Tochtgenoten

[p. 68]

Een moeilijke beslissing

In Colchester in het Engelse graafschap Essex had de familie Simmons er nog nog niet toe kunnen besluiten hun enige zoon David naar Holland te sturen. Op 18 februari was er nog steeds geen beslissing genomen. De kalender wees toen in heel Engeland 8 februari, want de Engelsen volgden in 1665 een andere tijdrekening dan op het continent.

Al ruim een maand geleden had Davids vader gezegd: ‘Jongen, je bent nu zeventien, het wordt tijd dat je eens iets van de wereld ziet. Als je over een jaar of tien onze lakenhandel overneemt, moet je het vak kennen. Daarom hebben wij besloten dat je in de leer zult gaan bij een ervaren Engelse koopman, die in Nederland al jaren onze belangen behartigt.’

David had onmiddellijk geweten wie bedoeld werd. ‘Ga ik naar Benjamin Furly?’ had hij uitgeroepen.

Zijn vader had geknikt en had er nog heel wat aan toe willen voegen, maar moeder was tussenbeide gekomen. ‘Het is nog helemaal niet te zeggen wanneer je weggaat, ik vind je nog veel te jong voor zo'n lange reis en nu is het veel te gevaarlijk.’

‘Onzin, moeder,’ had David gezegd, ‘de zee is veilig.’

‘Waarom durft Dorothy dan de reis niet aan naar Rotterdam?’ had moeder gevraagd. ‘Vandaag had ik het er nog over met buurvrouw Furly. Ann, zeg ik, gaat Dorothy nog niet naar Holland, naar je jongste zoon? Nee, zegt zij, we weten nog niet wat we zullen doen, het zijn zulke gevaarlijke tijden.’

Het gesprek was nog enige tijd heen en weer gegaan zonder dat iemand veel nieuws wist te beweren. Op het beslissende woord van vader: ‘We praten er morgen nog wel eens over,’ was iedereen naar bed gegaan.

En zo bleef de zaak onbeslist. David dacht er nog wel vaak over, maar hij durfde er zelf niet over te beginnen. Hij zag een spannende toekomst voor zich, vol avonturen en nieuwe belevenissen. Hoe zou het zijn in Holland?

Hij had er al veel over gehoord. Zijn voorouders hadden zich in Colchester gevestigd, vluchtelingen voor de Spaanse geloofsvervolging. Nog altijd werd in huis Nederlands gesproken, want ook Davids moeder stamde uit Nederlandse familie. Holland was een rijk land, zeiden ze altijd.

Benjamin Furly kende hij wel. David was een jaar of tien toen Benjamin in Rotterdam ging wonen en de hardwerkende lakenkoopman was in de jaren daarna nog vaak in Colchester geweest.

Op de achttiende februari kwam de brief van Benjamin Furly aan bij zijn ouders en er werd weer lang gewikt en gewogen, zowel bij de Furly's als bij de familie Simmons. Dorothy wilde het er eigenlijk wel op wagen, maar ze was erg bescheiden en ze wachtte tot haar schoonmoeder, Ann Furly, toestemming gaf.

[p. 69]

Davids moeder, Margy Simmons, bleef erop hameren dat het veel te gevaarlijk was. Aangezien de buurvrouwen het heel goed met elkaar konden vinden en Margy nogal bazig was, durfde Ann Furly de knoop niet door te hakken. Haar besluiteloosheid werd vooral veroorzaakt doordat haar man John er niet was. Het speet Dorothy ook dat haar resolute, optimistische schoonvader er niet was. Hij zou veel sneller een besluit genomen hebben.

John Furly zat echter in de Newgate-gevangenis in Londen. Niet omdat hij een misdadiger was, maar omdat hij als Quaker vervolgd werd. De Quakers weigerden hun hoed af te nemen voor anderen mensen. ‘We nemen onze hoed alleen af voor God,’ zeiden ze. Veel mensen in Engeland namen daar aanstoot aan. Ook ondervonden mensen als John Furly moeilijkheden doordat ze zich niet aanpasten bij de gewoonte die in die tijd ontstond om uit beleefdheid één persoon aan te spreken met ‘you’. Dit woord gebruikten de Quakers alleen tegenover een groep. Als ze het woord richtten tot één persoon, gebruikten ze het ouderwetse ‘thee’ en ‘thou’.

Om deze onbelangrijke dingen kwamen meer dan vierduizend Quakers in de gevangenis terecht, vooral nadat er in 1662 een wet was gemaakt die het niet afnemen van de hoed strafbaar stelde. Ook John Furly was gearresteerd omdat hij zijn hoed niet afnam. Omdat hij vervolgens weigerde een boete te betalen en bovendien in de rechtszaal niet wilde zweren ‘de waarheid, de hele waarheid en niets dan de waarheid’ te zullen zeggen, had men hem in Newgate opgesloten. Hij had nog wel gezegd dat hij bereid was te beloven de waarheid te zeggen, maar de rechter eiste dat hij het zou zweren. Wel wetend dat Furly als Quaker niet mocht zweren, want de Quakers hielden zich stipt aan het bijbelwoord: ‘Zweert niet, gij zult ganselijk niet zweren!’

