Tochtgenoten

[p. 106]

Derde stuk aan bakboord

David was dagenlang versuft van de hoofdpijn. In die toestand van halfbewustzijn deed hij zijn werk zonder erbij na te denken, hetgeen uitstekend in het militaire systeem paste.

Zij hadden uitsluitend overdag dienst. De matrozen van de dekdienst kregen minder rust. Dank zij de gewiekste Charlie Watkins had de stuksbemanning van het derde kanon aan bakboord een vast plaatsje veroverd waar ze sliepen. Zij waren met hun elven, want de kanonnier, Peter Baxter, hield zich wat apart. Hij Was al heel lang bij de marine en als beroepsmilitair voelde hij zich te goed voor dat tuig, dat ‘zijn stuk’ moest bedienen. Baxter sprak altijd over ‘het stuk’ als hij het geschut bedoelde en de anderen hadden het over ‘het kanon’.

De elf erkenden Charlie stilzwijgend als leider. De oude bedelaar had het plekje vóór de fokkemast op het koebrugdek ontdekt, waar ze elke nacht sliepen. Het was er niet ruim genoeg voor elf man, maar met wat inschikkelijkheid van iedereen was er veel mogelijk.

Sergeant Greaves gooide nog bijna roet in het eten. Hij hield soms laat in de avond onverwacht appèl om, zoals hij zei, ‘de paraatheid van zijn stuksbemanningen te verhogen’. Op een avond hoorden de mannen van ‘drie bakboord’ hem niet omdat ze al sliepen. Alleen de scherpe oren van Watkins vingen iets op van het gebulder van Greaves.

Charlie wekte snel de anderen en fluisterde: ‘Ga als de bliksem klaarstaan bij de kruitkamer.’ En weg was hij al.

David ging met de overige slaperige figuren bij de kruitkamer staan. Dat was vlak naast hun schuilhoek, achter de fokkemast, die als een boom door alle dekken heen stak.

Charlie meldde zich boven: ‘Stuk drie bakboord paraat, sergeant.’ Hij ging snel naast kanonnier Baxter staan.

Greaves liep paars aan van woede en bulderde: ‘Waar is de rest van dat gespuis!?’

Watkins keek heel verbaasd. ‘Op hun post, sergeant, bij de kruitkamer. Wij staan daar bij elk alarm meteen klaar en op het eerste teken van mijnheer Baxter, onze kanonnier, rennen we naar de stukken met het kruit.’

Baxter keek strak voor zich uit.

Greaves had even tijd nodig om alles te begrijpen. Uit het strakke gezicht van Baxter leidde hij ten onrechte af dat de kanonnier dit zo bedacht had.

De slimme bedelaar ontging dit niet, hij benutte het ogenblik van aarzeling door vriendelijk te zeggen: ‘Ziet u, sergeant, wij wachtten al een tijdje op mijnheer Baxter...’

‘Kanonnier Baxter,’ verbeterde Greaves korzelig.

[p. 107]

‘...wij wachtten op kanonnier Baxter,’ herstelde Watkins, ‘en toen hij niet kwam, ben ik naar boven gerend om nader orders. U kunt voortaan mijnh... eh... kanonnier Baxter beter meteen naar beneden sturen, dan...’

‘Ik zal zelf wel bepalen wat ik beter kan doen,’ bulderde Greaves. ‘Inrukken, ik kom zo die zaak beneden inspecteren.’

Beneden zette Charlie de mannen aan het werk vóór Greaves kwam. Er was niets te doen, want de kruitkamer was op slot. Toch moesten ze allemaal net doen alsof ze elkaar kardoezen aanreikten: linnen of papieren zakken met grof kruit, die nodig waren voor de kanonnen. Charlie moedigde de mannen aan en bukte zich af en toe bliksemsnel.

Zo zag sergeant Greaves hen aan het werk in het halfduistere ruim. Hij wist niet wat hij ervan moest denken. ‘Watkins,’ riep hij alsof hij een regiment commandeerde, ‘Watkins, wat doen die kerels?’

‘Ze geven elkaar de kardoezen door naar boven, sergeant.’

