Tochtgenoten

De Engelsen komen!

Het zwaar beschadigde galjoot, dat slechts met hulp van Noorse vissers de haven van Bergen haalde, was het slachtoffer geworden van het verraad van de lorrendraaier, die gehoopt had de hele vloot aan de Engelsen uit te leveren. Van Heyst had wel degelijk zijn naam horen roepen en hij was er zo snel mogelijk vandoor gegaan. Op zee zocht hij een van de Engelse eskaders en na een dag vond hij de vijftien schepen van admiraal Teddiman. Dat was op het moment dat bij de Bakkesont bekend werd wie Van Heyst was. Toen De Bitter besloot het zekere voor het onzekere te nemen en alles klaar te maken voor vertrek, klom Van Heyst in volle zee aan boord van het Engelse admiraalsschip.

Op het Engelse schip was het nieuws dat Van Heyst bracht zeer welkom. Hij vertelde hoe weerloos zeven schepen van de retourvloot bij de Bakkesont lagen en admiraal Teddiman zag zich in gedachten al naar huis zeilen met de rijkste buit van de oorlog. Het nieuws dat de Hollanders bescherming zochten in een haven van de Deense koning, klonk Teddiman als muziek in de oren, want hij had juist een bericht ontvangen uit Engeland dat bij gezamenlijk delen van de buit de Deense koning bereid was te vergeten dat hij neutraliteit beloofd had. De onderhandelingen tussen Denen en Engelsen waren in het diepste geheim gevoerd.

De onderhandelaars waren overeengekomen dat de Deense koning er officieel buiten bleef. Het moest de indruk geven alsof de Denen er niets aan konden doen dat Hollandse schepen voor de kust of in de havens van de Deense koning werden overvallen.

Teddiman leek nu de man te worden die het geheime Brits-Deense verdrag zou benutten.

Van Heyst kreeg een beloning voor zijn verraad en de Engelsen zetten alle zeilen bij voor de tocht naar Noorwegen. Tegen de ochtend kregen ze de Noor-

[p. 134]

se kust in zicht, ver ten zuiden van Bergen. Met een gunstige wind koersten ze noordwaarts. Het was nog maar een halve dag varen naar de Bakkesont. Op dat moment lichtten de Hollanders bij Bakkesont de ankers en voeren door naar Bergen, onbewust van het naderend gevaar.

Vlak na het vierde glas van de voormiddag meldde de uitkijk op Teddiman's schip de Revenge een Hollandse vlag. Het was het galjoot dat met brieven onderweg was naar Amsterdam. Het scheepje kreeg een schot voor de boeg. In plaats van bij te draaien, wendde de bemanning van het galjoot de steven en vluchtte. Meer schoten vielen voor en achter het Hollandse schip. Twee van de snelste Engelse schepen zetten de achtervolging in, de lichtbewapende Norwich en de Guinea. Op de Guinea gingen de geschutsluiken aan bakboord al spoedig open en David zag voor het eerst waar ze op joegen. De Norwich en de Guinea trachtten het galjoot in te sluiten. Ze waren bijna op schootsafstand. De wind floot door de open geschutsluiken, het was koud, water spatte hoog op. Eén dek lager kon het geschut niet gebruikt worden. Ze naderden het Hollandse scheepje nog steeds. David kon de mannen op het dek duidelijk zien, ze werkten als bezetenen om meer zeil bij te zetten. Daar klonk het tromgeroffel! Vuur! Op de Guinea schoot men uit tien vuurmonden, vlak daarop vuurde de Norwich zeven stukken af. Bij het herladen en te boord trekken ving David door het geschutsluik een glimp op van de aangerichte ravage. De roerganger was verdwenen op het Hollandse schip, op de plaats waar hij gestaan had, gaapte een groot gat in het dek. Het galjoot had treffers in de romp, een stuk railing was weggeslagen, bij de mast lag een man. Het was alsof David het hele gevecht in drie beelden zag: eerst het snelzeilende schip, daarna de knallen en de verwoesting en toen, terwijl ze klaarstonden voor een volgend salvo, leek het Hollandse scheepje vleugels te krijgen. De schipper liet meer zeil bijzetten dan bij deze sterke wind verantwoord was. Het galjoot schoot vooruit, krakend in alle voegen en liet zijn achtervolgers achter zich.

