Tochtgenoten

Kleurloze dagen

Bij vertrek uit Kaapstad had Jacob het opwindende gevoel dat hij naar huis ging. Er werd door iedereen veel over huis gepraat, zorgelijk, weemoedig of opgewekt.

Jacob en Arie hadden nu geheel verschillend werk. Hun dagelijkse dienst liet niet veel tijd voor lange gesprekken. Toch hadden ze op de avond na hun vertrek uit Kaapstad een uurtje samen gepraat.

Jacob had zijn laatste ronde langs de weinige zieken gemaakt - eten brengen was zijn taak - en Arie had een paar uur rust. Ze zaten bij de fokkemast op het bakdek.

Er was een gunstige wind, de retourvloot voer dicht genoeg bij elkaar om alle schepen te kunnen zien. De zon stond laag boven de horizon en de kust van Afrika stak scherp af tegen de donkere avondhemel.

[p. 99]

Een tijdlang keken ze zwijgend over het water. Arie keek vooruit, gemakkelijk leunend tegen de mast, hij volgde met zijn ogen de beweging van de schepen. Jacob keek opzij naar het land, het land dat steeds verder van hen af ging. ‘Ga jij terug naar oom Furly?’ vroeg hij. Arie was niet verrast door die vraag, hij was ook met zijn gedachten in Holland.

‘Misschien,’ antwoordde hij.

‘We moeten toch ergens heen,’ zei Jacob.

‘Als je geld hebt, kun je overal terecht,’ meende Arie.

‘We hadden het er wel goed,’ zei Jacob zacht.

Arie's antwoord klonk wat ruwer dan hij het bedoelde. ‘Een beest in een kooi heeft het ook goed,’ snauwde hij. Om het wat te verzachten, voegde hij eraan toe: ‘Oom Furly bedoelt het wel goed, hij heeft een heleboel voor ons gedaan. De rest liet ons barsten toen het erop aankwam.’

Het werd donker om hen heen. De zon was onder. Op de schepen ontstak men lantaarns.

‘Furly is wel een goeie vent,’ vervolgde Arie nadenkend. ‘Hij moest niet zo'n verschrikkelijke sijbelaar zijn. Zo'n man weet goedbeschouwd zo weinig van het leven af. Je moet geen geweld gebruiken zegt hij. Mooie raad! Als ik me daaraan had gehouden, was ik al drie keer dood geweest.’

Jacob luisterde stil. ‘Hoe zou het nu met hem zijn?’ vroeg hij.

Arie haalde zijn schouders op. ‘Misschien heeft hij ook wel de pest gekregen, dan is hij al lang dood en begraven. Er gaan er nogal wat in Holland als je alle verhalen moet geloven.’

‘Ga je weer varen na deze reis?’ vroeg Jacob.

‘We moeten eerst nog thuiskomen,’ zei Arie, ‘daarna weet ik het nog niet, misschien wel, ik zal wel eens zien. Wat ga jij doen?’

‘Ik wil beslist niet varen,’ zei Jacob. ‘Verder weet ik het ook nog niet.’

Ze zwegen.

Kleine lichtjes deinden over de wijde watervlakte: de retourvloot op weg naar huis. In het schip kreunden en piepten de pompen, net als op elk uur van elke dag op elk ander schip. Boven hun hoofden was het geluid van de wind in de zeilen.

Stil gingen de jongens naar hun kooi. Elk met eigen gedachten.

Twee dagen na het vertrek uit Kaapstad was er geen land meer te zien.

De gesprekken over Holland verstomden. Iedereen raakte gevangen in de routine van alle dag. De dagen volgden elkaar op in altijd eender ritme. Voor Jacob was dat 's ochtends de chirurgijn helpen in de kombuis bij het klaarmaken van de medicijnen, dan bij het ziekenrapport klaarstaan, later op de ochtend meester Schouten volgen als hij in de ziekenboeg de mannen opnieuw verbond en verder driemaal per dag eten brengen bij de zieken en zonodig wat oprui-

[p. 100]

men en schoonmaken. Aan het eind van elke dag wist hij dat er precies zo'n dag zou volgen.

