Tochtgenoten

Vlucht

De chirurgijn had eer van zijn werk. Jacob werd met de dag sterker en gezonder. De verwondingen van de reis genazen mooi en zelfs de lelijke beenwond begon te sluiten. Van de oude wonden hield Jacob wel littekens, maar pijn voelde hij niet meer.

Arend de Haan zorgde voor Jacob als een vader. Van alles wat uit de keuken kwam, was het beste voor Jacob. De oude man knutselde handig een kruk zodat Jacob gemakkelijker kon lopen. Met de kruk onder de linkerarm geklemd kwam hij veel sneller vooruit en met minder pijn.

[p. 44]

Jacob wilde liever wat werk doen. Bovendien bleef hij ongerust over Amo. Met niemand kon hij over hem praten, want niemand wilde inzien dat een neger een vriend kon zijn. Het brandmerk had Amo's lot voorgoed bezegeld. De chirurgijn was er wel achter gekomen dat het niet helemaal zuiver zat met die brandmerking, maar hij liet het er maar bij zitten. De directeur-generaal had enkele dagen na de aankomst van Jacob en Amo in aanwezigheid van Hartman, De Vree en vele anderen gezegd dat het wel eens nodig kon zijn een of twee hoge ambtenaren naar Holland terug te sturen als er onenigheid bestond tussen de blanke dienaren van de compagnie.

Sinds die dag lieten de koopman en de chirurgijn elkaar links liggen. Ze vermeden gesprekken en als ze elkaar tegen kwamen, groetten ze heel beleefd. De Vree liet Jacob bij de chirurgijn en meester Hartman vroeg niet meer naar de slaaf.

Jacob wist van dit spelletje niets af. Hij merkte echter dat niemand meer over Amo sprak en dat maakte hem ongerust. Zou Amo dood zijn? Zat hij nog in het slavengat? Of was hij op het schip?

Een wandeling langs de waterkant leerde hem dat de schepen nog leeg waren. Jacob maakte slim gebruik van zijn tijdelijke populariteit. Iedereen kende hem. Iedereen wilde hem over Cabo Cors vragen.

Jacob vertelde nu honderd uit. Niet omdat hij zo graag over alle verschrikkingen van de afgelopen tijd wilde praten, maar omdat de zeelieden, compagniesdienaren en militairen hem heel wat informatie gaven over de toestand in het slavengat, over de transporten, over de bewaking en over het leven hier in Elmina. Jacob had zelf slechts korte tijd op Elmina gewerkt.

Toen hij vrijwel genezen was en zonder kruk kon lopen, vroeg Jacob of hij de chirurgijn mocht helpen.

Daar had meester Hartman wel oren naar. Er waren nog twee kleine transporten slaven binnengekomen, de schepen konden nog steeds niet varen en de chirurgijn kwam handen te kort om de slaven in het slavengat in leven te houden. Nu was het zijn taak de kostbare koopwaar gezond aan boord te krijgen. Zo werd Jacob helper van de chirurgijn op woensdag 28 januari, een week na aankomst in Elmina, een week waarin Amo niets van hem gehoord had. In het slavengat waar Amo op de dag van aankomst in slaap gevallen was, heerste een gedrukte stemming. Sommige slaven zaten dof voor zich uit te staren, andere loerden op etensresten of zaten voor de tralies van de grote hokken waar ze met tien of meer ingedreven waren.

Toen Amo wakker werd was het al bijna avond. Hij was juist op tijd voor een tweede voedseluitdeling. Zijn gebrandmerkte schouder deed pijn. Toch drong hij naar voren en bemachtigde een kom vol taaie, dikke meelpap door eerst zijn kom onder het kommetje van anderen te houden bij het opscheppen, waardoor alles wat gemorst werd in zijn bakje viel, en door vervolgens de gewone

[p. 45]

portie te vragen.

De ontberingen van de afgelopen weken hadden Amo minder aangegrepen dan Jacob en in enkele dagen was hij vrij goed opgeknapt.

Met zijn medegevangenen kon hij vrijwel niet praten. Zij kwamen uit gebieden ver landinwaarts en zij spraken een heel andere taal. De bewakers letten niet op Amo, al probeerde hij telkens weer hun aandacht te trekken om uit te leggen dat hij hier niet hoorde, dat hij geen slaaf was.

Het eten was vrij goed. De chirurgijn kwam elke dag kijken of er zieken waren die dan in aparte ruimtes gelegd werden. Hij besteedde geen aandacht aan Amo.

Op de ochtend van de derde dag kwamen soldaten hun kooi binnen met een smid. De slaven kregen een ijzeren ring om hun enkel waar een ketting aan bevestigd kon worden. Zouden ze al naar de schepen gaan?

