Tochtgenoten

[p. 92]

Twee Pluymen

Laat in de middag van de tiende april 1665 gleed de Zuyd Polsbroeck de Tafelbaai binen. In de wijde baai lag de retourvloot van admiraal De Bitter voor anker. Het was een ongewoon rijk gezicht al die schepen tegen de machtige achtergrond van hoge bergen, waarvan vooral de Tafelberg met zijn platte top opviel. Het stadje lag wat kleintjes en verloren in de smalle vlakte voor de bergen. Van het schip af zag Jacob af en toe al iets van de uitgestrekte tuinen waar allerlei groenten en fruit verbouwd werden.

Langzaam gleed de Zuyd Polsbroeck tussen de andere Oostindiëvaarders door: de schipper stond zowaar zelf op de kampagne. Ze ankerden dicht bij een van de schepen van de retourvloot.

Verlangend keek Jacob naar die schepen. Zij voeren naar Holland. Zou hij kunnen aanmonsteren? Hij voelde er niets voor om op de Zuyd Polsbroeck te blijven. Het was nu echter te laat om daar nog iets aan te doen. Het werd snel donker. Op de schepen ontstak men enkele lantaarns.

Met veel gespetter van roeiriemen vertrok de chirurgijn naar de wal om fruit en groente te halen voor zijn patiënten. Hij wilde geen dag en geen uur wachten. Daarna was het stil.

Op de schepen van de retourvloot waren weinig mensen achtergebleven, de meesten sliepen aan de wal.

Jacob genoot van de stille avond. Hij wou juist zijn kooi opzoeken toen hij geroepen werd. ‘Pluym, Pluym, waar zit je?’ Het kwam van het V.O.C.-schip waar ze naast lagen.

‘Hier!’ riep Jacob.

Even was het stil alsof iemand heel verbaasd was. Toen klonk over het water: ‘Wat moet je daar op die andere schuit? Kom onmiddellijk hier, Pluym.’

Jacob hoorde gestommel op het andere schip en een slaperige stem die riep: ‘Moet u mij hebben, bootsman?’

De bootsman op het andere schip snapte er niets meer van. ‘Pluym, waar zit je nu?’

‘Hier!’ klonk het gelijktijdig op twee schepen.

‘Zijn er hier twee Pluymen of houd je me voor de gek?’ riep de bootsman uit.

‘Ben jij daar, Arie?’ gilde Jacob opgewonden.

‘Ben jij het, Jacob?’ riep Arie verbaasd terug.

‘Pluym, houd op met dat geschreeuw en kom hier,’ riep de bootsman bars. ‘Hier is een bericht dat naar de schipper moet. Ga met de sloep naar de wal en zoek hem op. Hij zit waarschijnlijk in het kasteel.’

Vaag kon Jacob een snelle figuur in een sloep zien glijden en even later kwam de roeiboot langszij. ‘Kom mee, Jacob,’ riep Arie.

Jacob stapte in. In het zwakke licht van de scheepslantaarn herkende Jacob

[p. 93]

zijn oudere broer. ‘Arie,’ stamelde hij.

‘Jacob,’ zei Arie schor, ‘hoe kom jij hier?’

Jacob en Arie bleven elkaar aankijken, de handen op de schouders en ze lachten met tranen in hun ogen.

‘Pluym, opschieten!’ riep de bootsman.

‘Ja bootsman!’ riep Arie. ‘Ga zitten,’ zei hij tegen Jacob en hij drukte hem op de bank.

Eigenlijk mocht Jacob niet zomaar het schip verlaten, maar op de Zuyd Polsbroeck handhaafde niemand meer de discipline.

Arie roeide met krachtige slagen naar de wal en ze hadden onderweg allebei heel veel te vertellen.

In Kaapstad verwonderde Jacob zich erover dat Arie zo goed de weg wist. ‘Allicht,’ zei Arie, ‘we liggen hier al een maand.’

