Tochtgenoten

Veilige haven?

Enkele dagen later gingen de schepen laat in de middag ten anker bij de Bakkesont, aan het begin van de vaarweg naar Bergen.

De Amstellant bleek hier al te liggen. De schepen lagen zo dicht opeen, dat men van schip tot schip kon klimmen.

Admiraal De Bitter was van plan enkele dagen bij de Bakkesont te wachten of er nog meer vermiste schepen zouden komen opdagen. In die tijd kon men met de Noorse bevolking handel drijven om vers vlees en verse groenten te krijgen. Ook konden de watervoorraden aangevuld worden. Eerst wilde de admiraal uit zien te vinden of er tussen de dag waarop ze het galjoot uit Nederland ontmoetten en deze dag nog meer schepen uit de Retourvloot in Bergen waren aangekomen. Dan kon daarna bekeken worden op welke schepen ze nog moesten wachten.

De gelegenheid deed zich eerder voor dan hij gedacht had. Uit noordelijke richting naderde door het lange, brede fjord een Nederlands schip. De Bitter

[p. 127]

liet de Hollander praaien. Op het kleine Hollandse schip wierp men het anker uit en de schipper liet zich naar de retourvloot roeien.

Jacob was al uren aan dek. Hij kon zijn ogen niet van het land afhouden. Eindelijk groene weiden, eindelijk koeien en schapen, bloemen en bomen! Het was wel jammer dat de Rijzende Zon het buitenste schip was. Van de kok had Jacob gehoord dat ze straks aan wal zouden gaan om inkopen te doen. Jacob was vastbesloten dat buitenkansje niet te missen.

Arie had niets te doen en kwam bij zijn broer staan. ‘Nu heb je weer bijna vaste wal onder je voeten, zeeman,’ spotte Arie.

‘Gelukkig wel,’ zei Jacob uit de grond van zijn hart.

Over de schepen heen keken ze naar het lokkende land. Het eiland rees hoog uit zee op, het weiland met het grazende vee helde sterk af naar het smalle, rotsachtige strand. Op het strand waren mensen te zien, wuivend en roepend naar de schepelingen.

Arie keek langs het eiland naar de fjord en de verspreid liggende kleinere eilanden. Zo werd zijn aandacht getrokken door het naderende Hollandse koopvaardijscheepje. Hij stootte Jacob aan. ‘Kijk nou eens!’ riep hij uit, ‘dat is de Ster uit Rotterdam!’

Jacob wendde zijn blik van het land af, maar kon niets bekends aan het schip zien.

Arie was er heel zeker van dat het schip uit Rotterdam kwam. Opgetogen wees hij zijn jongere broer op herkenningspunten, hij wist precies waar het schip altijd afmeerde, wie er schipper was en hij meende zelfs te zien wat er aan het schip de Ster veranderd was.

Jacob zag nog niets bekends, maar hij wist hoe goed Arie altijd alles van schepen onthield en hij geloofde graag dat zijn broer gelijk had.

Inmiddels naderde de sloep met de schipper van de Ster. Arie hielp een touwladder uitwerpen en bleef met Jacob in de buurt om de schipper van dichtbij te zien. Hij wist zeker dat hij gelijk zou krijgen. Jacob was benieuwd of het allemaal zo uit zou komen als Arie zei.

Admiraal De Bitter was over de schepen heen naar de Rijzende Zon gekomen en stond zelf bij de valreep toen de schipper van de Ster naar boven klom. Arie en Jacob konden de begroeting woord voor woord verstaan.

De vermoeide admiraal was uiterst vriendelijk tegen de schipper van de Ster en deze was een en al glimlach. Tot hun verbazing hoorden de jongens hem zeggen dat hij uit Oostende kwam en dat hij op Hamburg voer. De man sprak Vlaams en beweerde de Hollandse vlag te voeren omdat de eigenaar van het schip een man uit Enkhuizen was. Arie en Jacob waren sprakeloos.

De admiraal en de schipper verdwenen in de hut op het achterdek van de Rij-

[p. 128]

zende Zon.