Greaves trok een gezicht alsof het hem duidelijk was. Hij keek de rij langs en zag dat David als laatste man halverwege de trap naar de overloop stond. ‘Waarom geeft hij het niet verder door?!’ riep de sergeant luid, terwijl hij naar David wees.

‘Hij geeft het door aan de jongens van stuk twee, sergeant,’ zei Charlie Watkins alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Tegelijk bukte hij zich weer bliksemsnel alsof hij iets opving.

‘Wat doe je daar, Watkins?’ vroeg Greaves nu oprecht verbaasd.

‘Die stommeling laat telkens een kardoes uit zijn vingers vallen, sergeant en ik heb geen zin om nu al in de lucht te vliegen.’

De ‘stommeling’ reageerde prompt: ‘Ze moesten die kardoezen niet zo glad maken,’ zei hij klaaglijk, ‘zo vallen ze altijd uit je...’ hij maakte een snelle beweging alsof hij een zwaar voorwerp nog net op tijd opving... vingers,’ besloot hij moeilijk.

Greaves wist niet zeker of deze kerels allemaal gek geworden waren of dat ze werkelijk de ernst van het militaire oefenen gingen begrijpen. Niemand lachte er. Ze waren met ernstige gezichten bezig elkaar de handenvol ‘niets’ door te geven, zoals ze de hele dag het kanon moesten laden met ‘niets’, denkbeeldige kogels, kruit, kardoezen, waarna denkbeeldige knallen klonken.

‘Het is wel goed zo, Watkins, inrukken,’ zei de sergeant.

Tevreden ging ‘drie bakboord’ verder slapen. Voortaan moest kanonnier Baxter bij elk extra appèl zich keurig melden waarna hij naar beneden rende om bij de kruitkamer te kijken of iedereen op zijn post was en dan holde hij weer naar boven en dan zei hij maar dat het in orde was om geen geduvel te krijgen. In werkelijkheid nam ‘drie bakboord’ nog nauwelijks de moeite om de ogen te openen en te mompelen: ‘Dank je Baxter, je kunt wel gaan.’

Charlie Watkins werd zo de belangrijkste man van het hele groepje; zelfs

[p. 108]

Baxter deed wat Watkins zei. Het viel David op dat de andere mannen van hun stuk Charlie allemaal al langer schenen te kennen. Eerst dacht hij: ‘Allicht, ze komen uit dezelfde stad.’ Maar er was meer. De oude bedelaar had van het begin af gezag over de anderen, alsof ze niet anders van hem gewend waren. David herinnerde zich ook de weinig onderdanige houding van de bedelaar op de avond dat hij in Harwich aankwam met Dorothy. Het was alsof Charlie toen voor ondergeschikte van de waard speelde om een heel ander doel te bereiken.

Als David er naar vroeg, kreeg hij geen duidelijke antwoorden. Toch maakte hij uit de zijdelingse opmerkingen wel op dat er iets broeide op de avond toen ze allemaal opgepakt waren en naar het schip gebracht. David liet het verder maar rusten, omdat Watkins er toch niet over wilde praten.

David zelf veranderde snel.

De eerste dagen was hij te versuft om te denken, te moe om angst te voelen. Naarmate hij beter werd, groeide zijn wanhoop om het uitzichtloze bestaan van elke dag: op tromsignaal het duizenden kilo's wegende stuk achteruitsjorren met acht man, net doen alsof er geladen werd, het stuk met de zijtakels ‘te boord halen’, zodat het dreigend uit de scheepswand stak, wachten op signaal, dan de denkbeeldige knal en alles weer van voren af aan beginnen. Wanhopig zocht hij naar een mogelijkheid om aan dit bestaan te ontsnappen. Zou hij naar de kapitein gaan en hem zeggen dat het een vergissing was? Zou hij hem zeggen of toeroepen dat zijn familie wel een losprijs wide betalen? Zou hij smeken om vrij te mogen zijn? Charlie kon nu wel zeggen: ‘Meedrijven met de stroom, meedoen en je tijd afwachten, een boom buigt ook voor de wind,’ maar David kwam steeds meer in opstand tegen deze levenswijze. ‘Recht op je doel af,’ had zijn vader hem geleerd. Wat had hij met die oude bedelaar te maken? Buigen? Meedoen? Wie weet hoelang het kon duren eer je dan van dat vervloekte schip afkwam! David was al half en half besloten er iets aan te gaan doen toen er iets gebeurde dat hem tot andere gedachten bracht.