Ze bleven niet langer in de stad dan nodig was. ‘Morgen laat ik je alles wel zien,’ zei Arie.

Terug naar de schepen namen ze de tijd.

Jacob roeide kalmpjes voort en vertelde over zijn avonturen met Amo. ‘Het is jammer dat hij op deze manier moest vluchten,’ besloot hij zijn verhaal, ‘maar als hij eenmaal aan land is, redt hij zich wel.’

‘Wees maar blij dat hij hier niet is,’ zei Arie. ‘Met dat stempel op zijn bast hebben zij hem zo te pakken en al is het dan een andere compagnie, iedereen kent de waarde van een slaaf.’

Zij gingen elk naar het eigen schip.

Jacob keek zijn broer na. Arie, die hij in vier jaar niet had gezien.

Vreemde dagen.

Een vriend verloren en een broer gevonden.

De volgende dag vroeg Jacob toestemming om de Zuyd Polsbroeck te verlaten en dat werd vlot toegestaan. Behalve de chirurgijn liet het iedereen koud waar hij naar toe ging en wat hij deed.

Meester De Baander zei: ‘Jacob, jij kunt een goede chirurgijn worden. Ik zal je een brief meegeven voor meester Schouten die ik nog uit Haarlem ken. Hij vaart al lang voor de V.O.C. Ik hoop dat je bij hem kunt werken. Misschien spreek ik hem nog wel een dezer dagen. Het ga je goed, jongen, eet niet te veel fruit aan de wal, daar kan je maag nog niet tegen.’

Zo verliet Jacob het schip waarop hij twee moeilijke maanden had doorgebracht. Hij was er heel wat beter aan toe dan aan het begin van het jaar. Al zijn wonden waren goed genezen en van het slechte voedsel had hij niet zo erg veel last ondervonden.

Op de Rijzende Zon was wel plaats voor hem. De zesentwintigjarige Wouter Schouten kon wel een hulpje gebruiken en de schipper stemde daarmee in.

[p. 94]

Een matroos zag hij in de wat tengere Jacob toch niet.

Voorlopig was er geen werk en de twee broers mochten naar de wal. Na het tweede glas van de voormiddag ging er een sloep naar de wal en zo stonden ze om even over negen op zaterdag 11 april op de kade in Kaapstad.

Vol trots toonde Arie de stad, de mooie huizen in Hollandse stijl gebouwd, het fort en de tuinen. Bij de tuinen rustten ze uit, want na een wandeling van een uur voelde Jacob zich al moe. Ze kregen een paar heerlijke appels van de tuinman en liepen verder langs de omheinde compagniestuinen. Die omheining was nodig om de inheemse bevolking het stelen te beletten.

Jacob zag die zogenaamde Hottentotten voor het eerst. Ze hadden hun naam gekregen omdat de eerste kolonisten zich verbaasden over hun eigenaardige spraak, die de meeste Hollanders vergeleken met het geluid van een kalkoense haan. Jacob, die toch wel iets van negertalen meende te weten, kon hier niets van verstaan. De Hottentotten waren mager en klein. Ze zagen er erg vuil en verwaarloosd uit. Overal in de stad en op de kade zagen de jongens deze armzalige schepsels. Ze speurden de afvalhopen af, op zoek naar eetbare resten. Mannen, vrouwen en kinderen zaten in groepjes bij elkaar. Ze waren schamel gekleed in beestevellen, de kinderen liepen naakt. De mannen en vrouwen hadden slierten om de hals van gedroogde maag en ingewanden van geslachte dieren. Een enkel koperen plaatje in het haar of een koperen armband was een speciaal sieraad voor de vrouwen. Arie vertelde dat ze geen hutten of tenten kenden. 's Nachts zochten ze beschutting in holen en spelonken of onder struikgewas, waarbij ze dicht bij elkaar kropen. ‘Zo blijven ze warm,’ zei Arie.

‘Behalve dan de buitenste,’ lachte Jacob.