Arie verwachtte een spottende opmerking van Jacob, maar Jacob zei: ‘Die vent staat te liegen, hij is helemaal geen Vlaming. Hij komt uit de Baanstraat in Rotterdam; ik herkende hem zodra hij naar boven kwam.’

‘Dan zou het toch een Rotterdamse schuit kunnen zijn,’ zei Arie.

‘Dat is het ook,’ fluisterde Jacob opgewonden. ‘En er is nog veel meer. Hij heet Klaas van Heyst en hij is vorig jaar als lorrendraaier op de kust van Guinee betrapt toen hij met een schip vol slaven wilde vertrekken. Door de Engelse aanval op Cabo Cors kon hij ontsnappen.’

Arie floot tussen zijn tanden. ‘Zo, zo, waait de wind uit die hoek,’ zei hij nadenkend. ‘Maar waarom zou hij al die leugens vertellen?’

Daar wist Jacob zo geen antwoord op. ‘Hij wordt als lorrendraaier nog altijd gezocht, misschien is hij daarom bang,’ opperde hij.

Arie was het daar niet mee eens, hij zei: ‘Hij is hier ver buiten het bereik van jouw Westindische Compagnie, hier heeft hij niets te vrezen. Die vent moet heel iets anders van plan zijn. Maar wat?’

De verdachte schipper Van Heyst en admiraal De Bitter namen een kwartier later hartelijk afscheid.

Arie en Jacob hielden de touwladder strak. Zij hoorden Van Heyst zeggen: ‘Als ik schepen van uw vloot ontmoet op zee, zal ik ze zeggen dat u hier nog drie dagen wacht.’

De Bitter wenste schipper Van Heyst behouden vaart. De admiraal ging over de schepen terug naar zijn eigen schip, de Walcheren.

Arie trok Jacob mee naar een stil hoekje en fluisterde: ‘wat denk je ervan?’ ‘Als hij in het begin gelogen heeft, moet hij er een bedoeling mee hebben als hij de admiraal zo nadrukkelijk aanraadt drie dagen te wachten,’ zei Jacob nadenkend. En hij vervolgde: ‘Ik ben er vrijwel zeker van dat het Van Heyst is uit de Baanstraat, maar het kan natuurlijk iemand zijn die veel op hem lijkt.’

Arie sprong op en zei: ‘Dat weten we zo.’ Hij zette zijn handen als een trechter aan zijn mond en schreeuwde over het water naar de sloep: ‘Van Heyst, hoe is het in Rotterdam?’

De man in de sloep schrok, wilde omkijken, maar bedwong zich en maande slechts de roeiers aan tot meer spoed.

Arie volgde aandachtig de reactie van de man. Toen zei hij: ‘Dat moet Van Heyst zijn, hij wilde omkijken.’

De jongens wisten nu wel zeker dat de man gelogen had, maar ze konden er niet achter komen wat hij in zijn schild voerde. Jacob wilde aan admiraal De Bitter vertellen wat hen bezighield, maar Arie lachte hem uit. ‘De admiraal ziet je aankomen,’ zei hij, ‘je kunt niets bewijzen en je weet helemaal niet wat ze besproken hebben.’

Arie werd van het werk geroepen eer ze het er over eens geworden waren wat

[p. 129]

ze zouden doen. Jacob kon met de chirurgijn en enkele anderen aan wal om vee en groente te kopen en zo kon het gebeuren dat ze niets zeiden, terwijl de lorrendraaier Klaas van Heyst de zee opvoer.

Wat zou hij gaan doen, waarom wilde hij zo graag dat de retourvloot drie dagen bij Bakkesont bleef, open en kwetsbaar voor elke aanvaller?

In de volgende uren had Jacob te veel te zien en te doen om nog aan Van Heyst te denken.