Daarna zag David niets meer.

De luiken gingen dicht en ze moesten maar weer afwachten waar ze heen gingen.

Op het galjoot waren ze nog niet uit de moeilijkheden. Dicht bij Bakkesont voeren ze kort na elkaar de beide masten overboord. Het was een wonder dat alles het zo lang gehouden had. Noorse vissers namen het zwaar beschadigde schip op sleeptouw naar Bergen en zo kon het gebeuren dat De Bitter tijdig gewaarschuwd werd voor de komst van de Engelsen.

Op de Walcheren werd snel beraad gehouden.

De bemanningen moesten zo spoedig mogelijk aan boord terugkomen. De stadscommandant van Bergen, generaal Ahlefeldt, kreeg bericht van het nade-

[p. 135]

rend gevaar. De opgesloten schepen moesten in staat van verweer gebracht worden.

Er heerste grote verwarring.

Bezorgd bedacht De Bitter dat het uren kon duren eer zijn schepen enigszins in staat zouden zijn zich te verdedigen. Gelukkig lag hij in een neutrale haven. Maar zouden de Denen en Noren in staat zijn hun neutraliteit te verdedigen? Hij liet generaal Ahlefeldt vragen of er op het fort nog versterking nodig was. Dat de Deense koning zijn neutraliteit verkocht zou hebben, kwam bij De Bitter niet op. Door toeval zou het hele geheime verdrag voorlopig ook niet in werking treden: het bericht van de overeenkomst tussen Denemarken en Engeland had generaal Ahlefeldt nog niet bereikt en ook de generaal wist zodoende niet beter of Denemarken was neutraal.

De stadscommandant was vastbesloten de neutraliteit van Bergen te handhaven, desnoods met geweld. Hij liet De Bitter weten dat het fort voldoende sterk was en hij garandeerde de veiligheid van de Hollanders.

Dit was een hele geruststelling voor de Hollandse admiraal. Toch moest hij proberen zijn bemanningen weer aan boord te krijgen om op alles voorbereid te zijn.

Ongeveer een half uur na aankomst van het galjoot was de hele stad in rep en roer. De torenklokken luidden, tamboers trokken door de straten en overal werd omgeroepen dat alle mannen onmiddellijk aan boord moesten komen. Jacob werd met een tamboer meegestuurd.

Arie wist van dit alles niets.

Hij was met Willem van Lent en een tiental maats de stad ingetrokken, waar de bevolking de vreemdelingen hartelijk ontving. Ze trokken veel bekijks in hun uitheemse kledij. Velen droegen nog hun Indische plunje of oude kleren van de heenreis, versteld met bonte lappen. De matrozen waren gewend aan hun armoede; niemand vond het gek zijn oude kleren met grove onhandige steken te verstellen met een of andere lap die toevallig voorhanden was. Een lange kerel had voor de feestelijke gelegenheid een tulband opgezet die hij ergens in de oost had opgedaan via een ingewikkelde ruilhandel. Een ander droeg een wijde mantel die hij steeds in zijn kist bewaard had. Oude Willem had een exotische veer in zijn versleten bontmutsje gestoken en zo trok de bemanning in bizarre, feestelijke kleding uitgelaten de gastvrije stad in. Het was de eerste keer sinds Kaapstad dat ze echt konden gaan passagieren en ze zouden er een groot feest van maken. Luid zingend en roepend trokken de honderden mannen vanaf de laag gelegen kaden in groepjes de nauwe straatjes in van het tegen de helling gebouwde Bergen. Kinderen liepen joelend achter hen aan.

De herbergen stroomden vol en de herbergiers hadden handen vol werk om zoveel dorstige kelen te lessen.

[p. 136]

De eerste herberg waar het groepje van Arie langs kwam, was al zo vol, dat er niemand meer bij kon. Ze bleven even in de deuropening kijken. In de halfdonkere gelagkamer zaten op lange banken de schepelingen; wie geen plaats meer kon vinden ging op de tafel zitten. Grote kannen bier werden in één, twee teugen leeggedronken.