Hoewel Margy Simmons haar goede buurman beslist niet in de gevangenis wenste, kwam zijn afwezigheid haar wel goed uit. Toen ze na veel tegenstribbelen erin toegestemd had dat haar enige zoon David naar Holland zou gaan, had ze dit gedaan op voonvaarde dat hij met Dorothy meereisde.

‘David moet goed verzorgd worden, Henry,’ had ze tegen haar man gezegd, ‘je weet dat hij een zwakke gezondheid heeft. Hij moet goed te eten hebben en op tijd. Een man alleen als Benjamin Furly kan daar niet voor zorgen. Dorothy moet erbij zijn.’

Henry Simmons vond het goed. Hij was allang blij dat Margy het moeilijke besluit nam haar oogappel te laten vertrekken. Henry wist ook wel dat vele gevaren zijn zoon zouden bedreigen, hij zag het uur van vertrek ook met zorg tegemoet, maar hij besefte dat David nooit een flinke vent zou worden als hij altijd maar bij zijn overmatig bezorgde moeder bleef.

Margy was echter nog lang niet van plan te berusten in het vertrek van David. Omdat ze wel wist dat haar gewillige man soms heel koppig zijn zin doordreef en omdat Henry vast besloten was hun zoon naar Holland te sturen, gooide ze

[p. 70]

het over een andere boeg. Ze zat vrijwel dagelijks bij Ann Furly op visite. Met een treurig gezicht informeerde ze naar John. ‘Heb je al iets van hem gehoord, Ann? Het is toch wat dat ze een mens zo maar opsluiten omdat hij zijn hoed wil ophouden. Niet dat ik begrijp wat ertegen is om je hoed eens af te nemen, maar ja, dat zijn zaken daar hebben wij toch geen verstand van. Wat een geluk dat je je schoondochter nog bij je hebt. Het zijn ook bange tijden. Je kunt als vrouw alleen niet op reis gaan, vind je wel, Dorothy?’

Dorothy Graigne merkte voorzichtig op dat ze met David zou reizen, waarop Margy Simmons ontzet de handen in elkaar sloeg en uitriep: ‘David? Het is zonde, het schaap is amper zeventien. Daar heb je geen bescherming van.’ Zo stelde de onvermoeibare Margy een beslissing uit, waarvan voor drie mensen zoveel afhing. Tegenover haar man was ze wel zo slim het voor te stellen alsof buurvrouw Furly zelf er niet over peinsde haar schoondochter op reis te sturen. ‘We kunnen het voorlopig wel een jaartje uit ons hoofd zetten,’ zei ze. ‘Ann vindt het veel te gevaarlijk zo'n jonge vrouw in tijd van oorlog op reis te sturen. Ze zegt dat Benjamin nog maar even geduld moet hebben. En als je het mij vraagt, heeft ze groot gelijk.’

Zo verstreken kostbare weken en op 4 maart 1665 brak de oorlog uit. Het leek erop dat Margy's tactiek succes zou hebben, van uitstel moest wel afstel komen. Wie ging er nu in oorlogstijd op reis?

De tweede week van maart bracht echter nog onverwacht de beslissing. John Furly kwam uit de gevangenis. Iets magerder maar verder gezond en vrolijk keerde hij in Colchester terug. Door de hevige pestepidemie waren er niet genoeg bewakers meer en grote groepen gevangenen had men vrijgelaten.

Toen John Furly terugkeerde, zaten juist David en zijn ouders bij Ann en Dorothy. ‘Jij had allang in Holland moeten zijn,’ zei hij tot zijn schoondochter. ‘Het is oorlog,’ zei Margy, ‘het is veel te gevaarlijk om te reizen.’

‘Oorlog? Er is nog geen schip gereed om uit te varen,’ lachte Furly. ‘Moet je de verhalen in Londen horen, ze kunnen niet eens voldoende matrozen krijgen.’

‘Wat weet jij nu van verhalen in Londen, John Furly,’ zei Margy snibbig, ‘je hebt steeds opgesloten gezeten. Of laten ze de gevangenen tegenwoordig in de stad wandelen?’

‘Mijn beste Margy,’ zei Furly geduldig, ‘de gevangenis is geen gezellige plaats, dat kan ik je verzekeren, maar je hoort er alle nieuwtjes nog eerder dan de koning ze hoort.’

Davids vader mengde zich in het gesprek. ‘Als de vloot nog niet uitgevaren is, is dit de laatste kans. Wat denk je, John, zou Will Nashby nog durven oversteken?’

‘Precies de man aan wie ik dacht,’ zei John Furly.