Elke ochtend moesten ze met alle stuksbemanningen aantreden bij de grote mast in de ruimte voor het halfdek. Daar vond een inspectie plaats en werd de hele groep gemeld aan kapitein Athelton. David had al bedacht dat dit het moment moest zijn om de aandacht van de gezagvoerder te vragen voor zijn probleem.

Op een ochtend deed iemand anders het. Het appèl was bijna afgelopen toen vooraan iemand de kapitein aanriep. Het was een bekende stem, maar David stond achteraan en kon niet zien wie daar sprak. Het was iemand van de stuksbemanningen van het achterschip, die ze nooit zagen.

Kapitein Athelton zou zich juist omdraaien toe de man vooraan hem aanriep. ‘Mijnheer,’ klonk de wat deftige stem, ‘mijnheer, ik ben hier geheel onvrij-

[p. 109]

willig en ik wil eraf.’

Athelton keek de spreker stomverbaasd aan. Een ogenblik was het doodstil. Onderofficieren stonden aan de grond genageld. De stuksbemanningen grinnikten onderdrukt. Enkele matrozen van de dekdienst gluurden van het touw waar ze aan werkten onderuit naar Athelton. Wat zou die ouwe doen?

De spreker legde het moment zwijgen verkeerd uit; hij dacht dat de kapitein welwillend naar hem luisterde. Daarom ging hij verder: ‘U moet mij laten gaan, mijnheer, de lompe taal en de grofheden van uw onderofficieren zijn stuitend voor iemand van onze stand. In uw eigen belang raad ik u aan mij onmiddellijk vrij te laten. Ik ken toevallig nog al wat mensen bij de admiraliteit: admiraal Penn, mijnheer Pepys en anderen. Het zou heel vervelend voor u kunnen worden.’

De ijzige kapitein Athelton was bijna boos geworden. Hij bedwong zich en pakte het anders aan.

‘Uw vrienden zullen het zeker interessant vinden van u te vernemen, ‘mijnheer’, hoe u hier discipline is bijgebracht. Men spreekt hier niet straffeloos zonder toestemming de kapitein aan, zeker niet met dreigementen, men beledigt hier niet straffeloos de onderofficieren van de koninklijke marine.’

Hij keek over de balustrade van het halfdek neer op de man met een koude, ijzige blik alsof hij een vieze kever voor zich had, die hij ging vertrappen. Met een koude, vreugdeloze glimlach zei hij tot een van de jonge officieren: ‘Laat de vlerk twintig stokslagen geven en zet hem daarna een week op water en brood, kromgeboeid.’ Langzaam verwijderde Athelton zich, met ‘zijn officieren pratend alsof er niets gebeurd was.

De stuksbemanningen moesten nu in een vierkant komen staan rond de grote mast. De trommels roffelden terwijl twee matrozen op aanwijzing van de provoost de gestrafte naar de mast sleurden en hem daar met de handen aan vastbonden. David had het ongeluk helemaal vooraan te staan, naast Charlie die nog kans zag hem toe te fluisteren: ‘Nu zul je zien wat er gebeurt als je niet buigt voor de wind.’ Toen de ongelukkige naar de mast gesleept werd, wist David ineens waarom de stem hem bekend in de oren geklonken had: de man die daar haveloos en vuil aankwam, was niemand anders dan de deftige Bentley uit de koets van Colchester naar Harwich. Ze hadden hem dus ook te pakken!

Toen Bentley goed vastgebonden was, gebukt met het hoofd tussen de armen, werd zijn voddige hemd van het lichaam gerukt en de jonge officier gaf een schril commando. De trommels roffelden weer en de provoost trad naar voren met een lange, zwiepende stok. Op een teken van de officier gaf hij de eerste klap. David hoorde de stok suizen en zag een bloedige striem op de rug van Bentley. De trommelslagers deden luid roffelend hun best het gekerm van de gestrafte te overstemmen. Twintigmaal striemde de stok neer tot de gestraf-

[p. 110]

te slap tegen de mast hing. Hij werd losgemaakt en weggedragen naar een ruimte waar hij een week opgesloten kon worden.

