‘Pas maar op voor hem, straks

[p. 162]

luist hij je erin.’ Arie was woedend, woedend om de nederlaag zo vlak bij huis, woedend om de vernederende gevangenschap. ‘Moet je hem zien grijnzen,’ siste Arie. ‘Je zou dat smoel gewoon in elkaar moeten slaan.’

Er werd geschreeuwd dat de gevangenen stil moesten zijn. De huiverende zeelieden vervielen in een dof stilzwijgen. Jacob keek naar David. Zou Arie gelijk hebben? Was die Simmons niet te vertrouwen?’

Na lang wachten kwam er een kar uit de stad met meer kettingen. Naast elkaar verlieten Jacob en Arie het schip en even later kregen ze een ring om hun enkel met een ketting die hen stevig aan elkaar verbond.

‘Je ziet zeker wel wat voor hulp die melkmuil bedoelt,’ mompelde Arie kwaad. Heel zijn woede richtte zich op David. ‘Wat verbeeldde dat ventje zich wel. Die praatjesmaker! Had je hem moeten zien toen hij in Bergen in de knoei zat!’

David wist intussen ook nog op geen stukken na hoe hij de twee broers kon helpen. Het had op zee zo eenvoudig geleken: eerst naar de haven en dan uitkijken naar een mooie ontsnappingskans en met hun drieën er vandoor. Maar wat kon hij nu eigenlijk doen? Het was al mooi dat hij Jacob en Arie bij elkaar had gekregen, maar nu waren ze geketend! Zo konden ze niet rennen. Hij moest in ieder geval proberen bij z'n officier te blijven. Hij volgde de man over de loopplank. Zou het lukken?

Daar klonk de stem van sergeant Greaves: ‘Mijnheer, die marinier mag niet van boord.’

De officier keek boos om. Greaves kwam naar hem toe. ‘Hij hoort bij mijn peloton, mijnheer. Ik heb bevel van de kapitein dat hij aan boord moet blijven.’ ‘Heel interessant, sergeant,’ zei de officier ijzig. ‘Nu hoort hij echter bij mij, als tolk.’

Greaves verstrakte. ‘De man dient niet vrijwillig, mijnheer. U weet...’

‘Als hij probeert weg te lopen, jaag ik hem een kogel door zijn kop, sergeant,’ onderbrak de officier hem. Zonder verder nog een woord te zeggen liep de officier door en David volgde.

Dat was alvast gewonnen. David Simmons, tolk, op de vaste wal! David had een gevoel alsof hij wel kon huilen van geluk. Na maanden was hij terug op dezelfde kade waar hij de ellendige reizen begonnen was. Het grootste gevoel van bevrijding gaf hem het besef dat hij eindelijk vrij was van Greaves. Al die maanden was sergeant Greaves de verpersoonlijking geweest van de gedwongen dienst en dat viel in één klap weg.

Het gevoel van vrijheid duurde niet lang. David kreeg bevel vlak bij de officier te blijven en de lange stoet geketende gevangenen zette zich rinkelend in beweging. Inwoners van Harwich die vroeg op waren, keken vol belangstelling toe. Onhandig sjokten de zeelieden voort, velen keken nog eens over hun

[p. 163]

schouder naar hun schip. Maandenlang hadden ze die oude schuit vervloekt en nu konden ze er niet van scheiden.

David had er eerst geen idee van waar ze heen gingen. Hij kwam dat echter spoedig te weten. In de stad was een gevangenis, maar die bleek overvol. David stond erbij toen de officier bevel kreeg door te marcheren naar Colchester. ‘Colchester!’ schoot het door David heen.

De officier bleek niet erg gelukkig met deze opdracht. Hij vroeg om versterking van het gewapende geleide. Met moeite kreeg hij tien soldaten. ‘In Colchester wordt op ze gerekend, daar is genoeg te eten,’ zeiden ze bij de gevangenis in Harwich. ‘Vóór de avond kunt u er zijn.’

David hield zich stil. ‘Als we eerst maar op weg zijn naar huis,’ dacht hij, ‘dan merken ze vanzelf wel dat het niet zo dichtbij is.’

Om tien uur 's ochtends liep de lange rij gevangenen Harwich uit, moe en hongerig. Het zou nacht worden eer ze in Colchester konden zijn.