[p. 71]

‘Mooi gezelschap voor een jonge vrouw,’ riep Margy schel, ‘die vieze ouwe Will Nashby met zijn lekke schuit.’

‘Will is een prima zeeman en zijn schip is goed,’ suste Furly.

Margy voelde dat de mannen de beslissing wilden forceren en ze deed een laatste poging om een besluit te voorkomen. ‘Het lijkt me dat Dorothy zelf moet beslissen of ze haar leven wil wagen door een gevaarlijke zeereis te maken in oorlogstijd. Vind je ook niet, Ann?’

Ann Furly knikte.

De mannen stemde erin toe dat Dorothy zelf het laatste woord zou hebben. Davids moeder was voldaan, Dorothy zou beslist niet op reis durven gaan. Dorothy Graigne keek verlegen naar de grond. ‘Ik heb op uw beslissing gewacht,’ zei ze zachtjes, ‘maar als ik nu zelf moet zeggen wat ik wil: ik heb al mijn bagage klaarstaan, morgenochtend gaat er een postkoets naar Harwich.’ Davids moeder was even sprakeloos. ‘Ik begrijp niet hoe jij je jonge leven zo roekeloos in de waagschaal durft stellen,’ barstte ze toen los.

‘Wie in Gods hoede reist, reist altijd veilig, Margy,’ zei John Furly vroom, met een ondeugende twinkeling in zijn ogen. Hij was trots op zijn schoondochter. Ze had veel eerder haar wil kenbaar moeten maken. ‘Jullie vragen in Harwich maar naar Will Nashby,’ zei hij. ‘Will vaart voor mij naar het andere eind van de wereld als ik hem dat vraag.’

‘Als Dorothy wil gaan moet ze dat zelf weten,’ zei Margy Simmons stijfjes. ‘David blijft thuis.’

Nu liet haar man zich echter niet meer van zijn besluit afbrengen. ‘Het spijt me, Margy,’ zei hij, ‘ik zie de jongen ook niet graag vertrekken, maar we waren het erover eens dat hij wat meer van de wereld moet zien. Dit is zijn laatste kans. John heeft gelijk, er kan nog geen enkel oorlogsschip uitgevaren zijn. Als we de jongen nu niet laten gaan, komt het er misschien in jaren niet meer van. Will Nashby is een goed zeeman en een betrouwbare kerel. David gaat morgen op reis.’

Zo spraakzaam had Margy haar man nog nooit meegemaakt. Ze was volkomen van streek. Ze stond op en zei ijzig: ‘Als jij je kind wilt opofferen, toe dan maar, mijn mening wordt niet gevraagd.’ Met driftige pas verliet ze de kamer.

Henry zuchtte en veegde zich het voorhoofd af.

David had al die tijd doodstil dit laatste touwtrekken over zijn droomreis gevolgd. Hij sprong verheugd op en zei: ‘Dank u wel, vader, dank u wel.’

Henry weerde hem af, zeggend: ‘Ja, ja, laat maar, het is wel goed zo, ga je moeder liever troosten en pak je spullen in.’

David rende naar huis, blij, opgelucht.

Henry Simmons stond ook op en zei: ‘Dan ga ik maar weer eens, ik geloof wel dat het beter is zo.’

[p. 72]

‘Natuurlijk Henry,’ zei John Furly, ‘jullie hadden niet zo lang moeten wachten, dat is alles.’

‘Jij had eens voor één keer je hoed af moeten nemen, John, dan hadden we dit eerder samen kunnen regelen,’ zei Henry Simmons op de drempel. Hij glimlachte wat verontschuldigend en zei: ‘Als dit een excuus mag zijn voor mijn besluiteloosheid.’

‘Besluiteloos waren we allemaal,’ zei Ann Furly.

Dorothy zweeg.

Henry Simmons knikte en sloot de deur achter zich. Hij was erg onzeker van zichzelf, zoals altijd als hij iets moest beslissen tegen de zin van Margy in. Op straat klonk tromgeroffel.

Een groep matrozen kwam de hoek om. Midden in de straat hielden ze stil en een dikke kerel met een luide stem riep dat alle jonge mannen in de gelegenheid waren dienst te nemen op de vloot van Zijne Majesteit die binnenkort uit zou varen. Driemaal riep de man zijn boodschap de stille straat in waar de mensen nieuwsgierig voor de huizen kwamen luisteren en kijken. Er waren echter geen jonge mannen die ongeduldig stonden te dringen om de eer van koning en vaderland te verdedigen tegen de vijanden ter zee.

De dikkerd keek nog eens triomfantelijk rond, schreeuwde een commando en trommelend zette het groepje zich in beweging.

Henry Simmons keek de matrozen na tot ze de straat uit waren. ‘Het is de hoogste tijd,’ mompelde hij, ‘als de jongen morgen niet vertrekt, komt er niets meer van.’ En hij dacht: ‘Gelukkig is hij nog te jong voor de oorlog.’