Ze brachten de hele dag in Kaapstad door.

Arie nam zijn broer mee naar een herberg waar ze voor weinig geld flink konden eten.

Jacob vond Arie erg volwassen. Het was altijd al zo geweest dat Arie besliste wat ze wel en wat ze niet zouden doen, maar nu leek het wel of ze veel meer dan één jaar in leeftijd scheelden. Arie was forser geworden, terwijl Jacob wat tenger gebleven was.

Na het eten wandelden ze nog wat in de stad.

Jacob bleef het een stad vinden van wonderlijke tegenstellingen. In de straten goed geklede, wel doorvoede Hollanders en in de goten de vrijwel naakte, uitgehongerde Hottentotten. Van de stoep van het kleine kerkje joeg de koster, in het deftig zwart, een groep naakte inheemse kindertjes weg. De broodkorst die hij weggooide, was voor zijn hond.

Op het kasteel kocht een onder-koopman van de V.O.C. drie koeien van de inheemsen voor een handvol tabak, vijf koperen plaatjes en drie snoeren goed-

[p. 95]

kope kralen. Tevreden klokkend en met vreemde keelgeluiden pratend gingen de Hottentotten weg.

Het viel Jacob ook op dat deze mensen altijd zo schichtig van de ene plek naar de andere renden, als honden die vaak getrapt worden.

Hij praatte erover met Arie, maar die haalde zijn schouders op. ‘Laat ze gewoon gaan werken,’ zei hij, ‘dan zijn ze niet arm meer en dan hoeven ze niet meer te bedelen en te stelen.’

Toch bleef Jacob het maar vreemd vinden. Hij had al twee jaar tussen de negers gezeten, hij wist alles van slavernij en hij vond slavernij niet ongewoon of slecht, hij was ermee opgegroeid. Maar nergens op de kust leefden negers zo beroerd als hier. ‘Ze zijn nog armer dan makrons,’ zei hij.

Arie keek verbaasd. ‘Makrons? Wat zijn dat? Apen?’

Jacob legde het uit, blij ook eens iets te weten wat Arie niet wist. Hij vertelde over de slavenmarkt, de keuring, het slavengat en kwam zo ongemerkt weer bij Amo. ‘Ja,’ zei hij tenslotte, ‘het is maai goed dat Amo hier niet is, ik zou niet weten waar hij heen moest.’

Op maandag maakten de twee broers een flinke tocht landinwaarts. De tuinen bleken nog veel groter te zijn dan ze eerst gedacht hadden. Er werd van alles verbouwd, allerlei groenten in de eerste plaats, maar ook wijndruiven, appels en peren. Verder buiten de stad waren akkers voor verschillende graansoorten. In de weiden liepen koeien en schapen. Er waren ook boerderijen die niet bij de V.O.C. hoorden. De boeren daar verkochten wel veel van hun produkten aan de compagnie. Bij de boerderijen wroetten genoeglijk knorrende varkens in de modder. Als de vloot weer uitvoer, zouden er heel wat vette varkens en schapen ingeladen worden om de mannen op feestdagen of op zondag nog eens wat vers vlees te kunnen geven.

Na een uur lopen lieten Jacob en Arie de laatste boerderij achter zich. Het smalle pad dat zij volgden leidde omhoog. Doel was die dag de top van de Tafelberg. Velen van de retourvloot hadden die beklimming ondernomen en de twee broers wilden niet achterblijven. Eerst stapten ze flink door. Zij zouden wel eens even in een wip die bult oprennen. Maar na enige tijd bleef Jacob achter en Arie bleef hijgend op een omgewaaide boom zitten om op zijn broer te wachten.

In kalmer tempo vervolgden ze hun tocht. ‘We hebben eten en drinken bij ons,’ zei Arie. ‘Als we voor de avond terug zijn, is het vroeg genoeg.’