Aangezien Jacob kon schrijven en dat ook heel netjes deed, gaf meester Schouten hem de taak bij het ziekenrapport te noteren wie er kwamen, wat de klacht was en welke medicijn voorgeschreven werd. Dit was eigenlijk het werk van de onder-chirurgijn, maar dat was een knoeier met de pen, die het schrijfwerk graag aan een ander overliet. Aangezien de man wel vaardig was in het opereren en een grote kennis van kruiden en geneesmiddelen had, bleef er genoeg nuttig werk voor hem over.

De kleine of grote operaties die zo nu en dan nodig waren, vormden eigenlijk de enige mogelijkheid van afwisseling in de saaie, uniforme dagen. Eerst had Jacob het wel moeilijk gevonden een operatie te zien, maar hij wendde er snel aan. Hij kreeg steeds meer bewondering voor de vaardige chirurgijns die alleen of met hun tweeën bij allerlei verwondingen snel en beheerst hun werk deden. Zoals op elk schip kwamen er op de Rijzende Zon een paar maal per week wel enkele ongelukken of ongelukjes voor. En wat het ook was, afgeknelde vinger, gebroken been, hoofdwond of messteken als er een vechtpartijtje was geweest, altijd wisten de chirurgijns raad.

Ook Joost Jochemsz kreeg met de chirurgijns te maken.

Joost Jochemsz was misschien wel een van de meest merkwaardige matrozen aan boord. Hij was in Kaapstad op de Rijzende Zon gekomen, na lang ziek geweest te zijn. Een vorige vloot had hem doodziek moeten achterlaten, nadat hij in zwaar weer, staande op de ra van het marszeil, geraakt was door de vallende ra van het bramzeil. Als een blok was hij vele meters lager op het dek geklapt en voor dood hadden ze hem opgenomen. ‘Als 't gek gaat, zal 't mij wel treffen,’ mompelde hij nog toen de maats hem opnamen en dat was een vaste uitdrukking van hem gebleven. Aan de Kaap hadden ze hem toch weer aardig opgeknapt, al zeiden sommigen dat na die val het in zijn hoofd niet meer allemaal op een rijtje stond.

Hij deed zijn werk weer goed. Hij was een beetje traag. De maats mochten hem graag, want niets kon de onverstoorbare Jochemsz uit zijn humeur brengen.

Op een dag kwam een matroos naar achteren rennen om de chirurgijn te halen. ‘Joost Jochemsz is gewond!’ riep hij. ‘Zijn duim hangt erbij.’

Jacob hoorde het rumoer en ging snel naar de ziekenboeg, waar de gewonde zelf doodkalm naar toe kwam lopen. Meester Schouten was al in aantocht. Joost Jochemsz was inderdaad lelijk gewond. Bij het werk aan één van de luiken was zijn duim bekneld geraakt en hij moest vreselijke pijn hebben. Jacob maakte een plaats voor Jochemsz klaar, haalde brandewijn en gaf dit de gewonde te drinken.

De chirurgijn bukte zich in de lage ruimte en bekeek de wond.

[p. 101]

‘Dat ziet er niet mooi uit, Joost,’ zei hij.

‘Nee meester,’ zei Jochemsz, ‘als 't gek gaat zal 't mij wel treffen.’

‘Geef hem nog maar wat brandewijn, Jacob,’ zei Schouten, ‘hij heeft wel wat nodig. Die duim moet eraf, Joost,’ vervolgde hij tot de patiënt.

Jochemsz knikte. ‘Het is spijtig, meester,’ zei hij, ‘ik heb er lang plezier van gehad.’

Daarna beet hij stevig in een stuk leer dat Jacob hem in de mond stak en hij gaf verder geen kik tijdens de hele behandeling. Jacob kreeg het er benauwd van. Zo iets had hij nog nooit meegemaakt. Ook de hulp-chirurgijn was erbij gekomen en na een half uur was Joost Jochemsz behandeld. Een beetje bleker dan gewoonlijk stond hij op, bedankte de heelmeesters en zei daarna: ‘De volgende patiënt staat al klaar, geloof ik.’ Hij wees naar Jacob die, wit als een doek, alles zag en voelde draaien. ‘Het is hier zo benauwd,’ fluisterde Jacob en verliet snel de ziekenboeg om wat frisse lucht te krijgen. De chirurgijns lachten erom en ze hielpen Joost in een kooi, waar hij zijn best deed zijn pijn te verbijten.