Ergens midden in de groep werd geschreeuwd: ‘Hé, wat moeten jullie daar bij de deur?!’ En een andere stem riep: ‘Je neemt al het licht weg, doorlopen!’ ‘Doorlopen!’ brulden anderen. ‘Weg wezen,’ schreeuwde er een en hij gooide zijn lege bierkan met kracht naar buiten. Met een luide klap sloeg de stenen kan stuk in de straat.

Willem van Lent en de anderen waren in een te goede bui om zich er kwaad over te maken. Lachend liepen ze door, verder en hoger de stad in.

Een eind verderop klonk muziek. Een van de Hollandse zeelui blies een vrolijk wijsje op de fluit. Het geluid kwam uit een lage herberg op de hoek van de straat. De mannen van de Rijzende Zon dromden naar binnen en vonden plaats aan een lange, houten tafel.

‘Bier! bier!’ schreeuwden ze naar de waard.

Grote kannen schuimend bier werden aangedragen. De lange matroos met de tulband goot het bier in één teug door zijn keelgat en zette de lege kan met zo'n klap op tafel dat de scherven in het rond vlogen. Onder daverend gelach bestelde hij meteen een nieuwe kan, maar de slagvaardige waard bracht hem een tinnen beker. ‘Goed zo,’ joelden de maats, ‘die kan hij niet stuk krijgen!’ ‘O nee?!’ riep de lange matroos, ‘dat dacht je maar!’ Hij dronk de beker leeg, nam de lege beker stevig tussen beide handen en draaide met één beweging het ding uit elkaar. Uitbundige vreugde aan alle tafels.

De geschrokken waard lachte krampachtig mee en gaf een teken aan de fluitist om luider te spelen. Dat hielp. Met galmende stem en gevoelige uithalen zongen de matrozen het lied mee. Oude Willem sprong op de tafel en zong met schorre stem een droevig lied waarvan ze allemaal het refrein kenden. Als hij de woorden niet zo goed kende, verzon hij maar wat en iedereen vond het mooi. Het werd benauwd warm in het lage vertrek, daar kreeg je dorst van zodat de waard druk werk hield. Het kon niemand iets schelen dat ze in korte tijd hun zuur verdiende geld van vele weken erdoor joegen.

Arie deed flink mee. Hij stond op de bank, wierp de waard een goudstuk toe en schreeuwde: ‘Een rondje voor alle maats!’ Hij werd van alle kanten toegejuicht. Met een grote kan bier in de hand sprong Arie op de tafel en riep: ‘En zo dansen de Makassaren!’ Begeleid door de vindingrijke fluitist voerde hij een woeste, dolle dans uit, waarbij hij tenslotte doodmoe van de tafel tuimelde en door stevige handen werd opgevangen. Van alle kanten kreeg hij bier aangeboden om weer af te koelen. Willem zette weer een lied in dat door allen meegezongen werd.

[p. 137]

Ze maakten zo'n lawaai, dat ze de tamboer eerst niet eens hoorden die vlak voor de deur op de hoek van de straat een roffel sloeg. Arie was de eerste die iets bekends hoorde; hij zat dicht bij de deur. De heldere stem van Jacob klonk na het tromgeroffel:

‘Alle mannen moeten terug aan boord, de vijand is in aantocht!’ Hij riep het driemaal, zo luid als hij kon. De derde keer hoorde zelfs de grootste schreeuwer achter in de gelagkamer het. Het was alsof de vrolijke groep een emmer koud water over het hoofd kreeg. Het was even stil. ‘Alle mannen moeten terug aan boord,’ riep Jacob nog eens.

‘Ik hoef niet,’ riep de lange vent met de tulband, ‘ik ben een kleine jongen.’ Een opgeluchte lach daverde door de gelagkamer. ‘Als de admiraal ons hier weg wil hebben, moet hij zelf maar komen,’ schreeuwde er een overmoedig. Arie wankelde naar buiten. De frisse zeewind ontnuchterde hem, hij knipperde in het felle licht. ‘Is het echt waar, Jacob?’ zei Arie ongelovig. Jacob was even verbaasd zijn halfdronken broer de herberg uit te zien komen. ‘Ja,’ zei hij kortaf, ‘de Engelsen komen, iedereen moet aan boord.’ ‘De Engelsen komen,’ schreeuwde Arie de gelagkamer in. ‘Laat de Engelsen naar de hel lopen, wij zitten hier goed,’ werd er geroepen. ‘Zeg maar aan De Bitter dat hij kan barsten met zijn rot oorlog,’ gilde er een.