Over alle zeven schepen heen bereikten ze de vaste wal. Ze lagen in de beschutting van een rotspunt. Lange loopplanken waren van de Walcheren uit naar rotsen op het strand gelegd. Van de smalle kuststrook, kronkelde een paadje tussen grote rotsblokken door omhoog naar de boerderijen hoger op het eiland. Chirurgijn Schouten had een kleine hoeveelheid Indische waren meegekregen, snuisterijen en minder waardevolle stoffen om als ruilartikel te gebruiken. Jacob was erg opgewonden. Eindelijk aan land! Hij voelde de zwaarte van zijn last niet. Hij danste het bergpad op, uitbundig blij. Ook de anderen waren uitgelaten vrolijk. De boerenbevolking was bijzonder vriendelijk. Ieder sprak zijn eigen taal, maar men begreep elkaar opperbest. Bij de eerste boerderij was al een groepje mannen van een ander schip aan het onderhandelen en Schouten leidde zijn mannen verder het land in.

Na een kwartier lopen bereikten ze een kleine boerderij, die wat verscholen in het geboomte lag. De gulle boerin gaf hun verse melk te drinken, nog warm, zo van de koe. Het leek Jacob of hij van zijn leven nog niet zo iets heerlijks had geproefd. Met zijn vinger likte hij het laatste druppeltje uit zijn houten kom. Toen begon het loven en bieden. De chirurgijn bekeek en betastte als een ervaren veekoopman de twee koeien die de boer wilde verkopen. De mannen van de Rijzende Zon keken aandachtig toe. Met een mengelmoesje van allerlei talen en vooral met allerlei gebaren wisten Schouten en de boer het eens te worden over de prijs. De boerin had veel zin in de oosterse stoffen en daar maakte Schouten slim gebruik van.

Veel mannen droegen nog hun Oostindische baadje omdat ze gewoon niets anders hadden. Eén ruilde met de boer zijn kleurige hemd voor een mand vol eieren, een ander bemachtigde een warm wollen hemd door het te ruilen tegen een versleten oosterse muts.

Schouten kocht nog een oud biervat vol melk, verse boter, twintig kippen en twee schapen.

Toen was iedereen klaar om terug te gaan naar het schip. Dit was echter nog niet zo eenvoudig. De zeelieden mochten dan al handige veekopers blijken, van veedrijven hadden ze niet veel verstand. Onhandig duwend en trekkend dreven ze de onwillige koeien en schapen over het smalle pad naar de kust. Jacob droeg in een kleine mand de twintig kakelende kippen. Een ander sjouwde

[p. 130]

het onhandige vat melk, een derde de boter en de chirurgijn hielp zelf met het opdrijven van de koeien en de schapen.

Zo bereikten ze het steile pad dat naar de schepen leidde. Hier begon de ellende pas goed. De koeien verzetten geen poot meer en waren er niet toe te bewegen naar beneden te gaan, de schapen raakten zo in paniek, dat ze er vandoor gingen. Twee man zetten de achtervolging in. Ze maakten echter zoveel lawaai, dat de opgejaagde schapen er alleen maar harder door gingen rennen. Gelukkig kwamen een paar boeren te hulp, zodat na een half uur de schapen weer terug waren.

Schouten liet nu eerst de kippen, de melk en de boter aan boord brengen. Voorzichtig daalde Jacob het steile pad af en bereikte zonder ongelukken hun schip, balancerend van loopplank tot loopplank. Met een flink aantal matrozen en met veel touw kwamen ze terug op het eiland. Joost Jochemsz was bij deze groep en hij vond een eenvoudige manier om de schapen aan boord te krijgen. Met de meegenomen touwen bond hij de poten vast van een hevig spartelend schaap, sloeg vervolgens het uiteinde van het touw om de kop van het beest, hees het op zijn rug en droeg het naar beneden. Ook het andere schaap werd zo meer dood dan levend op de Rijzende Zon afgeleverd.