Twee dagen later was hij weer aan het werk.

De trage dagen regen zich aaneen tot saaie weken. Elke dag het uitzicht op zee, water, water, water. Op het water de schepen, gelijk op zeilend met grote onderlinge afstanden.

Arie had geen last van verveling of van het eentonige leven. Jacob vond het verschrikkelijk al die dagen niets dan water te zien. Hij verlangde naar het land.

Tweeëntwintig dagen duurde het eer ze op 16 mei land zagen: het onbewoonde, onvruchtbare eilandje Ascention. Daarna wachtten hun weer achtentwintig dagen zee.

Vanaf 8 juni schoven ze door enorme massa's waterplanten in de Sargassozee, die de zeelieden de Kroostzee noemden. Overal om hen heen zagen ze een groen, deinend veld waterplanten met kleine blaadjes en knoppen.

Joost Jochemsz was wat stiller dan gewoonlijk. Hij leek wel te piekeren. Op een dag kwam hij op ziekenrapport. Jacob noteerde naam en datum.

‘Wat scheelt eraan, Joost?’ vroeg de chirurgijn.

‘Dat weet ik niet, meester,’ zei Joost aarzelend.

‘Heb je ergens pijn?’

‘Nee, pijn heb ik niet.’

‘Heb je last van je duim?’

Joost keek verbaasd: ‘Ik kan toch geen last hebben van iets wat ik niet meer heb!’

Wouter Schouten had veel geduld met Joost omdat hij zo'n dappere patiënt was geweest. Hij zuchtte eens diep en vroeg: ‘Maar wat heb je dàn?’

[p. 102]

Met een zorgelijk gezicht zei Joost: ‘Ik heb geen luizen, meester.’

Schouten had moeite om niet te lachen.

Jochemsz vervolgde: ‘Ze hebben allemaal luizen, meester Schouten, ik heb ze ook altijd, maar de laatste dagen geen een. Dan moet ik toch wel ziek zijn als de luizen me zelfs niet meer lusten.’

De chirurgijn stelde de matroos volkomen gerust: ‘Je bent niet ziek, Joost. Het komt wel meer voor dat mensen geen luizen hebben en dan zijn ze toch volkomen gezond.’

Joost keek alsof hij het maar half geloofde. ‘Ja, weet u, als 't gek gaat, zal 't mij wel treffen, zeg ik altijd, ik was er niet gerust op.’

Schouten klopte de bezorgde matroos op de schouder. ‘Over een paar dagen komen ze wel weer terug,’ zei hij geruststellend.

Inderdaad zat Joost Jochemsz binnen een week weer onder de luizen, net als iedereen en hij kon zich weer helemaal normaal voelen.

De schepen vorderden langzaam.

Holland was nog ver weg.

Uit de kombuis walmden dag in dag uit dezelfde etensluchtjes, erwten met vis, spek met bonen, rijst met zout vlees, vis met bonen, gort met restjes, erwten met vis, spek met bonen enzovoorts. Citroensap en een flinke voorraad duurzame groenten hielden de scheurbuik binnen redelijke grenzen. De medicijnen van de chirurgijn en een dosis goed geluk voorkwamen koortsen en andere ziekten. Vaardige handen bedienden de zeilen, repareerden waar iets stukging, hielden het roer in de gewenste koers. Elke dag werd om twaalf uur de zon ‘geschoten’ om de positie te bepalen en elke dag bleken ze iets dichter bij huis gekomen te zijn. Scheepsbel en zandloper gaven elk half uur de tijd aan.

En altijd piepten, kreunden en steunden de pompen om met reutelend slobbergeluid het lekke schip boven water te houden.

Jacob wist heel zeker dat hij geen zeeman wilde zijn.