De tamboer roerde weer de trom en luid roepend ging Jacob verder. Besluiteloos stond Arie bij de deur.

Met driftige pas kwam de bootsman van de Rijzende Zon de hoek om. ‘Allemaal aan boord,’ snauwde hij, ‘wie niet komt wordt opgehangen, wie te laat is verbeurt alle maandgelden.’

Dit maakte indruk. De een na de ander betaalde morrend de waard en verliet de herberg, op weg naar het schip. Sommigen wat onvast ter been, steunend op elkaar. Een enkeling probeerde te zingen, maar het angstige kleppen van de klokken, de tromroffels veraf en nabij drukten de stemming. Katterig en ontnuchterd kwamen de honderden terug bij de baai. Boten voeren af en aan naar de schepen. ‘Daar heb je ze!’ schreeuwde er een.

Voor de ingang van de baai verscheen een menigte Engelse schepen. Voorop het grote schip van Teddiman, de Revenge met zesenzestig kanonnen.

Even leek er verwarring op de Engelse vloot. Door onbekendheid met het vaarwater liepen er twee schepen aan de grond, twee andere raakten met het tuig in elkaar verward en zo zeilden ze het fort voorbij zonder een groet met de vlag te brengen. Op het fort liet generaal Ahlefeldt onmiddellijk als waarschuwing een schot met scherp over de Engelse schepen heen afvuren. Het kwam iets lager dan de bedoeling was en een Engels matroos werd een been afgerukt.

Onder veel lawaai van trommels en trompetten gingen de Engelsen voor anker, op veilige afstand van het fort.

[p. 138]

Arie voer met een sloep naar de Rijzende Zon en daar kregen ze het meteen zo druk, dat ze niet veel meer zagen van wat er in de baai gebeurde. Ze moesten de schepen een stuk verslepen, zodat de Slot Hooningen, de Catharina, de Walcheren, de Jonge Prins en de Phoenix de baai even voorbij het tolhuis afsloten en de schepen daarachter beschermden. De Rijzende Zon, de Kogge en het Wapen van Hoorn vormden een tweede linie en vulden enigszins de openingen tussen de vijf schepen die vooraan lagen. De vijftig koopvaarders die al langer in Bergen lagen, waren te zwak bewapend om in een gevecht gebruikt te worden. Ze bleven achter in de baai. Overal op de retourvloten werd het geschut naar stuurboord gesleept en de lading van stuurboord stouwden ze zoveel mogelijk aan bakboord als tegenwicht.

Zo kwam het dat Arie en Jacob niet zagen dat admiraal Teddiman een boodschapper naar het fort stuurde om bij generaal Ahlefeldt de Nederlandse schepen op te eisen. De generaal weigerde kort en bondig aan deze roof mee te doen en hij verbood de Engelsen met meer dan vijf oorlogsschepen in de haven te komen.

Admiraal Teddiman had zo'n koele, vijandige ontvangst niet verwacht. Hij vertrouwde er echter op dat de generaal slechts een slim spel speelde om niet verdacht te schijnen in de ogen van de Hollanders en zodoende op het beslissende moment een groter deel van de buit binnen te halen. Teddiman vroeg toegelaten te worden met zijn schepen omdat ze lang buitengaats waren geweest en behoefte hadden aan voedsel en drinkwater.

Ahlefeldt weigerde. Hij gaf de Engelsen tot de volgende dag de tijd om de beweerde tekorten in voedsel en watervoorraden aan te vullen en dan moesten ze vertrekken.

Omdat admiraal Teddiman ervan overtuigd was dat de Deense generaal op de hoogte was van de geheime afspraak tussen hun koningen, begreep hij de houding van de generaal niet. Voorlopig stelden de Engelsen zich ermee tevreden, de baai met acht schepen af te sluiten en de overige schepen tegenover het fort en de kustbatterijen voor anker te laten gaan.

Ook op de Engelse schepen heerste een koortsachtige bedrijvigheid. De afstand tussen de beide vloten was zo klein, dat men elkaar van het ene schip naar het andere kon beschreeuwen. De zeelieden kenden van elkaars taal voldoende om over en weer elkaar uit te schelden en te beschimpen.