De koeien kregen een touw om de horens. Twee man trokken en drie duwden en zo ging het voetje voor voetje naar beneden. Bij de loopplank liepen ze echter vast. De matrozen hadden niet voldoende ruimte om met twee of drie man te trekken en te duwen. Een sterke matroos vond de oplossing van dit laatste probleem. Hij kroop tussen de voorpoten van de koe, greep die stevig vast en tilde de koe zo ver op dat het beest op de achterpoten mee moest lopen. Eén man hield de koe aan de staart in de koers en zo bereikte deze potsierlijke optocht het schip.

Inmiddels was het erg laat geworden.

Het vee kreeg een goed plaatsje en werd verder met rust gelaten. De kok had kans gezien op de wal vers vlees te kopen en na een heerlijke maaltijd zocht iedereen moe en tevreden zijn kooi op.

Over het stille water van de Bakkesont loeiden de verbaasde koeien en de geur van zeer verse mest vermengde zich met de lucht van teer en specerijen.

De volgende dag sprak Jacob toch met chirurgijn Schouten over Klaas van Heyst, die om een of andere reden zijn ware naam verzwegen had. Schouten wist ook niet wat hij ervan moest denken en hij besprak het 's middags aan de maaltijd met de schipper. De schipper van de Rijzende Zon moest die dag toch bij de admiraal komen om met de andere gezagvoerders te vergaderen en hij vertelde aan De Bitter wat hij gehoord had over de schipper van de Ster.

Laat in de middag riep de admiraal de beide jongens Pluym bij zich. Hij luisterde aandachtig naar hun verhaal en nadat ze weggestuurd waren, besprak

[p. 131]

De Bitter de zaak verder. Men besloot alles klaar te maken om de volgende ochtend vroeg door te varen naar Bergen. Dan hadden achtergebleven schepen nog een kans hen in te halen en als Van Heyst van plan was hen te verraden aan de Engelsen, zouden die toch achter het net vissen.

Nog dezelfde avond vertrok een van de twee Hollandse galjoten die zich een week tevoren bij De Bitter hadden gevoegd, naar Amsterdam met het bericht van hun behouden aankomst voor Bergen. Het snel zeilende scheepje verdween spoedig uit het gezicht.

Bij zonsopgang hesen de Oostindiëvaarders de zeilen en in kiellinie voeren ze verder naar Bergen. Jacob was steeds aan dek. Langzaam en statig gleden ze tussen groene weilanden door met kleine boerderijen waar de mensen naar hen wuifden.

Een vredig land, ver van de oorlog, een veilig land. De koning van Denemarken die ook over Noorwegen regeerde, bemoeide zich niet met de Engels-Hollandse oorlog; iedere koopvaarder was veilig in de neutrale havens van Denemarken en Noorwegen.

Om twaalf uur voeren ze de haven van Bergen in: een prachtige natuurlijke haven, met de kleine stad achter in de baai en de hoge bergen rondom. Kanonnen beheersten de ingang van de baai. Geen vijand zou de haven van Bergen kunnen binnenvaren.

In de haven lagen al vijftig andere schepen, meest Nederlanders, gevlucht voor het oorlogsgeweld, van de zee verdreven door de Engelsen na hun overwinning bij Lowestoft.

De Bitter had nu tien schepen van de retourvloot bij elkaar, de Kogge, de Jonge Prins en de Diemermeer, die al in Bergen waren, en de zeven die samen vanaf Bakkesont gekomen waren.

De retourvloot werd met veel oprecht vreugdebetoon ontvangen. Van de schepen klonken saluutschoten, ook het fort van Bergen groette met kanongebulder, trommels roffelden, trompetten schalden over het water. Men kon er niet genoeg van krijgen; urenlang dreunden de schoten tussen de hoge rotsen, rommelend klonk de echo ver in de baai.

Inwoners van Bergen roeiden naar de schepen en vergaapten zich aan de wonderlijke rijkdommen van de retourvloot. De matrozen schepten flink op, al werd de helft van hun woorden niet verstaan. Echte kostbaarheden en bijzondere specerijen hielden de schippers buiten bereik van nieuwsgierigen, maar wat er te zien was, bleek al ruim voldoende om iedereen ervan te overtuigen dat de rijkste vloot van de wereld in Bergen voor anker was gegaan. De meeste matrozen mochten gaan passagieren. Arie trok met de maats mee de wal op. Jacob bleef aan boord, zeer tegen zijn zin. Hij moest meester Schouten helpen en zou pas de volgende dag vrij zijn.