Midden in de nacht werd Davids vader wakker. Hij hoorde lawaai in de straat. Voetstappen en gerinkel. Wat kon dat zijn? Hij sprong uit zijn bed en keek uit het raam. Bij het licht van flambouwen trok een lange stoet gevangenen door de straat. Ze waren kennelijk aan het eind van hun krachten. Sommigen moesten elkaar ondersteunen om niet te vallen. Maar wat zag hij daar? Die jonge man die met zoveel zorg één van de gevangenen voorthielp, was dat ook een bewaker? Maar dat was...

‘Margy! Margy!’ riep Simmons hees van opwinding, ‘Margy, daar is David!’ Davids moeder schoot wakker. ‘David?’ vroeg ze ongelovig.

‘Ja, vlug, kom kijken! Hij kijkt omhoog! David! David!’ Simmons huilde van geluk. Zijn vrouw tuurde in de straat en prevelde: ‘Warempel, hij is het!’ De stoet trok verder en Davids ouders bleven kijken in de donkere, koude slaapkamer tot de laatste man de hoek om was. Toen wisten ze nog niet of ze waakten of droomden.

David had de laatste kilometers Jacob ondersteund. Arie hielp ook, maar werd erg gehinderd door de lastige ketting. Hij mopperde op David en hij schold hem uit, maar David bleef zwijgend helpen en toen hield Arie op met schelden. David had zijn vader gezien voor het raam. Hij durfde geen teken van herkenning te geven. Niemand hoefde te weten dat hij in Colchester thuis hoorde. Ze zouden hem veel meer in de gaten houden als ze wisten dat hij hier woonde. Hij was ook te moe om nog veel anders te doen dan gehoorzamen en meelopen.

Voorbij hun huis ging het linksaf naar het grote kasteel. Over de houten brug en door de poort strompelden ze naar binnen. Bewakers en bewaakten waren allemaal even moe. In het kasteel brachten soldaten de gevangenen naar grote cellen waar tien of twintig schepelingen opgesloten werden. David had nog net

[p. 164]

voldoende zijn verstand bij elkaar om goed in zich op te nemen waar Jacob en Arie heen gingen. ‘Derde cel links in de kelder,’ prentte hij zich in. ‘Derde cel links.’ Daarna had hij alleen nog maar belangstelling voor eten en slapen. Voor eten werd gezorgd en als slaapplaats kreeg hij een hoop stro in het wachtverblijf. Binnen enkele minuten sliep David.

In de cellen kropen de gevangenen bij elkaar om wat warmte te vinden. Jacob was te slap om zelfs maar te merken dat er iets te eten was. Arie zorgde dat ze niet te kort kwamen, daarna sliepen ze net als de anderen.

De volgende ochtend ontwaakte David door trompetgeschal. Het bewakingsdetachement moest aantreden. Er werd bekend gemaakt dat ze allemaal één dag rust kregen en dat de volgende dag de hele groep krijgsgevangenen naar het noorden moest. Iedereen wist wat dat betekende: de moerassen van Ely. Voor de officier en de groep bewakers een lange, vermoeiende mars naar een dun bevolkt gebied met weinig wegen en des te meer water. Voor de gevangenen maanden of jaren zware arbeid in een ongezonde streek.

De officier had moeite zijn ergernis te verbergen over dit ellendige karwei. Toen hij belast werd met het bijeenbrengen en tellen van de gevangenen, had hij niet verwacht dat er lange marsen over land bij zouden horen. Zijn kleding en schoeisel waren hier niet op berekend en hij zocht een mogelijkheid om deze rustdag te benutten voor het kopen van kleren en schoenen. Ver weg van het schip voelde hij zich wel vrijer dan op zee waar hogere officieren je altijd op de vingers keken. Hij besloot de dag buiten het kasteel door te brengen. Een oude bootsman droeg hij de verantwoordelijkheid op voor de gevangenen. David werd meer en meer als een soort adjudant gebruikt. De officier riep hem bij zich en zei: ‘Kun jij hier een goede herberg voor me zoeken?’

David deed zijn best om niet al te blij te lijken. Dit was een kans!