Het was april en dus herfst aan de Kaap, maar tegen elf uur brandde het zonnetje fel en de dappere klimmers kregen het warm. Van een pad was geen sprake meer en de top leek wel steeds verder weg. Na een uur klimmen waren ze nog bijna niets opgeschoten. Ze gingen eerst maar eens wat eten en omdat het zonnetje heerlijk scheen en je er loom en lui van werd, bleven ze een hele

[p. 96]

poos languit liggen. Ze hadden hier een prachtig uitzicht over de stad en de baai met de schepen. Het geluid van timmeren was duidelijk hoorbaar. De scheepstimmerlieden zaten al die weken niet stil. Ze hadden nu de gelegenheid om heel secuur en in alle rust herstellingen te verrichten en zwakke plekken te versterken.

Jacob stelde voor om terug te gaan, ze hadden het nu wel gezien. Maar daar wilde Arie niet van horen, eerst de top en dan terug.

Zo klommen ze verder, zonder de etenstas ditmaal, die haalden ze bij het afdalen wel weer op.

Een enkele maal zagen ze een hert of een wilde bok. De begroeiing werd schaarser en de top was nu duidelijk zichtbaar maar toch viel het laatste stuk nog tegen. Een stukje dat je in tien minuten dacht te lopen, bleek een half uur klimmen te zijn en telkens als je meende dat de volgende richel je op de afgeplatte top van de berg bracht, was er toch weer een hogere rand te zien.

Eindelijk, om een uur of vier, stonden ze werkelijk op de Tafelberg. Het weidse uitzicht waar iedereen het altijd over had werd Jacob en Arie niet gegund. Een dichte mist kwam uit zee opzetten en ze konden de schepen in de baai al niet meer onderscheiden. Weldra loste de stad op in een melkwitte nevel.

‘We moeten terug,’ zei Arie.

Ze begonnen af te dalen. Dat werd moeilijker dan ze gedacht hadden. Ze meenden vrij goed te weten hoe ze omhooggeklommen waren, maar de ene steen bleek verrassend veel op de andere te lijken. Toch slaagden ze erin de rand van het bos te bereiken, ongeveer op dezelfde plaats waar ze aan het laatste gedeelte van de beklimming begonnen waren.

‘Nu moeten we eerst die gekke kromme boom zoeken,’ zei Arie, ‘dan weet ik het wel weer.’

Er waren vrij veel gekke kromme bomen en pas na veel zoeken vonden ze de boom die ze moesten hebben.

De mist kwam hoger en zij daalden en zo raakten ze in een grauwe, klamme wereld waar het bijzonder moeilijk was om richting te houden. Arie liep voorop, ze luisterden scherp of er geluiden doordrongen vanuit de stad of van een boerderij. Niets, de meest volmaakte stilte, zelfs het geluid van hun voetstappen klonk gedempt.

Onwillekeurig doken gruwelverhalen in hun herinnering op over leeuwen die verdwaalde reizigers verscheurden. Over tot op het bot afgekloven schepelingen die pas na maanden waren teruggevonden in de ravijnen van Tafelberg en Leeuwenberg.

De tas met het restant voedsel bleek onvindbaar, hoewel ze er volgens Arie recht op af liepen. Na ruim een uur dwalen in de mist moest hij toegeven dat ze hopeloos verdwaald waren. Het was koud en weldra zou het helemaal donker worden.

[p. 97]

‘Laten we maar steeds verder naar beneden gaan,’ stelde Arie voor, ‘dan komen we vanzelf wel op de weg naar Kaapstad terecht.’

Dit klonk heel logisch, maar op de flank van de grote Tafelberg was het vinden van het smalle voetpad, dat Arie de weidse naam ‘weg naar Kaapstad’ gaf, even eenvoudig als het vinden van een speld in een hooiberg.

Ze hadden al vele uren in complete duisternis voortgesjokt, strompelend, vallend over boomwortels, zich schrammend aan doornige struiken toen ze eindelijk in een vlakker gedeelte kwamen. Van het gezochte pad was niets te zien. Vóór hen was een gebied met ondoordringbaar struikgewas, doornig en woest. Ze zochten naar rechts een doorgang toen in de verte een woest gebrul klonk. Leeuwen! Wat moesten ze nu doen?