[p. 132]

Het feestrumoer verplaatste zich naar de stad, waar alle herbergiers hun deuren wijd openzetten. Ook Joost Jochemsz voer naar Bergen. Wouter Schouten riep hem nog na: ‘Neem een pint op mijn gezondheid, Joost!’

‘Komt voor mekaar, meester!’ schreeuwde Joost terug.

Aan boord was het nu stil en dat kwam Schouten wel goed uit, er was veel werk. Want al hadden ze nu de veilige haven bereikt, al was er nu volop goed voedsel, er waren nog steeds veel zieken. Velen zouden wellicht in enkele dagen opknappen, maar nu was er nog veel werk om uit nieuwe voorraad geneesmiddelen te bereiden.

Jacob was daar druk mee bezig toen hij zo ongeveer een uur na het vertrek van de sloep naar de wal de stem van Joost Jochemsz weer hoorde.

Wouter Schouten had de matroos het eerst opgemerkt. ‘Joost, wat is er met jou aan de hand? Is het pintje je niet goed bevallen?’

Jacob zag de chirurgijn en Jochemsz niet, maar door de houten wand kon hij elk woord verstaan.

‘Het is het pintje niet, meester,’ mompelde Joost, ‘het is veel erger, ik ben mijn vrouw tegengekomen.’

‘Hier in Bergen?’ riep Schouten verbaasd uit. ‘Was ze niet blij je weer te zien?’

‘Dat weet ik niet, ze trok helemaal wit weg en ze zei dat ik dood was.’

‘Daar begrijp ik niets van,’ zei Schouten.

‘Ik ook niet, meester, maar je moet maar zo denken: als 't gek gaat, zal 't mij wel treffen.’ Jochemsz zuchtte diep. ‘Ze hebben in Amsterdam gezegd dat ik in Kaapstad voor lijk van boord gedragen was en toen ze niets meer hoorden, heeft de Compagnie het weduwengeld uitbetaald. Vorige maand is mijn vrouw hertrouwd met een Noorse zeeman.’

Het bleef een ogenblik stil aan de andere kant van de houten wand.

Toen hoorde Jacob dat Schouten zei: ‘Dat is een raar geval, Joost, ik geloof dat we morgen maar eens samen de wal op moeten.’ Waarop Joost met een trieste stem antwoordde: ‘We kunnen er niet veel meer aan doen, meester, ik ben nu eenmaal niet dood.’

Jochemsz liep weg en kwam langs het hokje waar Jacob werkte. Jacob stampte extra hard op de gedroogde kruiden in zijn vijzel om niet te laten blijken dat hij alles gehoord had. Maar Joost lette helemaal niet op hem. In het voorbijgaan mompelde hij: ‘Ik ben nu eenmaal niet dood...’ En Jacob zag dat Joost Jochemsz geluidloos huilde. Joost Jochemsz die zonder een kik te geven zijn duim had laten amputeren...

Wouter Schouten stond een ogenblik in tweestrijd of hij de ongelukkige matroos zou volgen om met hem te praten.

Eer hij een beslissing genomen had, werd zijn aandacht getrokken door geschreeuw aan dek: ‘De Engelsen komen! De Engelsen komen!’

[p. 133]

Schouten rende naar boven en Jacob volgde hem. In de baai was niets te zien. Of toch?

Langszij het admiraalschip lag de galjoot die vanaf Bakkesont naar Holland gestuurd was met brieven voor Amsterdam. Wat zag het schip er uit! De romp was op vele plaatsen doorboord door kanonskogels. Het achterdek vertoonde een gapend gat op de plaats waar de roerganger gestaan had, de masten waren afgeknapt.

Wat was er met dit schip gebeurd?