Tochtgenoten

[p. 157]

Slaven van de oorlog

Op 22 augustus, toen de Engelse schepen voor Bergen wegvoeren, was David alweer zo ver opgeknapt dat hij dienst kon doen. Zijn schouderwond deed alleen nog pijn als hij ongewone of onverwachte armbewegingen maakte of als hij zich stootte.

Toch was David niet erg gezond. Hij had het gevoel alsof hij maar half beleefde wat hij meemaakte. Hij kon niet goed denken. Op commando's reageerde hij als een goed afgestelde machine, maar soms wist hij aan het eind van een dag nauwelijks wat hij gedaan had. Een doffe berusting maakte zich van hem meester. Hij praatte weinig en bemoeide zich niet met de mannen met wie hij werkte. Op de momenten dat hij geen dienst had, sliep hij. Het was alsof hij in een mist leefde. Hij haatte de zinloze oorlog, het jagen op een vijand die geen vijand was. Waarom deden ze dit? Waarom bleven ze het doen? Wie stuurden hen hierop af? De koning? De admiraal? Of werd iedereen door een ander gestuurd? Het bleef David duister. Zijn haat tegen de oorlog bleef richtingloos. Het leek alsof niemand er iets aan kon doen. Ze leden er allen onder, maar iedereen schikte zich alsof het iets onvermijdelijks betrof, zoals men berust in de onvermijdelijkheid van een overstroming of een aardbeving.

Met de anderen leed David honger en kou. De voeding was slecht en de rantsoenen waren te klein. Na de terugtocht van Bergen waren ze enkele dagen in een Engelse haven geweest waar de schepen snel hersteld werden. Ook het verblijf in de haven bracht weinig verbetering in de voedseltoestand. De admiraliteit kampte met geldgebrek en de eerste bezuiniging werd gevonden in inkrimping van de rantsoenen. Zo althans leek het David en de met hem mopperende schepelingen.

Vanaf 1 september waren ze weer buitengaats. Het was gemeen koud. Davids kleding raakte versleten en andere kleren had hij niet. Kou en nattigheid drong tot in de verste hoeken van het schip. David miste Charlie Watkins. Charlie wist altijd wel raad. Hij kon onder de moeilijkste omstandigheden een uitweg vinden uit de misère. Charlie had altijd kans gezien met een grapje de dingen minder erg te maken. Maar Charlie was dood. David taste naar de ring onder zijn kleren en hij voelde zich hulpeloos en eenzaam.

Waarom was hij in Bergen weer aan boord gegaan? Daar had hij immers de kans gehad om naar de Hollanders over te lopen! Die twee jongens, Jacob en Arie, waren vast al in Holland. David had het wanhopige gevoel dat hij door gebrek aan doortastendheid zijn kans had gemist. Wat had Charlie later op de avond gezegd? ‘Wacht je tijd af.’ Mooi gezegd, maar als hij zijn tijd nu ongebruikt voorbij had laten gaan? Was het zijn noodlot alle gunstige gelegenheden te missen door besluiteloosheid van hemzelf of anderen? Als er sneller een besluit genomen was over zijn reis naar Holland, had hij al lang in Rotterdam

[p. 158]

gezeten. Als hij in Bergen had durven weglopen, voer hij nu op een Hollands schip naar zijn bestemming, rustig en veilig.

Zo verstreken de eentonige dagen op de Guinea van 1 tot 13 september. Eentonig ondanks storm, mist en regen, want voor David waren alle dagen op zee gelijk. Een aaneenschakeling van uren met kou, vermoeienis en een voortdurend gevoel van onbehagen. Was hij maar op de Hollandse vloot, wat zou het daar goed zijn...

Op de Hollandse vloot was het echter ook geen pretje. Het duurde dagen eer alle schepen, moeizaam kruisend tegen de wind, de Noorse wateren konden verlaten. Pas op 8 september kon admiraal De Ruyter het vertreksein geven voor de retourvloot, de koopvaardijschepen en het sterke escorte oorlogsschepen.