Op de Rijzende Zon was het werk klaar. Hijgend en bezweet leunden de mannen op de stukken of tegen masten en railing. Arie en Jacob keken tussen de Walcheren en de Jonge Prins door over de baai naar de dreigende Engelse schepen.

‘Daar komen ze!’ Arie wees naar een sloep met roeiers in helderrode jassen. In gelijk tempo roeiden de mannen snel naar het kasteel. Een officier stapte er aan wal en verdween via de hoge rotstrap in het kasteel. De roeiers wacht-

[p. 139]

ten beneden in de sloep. De Hollanders in de grote schepen joelden en floten naar de roeiers en riepen uitgezochte scheldwoorden. De mannen in hun rode jassen reageerden niet, andere Engelse matrozen deden dat voor hen. Het was een enorm kabaal van roepende en joelende kerels.

Niemand wist wat er binnen in het kasteel besproken werd. Generaal Ahlefeldt sprak in een klein vertrek met de Engelse gezant, Edward Montague, terwijl alleen een tolk bij hen was.

Terwijl het gesprek nog aan de gang was, kreeg De Bitter het verzoek de eerder geweigerde versterkingen naar het fort Nordnes te sturen. De Engelsen hadden drie schepen tegenover het kasteel gelegd: het admiraalsschip met 66 kanonnen, de Coast Fregat met 34 en de Guinea met 38 stukken. Vice-admiraal Jacob Burckhorst trok met alle manschappen die op de schepen gemist konden worden, naar het fort Nordnes.

Edward Montague moest voor admiraal Teddiman onderzoeken in hoeverre de Denen bereid waren mee te werken met de Engelsen. Hij was verbaasd over de koppige weigering van generaal Ahlefeldt om de vrijwel weerloze Nederlanders uit te leveren. Montague hield het erop dat Ahlefeldt een slim diplomatiek spel speelde en hij kon dat zelfs wel waarderen. Al met al keerde de Engelsman na een half uur terug met het bericht dat de Deense generaal de Engelse schepen hooguit tot de volgende ochtend voor de haven van Bergen zou dulden en dan nog alleen op voorwaarde dat Edward Montague zelf als gijzelaar op het kasteel zou blijven. ‘Dit zijn mijn voorwaarden,’ zei generaal Ahlefeldt, ‘uw admiraal heeft de keuze meteen vertrekken of wachten tot morgenochtend. Als hij wachten wil, verwacht ik u hier binnen een uur terug als gijzelaar. En zeg hem erbij dat ik u zonder pardon voor een kanon bindt als jullie de haven met geweld proberen binnen te komen,’ voegde de generaal er grimmig aan toe. ‘Vanzelfsprekend,’ zei Montague met een allervriendelijkste glimlach, ‘ik zou het u kwalijk nemen als u het niet deed.’ Hij vertrok met een beleefde buiging en bracht de boodschap over.

Admiraal Teddiman wist ook niet wat hij van de houding van de Denen moest denken; hij had iets heel anders verwacht. Noodgedwongen schikte hij zich in de voorwaarde die Ahlefeldt stelde en eer er een uur verstreken was, keerde Montague terug op het kasteel om er de nacht door te brengen.

Generaal Ahlefeldt liet admiraal De Bitter in het kort weten wat er besproken was en toen de Engelsen hun gijzelaar naar het kasteel zonden, wist men op de Nederlandse schepen dat het tot de volgende ochtend rustig zou blijven.

Alles was in gereedheid en De Bitter gaf de bemanningen toestemming de avond op de wal door te brengen. Om elf uur zouden de sloepen terugvaren van de stad. Op te laat terugkomen of wegblijven werden strenge straffen gesteld. De schippers wezen alle mannen die naar de wal wilden erop dat Bergen een

[p. 140]

neutrale haven was en dat er geen vechtpartijen mochten voorkomen, ook niet met Engelsen als die in de stad zouden komen.

Jacob was al half en half besloten om maar aan boord te blijven, maar Arie haalde hem over mee te gaan. Na elkaar lieten ze zich in de overvolle sloep zakken en ze voeren naar de stad. Het zou een rumoerig uitstapje worden...