Arie probeerde het links van de struiken. Elk krakend takje, elk onverwacht geritsel deed hun hart sneller kloppen. Ze verwachtten ieder moment de fatale aanval van een verscheurend monster. De vele verhalen die over leeuwen verteld werden, speelden hun nu lelijk parten, want zij meenden overal leeuwen te horen en te zien. In werkelijkheid was er misschien één leeuw op vrij grote afstand hoorbaar, die beslist geen gevaar betekende. Voor de jongens was de dreiging echter groot en het zwerven door een vijandige natuur in de koude mist was ook zonder angst voor leeuwen al vervelend genoeg.

Ze kwamen in een ondiep ravijn dat ze volgden tot ze niet verder konden. De richting was helemaal verkeerd, ze liepen van Kaapstad af.

Toch hadden ze nog geluk, want tegen middernacht stuitten ze op een kleine, armoedige boerderij.

De boer was eerst erg wantrouwend. Met een pistool in de hand opende hij een klein achterdeurtje, maar nadat de jongens vertelden wat er aan de hand was, liet hij hen binnen. Ze kregen zelfs nog te eten en konden daarna in de stal slapen.

Arie en Jacob waren allebei te moe en te koud om nog veel te zeggen. Ze zochten een plaatsje in het stro en sliepen tot de ochtend. Nooit tevoren had Jacob koeien zulke heerlijk ruikende, lieve, warme beesten gevonden.

De volgende ochtend namen ze dankbaar afscheid van hun gastheer en vonden op zijn aanwijzing gemakkelijk de weg naar de stad terug. De zon brak door en toen ze omkeken, lag de Tafelberg er weer lokkend als de vorige dag.

‘Zullen we de tas nog even gaan halen, Arie?’ stelde Jacob lachend voor.

‘Laat die tas maar voor de leeuwen liggen,’ zei Arie.

Terug aan boord was vooral Willem van Lent blij hen weer te zien. ‘Snotjongens, wat moet je ook op die berg,’ mopperde hij opgelucht.

Het oponthoud aan de Kaap liep ten einde. De schepen waren gerepareerd, levend vee, vers vlees en verse groente waren in flinke hoeveelheden aan boord

[p. 98]

genomen. Kort na elkaar voeren twee schepen de baai in die later uit Batavia vertrokken waren: de Kogge en de Nieuwenhove.

De admiraal wachtte nog enkele dagen om ook de laatst binnengekomen schepen klaar te doen maken en op 22 april lichtten ze de ankers voor het tweede deel van de lange reis naar huis.

Iedereen was vol goede moed.

Jacob had het bij de chirurgijn Schouten nog niet erg druk. De mannen waren gezond en ieder hoopte dat het zo mocht blijven. Ze waren verlangend verder te varen.

Een zekere ongerustheid dreef hen ook wel voort. Hoe zou de toestand thuis zijn? Van de Zuyd Polsbroeck hadden ze gehoord dat de pest in Nederland veel slachtoffers maakte.

Verder waren ze nog in onzekerheid over de dreigende oorlog met Engeland. Df verhalen van Jacob over de strijd in Guinee waren van mond tot mond gegaan. Nu men het oog weer op huis richtte, kwamen al deze gedachten sterk naar boven.

Ter hoogte van het Robbeneiland kregen ze een Oostindiëvaarder in het oog, de Amersfoort. Het schip werd niet gepraaid, want er was pest aan boord. Het zou zeer de vraag zijn of de Amersfoort aan de Kaap welkom was.

Triest gleed het haveloze schip voorbij. Ze groetten elkaar beleefd met de vlag en hartelijker met wuiven van mutsen, maar er bleef een veilige afstand. Op dat schip had de dood aangemonsterd.