Het lukte niet de grote vloot bij elkaar te houden. Een harde noordwester storm joeg de schepen voort. In de nacht raakte men het contact kwijt. En de storm, die vele dagen en nachten met ongewone kou voortduurde, verstrooide de schepen over een groot deel van de Noordzee.

De Slot Hooningen en de Fenix raakten samen ver van de hoofdmacht verwijderd. Jacob had geleerd te berusten in dit soort tegenslagen. Hij had gehoopt dat ze al thuis zouden zijn, maar hij gaf de moed niet op. Hij deed zijn werk zo goed mogelijk en wachtte verder maar af.

Arie kreeg niet veel tijd om na te denken. De strijd tegen de zee en de wind eiste alle aandacht. Zo dicht bij Holland groeide bij hem ook wel het verlangen naar de vaste wal, maar het enige waar hij echt naar uitkeek was het einde van de storm en het terugvinden van de rest van de vloot. Zo goed als alle anderen wist hij dat ze met twee Oostindiëvaarders, ver van de beschermende oorlogsschepen, een gemakkelijke prooi zouden zijn voor de Engelsen.

Grote vreugde heerste er dan ook bij de twee Hollanders toen de uitkijk op 13 september een groot aantal schepen recht vooruit meldde. Met volle zeilen stormden ze op het beschermende konvooi af.

Hoge golven onttrokken soms het hele konvooi aan het oog. Zo kwam het dat ze pas op het laatste moment hun fatale vergissing bemerkten: ze voeren recht op het eskader van admiraal Teddiman af!

Een wanhopige, laatste poging om aan de Engelse oorlogsschepen te ontsnappen mislukte. De Fenix en de Slot Hooningen werden ingesloten en van twee kanten tegelijk geënterd ondanks de wilde zee. Een fel gevecht volgde.

David sliep toen de Hollanders in zicht kwamen. Met een schop werd hij gewekt en naar dek gejaagd. Daar werd hij kort en goed bij een enterploeg ingedeeld omdat men de Hollanders zonder beschieting wilde overmeesteren om de rijke buit in de schepen te sparen. Weer wist David zich een willoos werktuig in handen van anderen, weer besefte hij dat er geen uitweg was. Hij moest

[p. 159]

gehoorzamen en afwachten.

Lang duurde het wachten niet. Door knappe manoeuvres slaagden de kapiteins van de Guinea en de Bendish erin vrijwel gelijktijdig vast te maken aan de Slot Hooningen. De enterploegen kregen bevel over te springen. Een brede strook wild kolkend water scheidde hen van het Hollandse schip. Er werd geschoten met pistolen en musketten. Krijsend sprongen de Engelse enteraars over. Enkelen misten en vielen tussen de beide schepen in zee.

David aarzelde, hij durfde niet. Weer een commando, nòg durfde hij niet. Toen voelde hij een hand in zijn rug. Gillend sprong hij, klapte tegen de verschansing van het Hollandse schip, verloor zijn sabel en bleef met verkrampte vingers hangen boven het wildkolkende water. Moeizaam, centimeter voor centimeter, schoof hij naar de bevestiging van het staande want toe. Met een laatste krachtsinspanning bereikte hij de reddende touwen. Verloren en vergeten hing hij daar tussen de twee schepen. Op het geënterde schip liep de strijd ten einde. Toen David eindelijk langs het want aan boord kwam, was het schieten opgehouden. Engelse matrozen dreven de gevangen Hollanders bijeen en David werd onmiddellijk bij de bewaking ingedeeld. De gevangenen kwamen op de beide Engelse schepen en Engelse matrozen namen het Hollandse schip over.

Binnen een uur na het begin van het gevecht waren de schepen weer uit elkaar en voer het eskader van admiraal Teddiman naar Harwich om daar de gevangenen aan wal te zetten en de buitgemaakte schepen af te leveren.

Op de Guinea was weinig ruimte voor de grote groep krijgsgevangenen. Bijeengedreven in groepjes van tien of twintig wachtten ze af wat er verder zou gebeuren.