De officier scheen iets aan hem te merken want hij voegde eraan toe: ‘Probeer niet weg te lopen, want we krijgen je altijd te pakken en een hoge boom is vlug gevonden.’

David kon gaan.

Hij wist natuurlijk zonder zoeken waar hij onderdak kon vinden voor ‘zijn baas’. Om geen argwaan te wekken liep hij niet overhaast weg en hij keek goed rond als iemand die de weg zoekt in een onbekende stad. In de Hoogstraat schuin tegenover zijn ouderlijke woning was een ruime herberg; daar zou zeker plaats zijn. David berekende dat iemand die de weg niet wist ongeveer een kwartier nodig zou hebben om de herberg te vinden en een kamer te bespreken. Hij kon in vijf minuten klaar zijn. Dat gaf tien minuten ruimte.

Uit het zicht van het kasteel begon hij te rennen zo hard hij kon. Door een smal steegje bereikte hij de achterkant van zijn ouderlijk huis en daar stormde hij naar binnen. Zijn vader en moeder kwamen hem tegemoet vanuit de kamer

[p. 165]

[p. 166]

en in de eerste verwarrende ogenblikken van de onstuimige begroeting praatte, lachte en huilde iedereen door elkaar heen. David probeerde zo veel tegelijk uit te leggen, dat hij alles door elkaar haalde. Hij praatte over Jacob en Arie, over weglopen, over de slag bij Bergen en over de zware mars vanaf Harwich in een onbegrijpelijk, verward verhaal.

Zijn vader meende te begrijpen over wie hij sprak. ‘Bedoel je die jongens die je in Bergen gesproken hebt?’ vroeg hij.

‘Ja,’ zei David, ‘maar hoe weet u dat?’

‘Buurman Furly krijgt regelmatig brieven van Benjamin,’ legde zijn vader uit. ‘Eergisteren schreef Benjamin dat hij een brief had ontvangen van een van die jongens. Hij zou spoedig in Rotterdam komen.’

‘Klopt,’ zei David, ‘maar ze zijn gevangen gemaakt en nu zitten ze in het kasteel.’ De tijd was te kort om nog meer te praten. David moest terug.

Simmons waarschuwde zijn zoon geen ondoordachte dingen te doen. ‘Breng jezelf niet nodeloos in gevaar,’ zei hij bij het afscheid.

Margy omhelsde haar jongen en fluisterde: ‘Kom terug, David, waag je leven niet.’ David zei zacht: ‘Ik zal voorzichtig zijn, maar ik moet proberen ze te helpen, zij hebben mij ook geholpen.’

Hij was op tijd terug en de officier kon zijn kamer betrekken. David moest op het kasteel blijven.

De bootsman lette niet erg op hem. David kon gaan en staan waar hij wilde. Hij voelde zich doodmoe. Het was alsof hij al een hele dag hard gewerkt had, terwijl de dag nog maar net begon. Het liefst zou hij het zich gemakkelijk maken op het stro zoals iedereen deed. Hij wist dat hij meteen zou slapen als hij ging liggen. Dat mocht niet gebeuren. Als er vandaag een kans was om te ontsnappen dan moest die kans benut worden. Hij bood zich aan als vrijwilliger om eten rond te brengen bij de cellen.

Bij de derde cel links in de kelder wachtte hij even tot hij Jacob en Arie zag. Hij wenkte en ze kropen dichterbij. Snel vertelde David dat ze de hele dag rust hadden en dat het transport morgen verder ging.

‘Daar worden we niet veel wijzer van,’ zei Arie. ‘We moeten hieruit.’

David knikte. ‘Rust vandaag zo goed mogelijk uit, vannacht moeten we proberen weg te komen.’

Arie keek David onderzoekend aan. ‘Wil jij dan ook vluchten?’ vroeg hij. David knikte. ‘Als we de kans krijgen, ga ik ook,’ zei hij. Er kwam iemand aan. ‘Houd je gereed vannacht,’ zei David nog snel en ging toen verder met zijn werk. Er begon een plan te groeien. Hij wist dat het gewaagd was. David kroop in zijn hoekje op het stro en trachtte alle mogelijkheden en alle moeilijkheden te overdenken. Het moest kunnen. Met die gedachte sliep hij in.

De avond zou leren of de omstandigheden gunstig waren.