David wist dat hij voortaan moest buigen voor de wind, buigen om niet te breken.

Tijdens de opleidingsweken voeren ze voor de kust van Engeland. Daarna werd een haven opgezocht.

Bij David leefde de hoop op dat hij nu misschien kon ontvluchten. Er bleef echter een sterke bewaking van mariniers op het schip. Dag en nacht stonden ze onder scherp toezicht. Met Charlie overlegde hij fluisterend of ze niet konden proberen te vluchten.

De oude bedelaar grijnsde. ‘Hoe dacht je dat te doen?’ vroeg hij. ‘Vijftig mariniers houden de wacht en we liggen ver van de wal af, kun jij zo ver zwemmen?’ David kon niet ontkennen dat Charlie gelijk had; toch gaf hij het nog niet op. ‘Maar 's nachts dan,’ zei hij, 's nachts moet het toch mogelijk zijn ongezien weg te komen in een sloep of zo.’

‘Probeer het maar niet,’ zei Charlie, ‘afwachten en uitkijken. Als er een echte kans komt, waarschuw ik wel, ik zal je niet vergeten.’

De ongelukkige Bentley zou andermaal bewijzen dat de bedelaar gelijk had. Na een week opsluiting was hij in ellendige toestand, ziek en hongerig, vrijgelaten, voor zover bij het gewone dienstdoen van vrijheid sprake kon zijn. Bentley was uitzonderlijk stil geweest, zeiden zijn maats later. Hij loerde ergens op. In een donkere nacht, toen ze in de haven lagen, had hij zich aan een ankertouw in het water laten zakken. Het maakte meer lawaai dan hij gewild had. Zeesoldaten hoorden hem en gingen de zwemmer in een sloep achterna.

Niemand wist precies wat er gebeurd was die nacht. Enkelen hadden hem zien wegzwemmen en hadden gezien hoe de sloep met vijf of zes zwarte figuren hem inhaalde. Daarna een kreet, doffe klappen en toen niets meer.

De volgende ochtend werd op het appèl bekend gemaakt dat Bentley die nacht bij het zwemmen in de haven was omgekomen.

Het schip voer weer uit. Iedereen wist wat discipline betekende. Het systeem had gezegevierd.

Uit angst en uit zelfbehoud deed David mee. Hij rende met denkbeeldige kogels en kardoezen en verrichtte alle handelingen die van hem verlangd werden. Hij deed het net als alle anderen: snel, goed en zonder na te denken.

Tot zijn verbazing zag hij dat velen het leuk begonnen te vinden. Zij spraken over ‘hun’ stuk en luisterden met open mond naar de verhalen van Baxter en anderen. Langzaam groeiden velen naar het stadium dat ze alles wat ze geleerd hadden wel eens echt zouden willen doen.

David was nog genoeg zichzelf om dit griezelig te vinden; aan de andere kant

[p. 111]

had hij genoeg geleerd om er niets over te zeggen.

Hij was goed gezond. Hij zorgde ervoor bij de etensuitdeling niet te kort te komen, zo nodig door zijn ellebogen te gebruiken en een grote mond op te zetten. Charlie zag het en knikte hem goedkeurend toe. De oude bedelaar had zelf wel altijd een iets grotere portie, zonder duwen en schreeuwen. David snapte niet hoe hij dat voor elkaar kreeg. Watkins grijnsde maar eens en zei: ‘Dat is de winst van een leven lang armoe: je let beter op dan de rijke man.’

Het was een miserabel leven op de Guinea. Toch had David het gevoel dat hij het bij ‘drie bakboord’ nog vrij goed getroffen had; een miserabel leven, uitzichtloos en saai, maar in ieder geval nog leven. Nooit tevoren had hij ervaren hoe sterk een mens daaraan hangt: leven, hoe dan ook. Desnoods bij het derde stuk aan bakboord op de Guinea.