David moest met drie anderen een groepje bewaken in zijn eigen slaaphoek bij de kruitkamer. Het was er donker. Hij kon nauwelijks zien hoeveel gevangenen er bij elkaar zaten. Van de vier bewakers zat David het dichtst bij de Hollanders. De bewakers hadden het niet moeilijk. De Hollanders waren ontwapend en zagen in dat verder verzet nutteloos was.

Doordat David zo dichtbij zat, hoorde hij wat de gevangenen zeiden. Hij liet niet blijken dat hij Hollands verstond, maar hij spitste de oren toen hij iemand hoorde aanspreken met ‘Jacob’ en toen een stem antwoordde die hij eerder gehoord had. Zou Jacob Pluym daar zijn?

Fluisterend om geen argwaan te wekken bij de andere bewakers zei David: ‘Ben jij daar, Jacob Pluym?’

Uit de donkerste hoek kwam een gevangene naar voren. ‘David,’ zei hij verbaasd, ‘David Simmons!’

‘Ga met je rug naar me toe zitten,’ fluisterde David. ‘De anderen mogen niet merken dat we elkaar kennen.’

Jacob wendde zich af.

[p. 160]

‘Ben je gewond?’ vroeg David.

‘Nee, maar ik ben Arie kwijt. Wat kan er met hem gebeurd zijn?’

‘Waren jullie bij elkaar?’

‘Nee,’ zei Jacob, ‘ik was benedendeks, Arie moet ergens boven zijn geweest.’

‘Hij kan op het andere schip gebracht zijn,’ veronderstelde David. ‘Misschien zit hij hier ergens op de Guinea, dat kan ik nu niet uitvinden. Je moet wachten tot we in Harwich zijn.’

‘Harwich? Gaan we daarheen?’

‘Voorlopig wel,’ antwoordde David, ‘daarna moet je waarschijnlijk naar Ely om aan de inpoldering te werken. Alle Hollandse krijgsgevangenen worden daarheen gestuurd.’

‘Slaven van de oorlog,’ zei Jacob bitter.

‘Dat zijn we allemaal,’ fluisterde David terug. ‘Stil, daar komt iemand.’

Een officier, bijgelicht door een matroos met een lantaarn, inspecteerde de gevangenen. ‘Is hier een scheepsdokter bij?’ vroeg hij in het Engels.

De gevangenen reageerden niet.

‘Mag ik uw vraag in het Hollands vertalen, mijnheer?’ vroeg David beleefd. De officier keek even verbaasd en zei toen: ‘Als jij dat taaltje beheerst, ga je gang.’ David keek met opzet langs Jacob toen hij zei: ‘Is er een chirurgijn of hulp-chirurgijn hier?’

Jacob kwam naar voren. ‘Hulp-chirurgijn,’ zei hij.

David legde in het Engels uit wat Jacob was.

De officier knikte goedkeurend. ‘Dat is alvast iets,’ zei hij. ‘Zeg hem dat hij me moet volgen.’ En zich omdraaiend om weg te gaan: ‘Kom zelf ook mee, een tolk kunnen we wel gebruiken.’

Jacob en David volgden de officier.

‘Nu goed oppassen,’ zei David zachtjes, ‘dit kan straks een kans bieden om te ontsnappen als we in de haven zijn.’

‘Als ik eerst mijn broer maar terugvind,’ mompelde Jacob terug.

Achter de officier aan bereikten ze de verbandplaats waar de Engelse scheepsarts aan het werk was. ‘Ik heb hier een hulpje voor u,’ zei de officier.

Jacob pakte onmiddellijk aan en de scheepsarts zag al spoedig dat hij er een handige helper bij had.

‘Jij blijft bij mij als tolk,’ zei de officier tegen David. Ze verlieten de verbandplaats, waar het nog erger stonk dan in de rest van het schip.

In het voorbijgaan zei David nog snel: ‘Ik zoek je broer, kijk goed uit in de haven, ik zal jullie helpen.’

Jacob knikte en ging verder met zijn werk.

David had een gevoel alsof hij uit een lange, benauwde droom wakker werd. Hij kon weer helder denken en diep in zijn hart besefte hij dat zeer binnenkort de grote kans kwam waar hij al die tijd op gewacht had.