De soldaten boeiden hun handen op de rug, terwijl een blanke met een zweep klaarstond om er bij het minste verzet op los te ranselen. Aan elkaar geketend, met geboeide handen, werden ze naar buiten gedreven. Daar liet men de slaven in de brandende zon staan terwijl hun hok werd schoongemaakt. Kans op ontsnappen was er niet.

Na het schoonmaken konden ze weer naar binnen. De ketting werd losgemaakt en de handboeien gingen af. Zo werkten de soldaten alle kooien af tot het hele slavengat schoon was.

De gewone hokken stonden in een grote stenen ruimte met hoge muren, te hoog en te glad om te beklimmen, met een schuin dak.

De ruimten voor zieken waren lager, met grote openingen in het dak. Overal stonk het verschrikkelijk en het wemelde er van het ongedierte, want alle vuil werd uit de hokken weggeveegd naar een open riool dat dwars door het slavengat naar de rivier leidde.

In deze ruimte was Amo al een lange, uitzichtloze week opgesloten toen hij op een ochtend Jacob zag binnenkomen achter de chirurgijn. Hij kon wel schreeuwen van vreugde, maar Jacob gaf hem een teken stil te zijn. De chirurgijn deed de ronde en Jacob hielp hem handig. Als ze in één van de hokken een zieke vonden, zei meester Hartman: ‘Laat die maar apart leggen, Jacob.’ Dan liep de chirurgijn door en Jacob zorgde ervoor dat de mulatten de zieke apart legden.

Het laatst was de kooi van Amo aan de beurt. De chirurgijn onderzocht de slaven vluchtig zonder op Amo te letten. Weggaand zei meester Hartman: ‘Laat die ene daar maar apart leggen.’ Hij wees vaag in een hoek waar een grote neger in elkaar gerold lag. Meteen liep de chirurgijn door, blij uit dat stinkhol te zijn. Jacob ging snel naar Amo toe en fluisterde: ‘Ziek, jij ziek, houd je ziek.’ Amo begreep wat Jacob bedoelde. Hij kroop op handen en voeten naar voren en

[p. 46]

kreunde zo akelig dat Jacob er bijna van schrok. Vlug wenkte hij de mulatten en zij droegen Amo naar het enige ziekenhok dat nog over was. Met een geleerd gezicht boog Jacob zich over de ‘patiënt’ heen en hij mompelde vreemde woorden. Amo verstond de vreemde woorden echter heel goed. Tussen veel onzin zei Jacob: ‘Vannacht... niet slapen... wacht op schreeuw van papegaai...’

Daarna liet hij de zieke alleen.

De rest van de dag was Jacob zeer gespannen. Hij deed normaal de werkjes die hij moest doen, maar zijn gedachten waren bij de vluchtpoging van de komende nacht.

In de middag kocht hij een stevig touw en een grote kano met visnetten, grote en kleine haken en harpoenen. Tegen de avond bracht hij drie vaatjes water, dertig citroenen, brood, scheepsbeschuit en andere levensmiddelen in de kano. Als hij Amo uit het slavengat kon bevrijden, was dit een voldoende voorraad om Amo in staat te stellen over zee naar huis te varen.

De avond viel snel. Het was een aarde-donkere nacht.

Tegen elf uur sloop Jacob het fort uit op weg naar het slavengat. Het lange touw hield hij opgerold over zijn schouder.

Bij het slavengat was het niet moeilijk het hok van Amo te vinden, het was het achterste van de rij.

Heel behoedzaam naderde Jacob de muur. Hij wist dat overal schildwachten waren uitgezet en hij was er niet zeker van waar ze stonden. Van de soldaten wist hij alleen dat ze midden in de nacht vaak van hun post afliepen als ze zeker wisten dat hun officier sliep.

Er was niemand te zien, geen schim, niets. Het was zo donker dat Jacob zelfs de muur van het slavengat nauwelijks af zag steken tegen de lucht. De stilte was beangstigend. Het kraken van een takje leek een luide knal, die het hele fort kon alarmeren. Het ritselend wegrennen van een rat deed Jacobs hart in zijn keel kloppen.

Hij vond het punt dat hij overdag had uitgezocht om op het dak te klimmen. Voorzichtig van steen op steen stappend, met de vingers naar steunpunten tastend, haalde Jacob de dakrand. Hij hees zich erop, maar zette zich daarbij zo stevig af dat de laatste steen waarop hij gesteund had, afbrak en met een luide dreun op de grond viel.

Voetstappen naderden en hij hoorde stemmen.

Jacob lag plat op het dak, doodstil. Twee soldaten kwamen de hoek om met een lantaarn. Ze zochten langs de muur, richtten de lichtbundel op de grond en zagen wel de steen maar wisten niet wat ze ervan moesten denken. Na nog eens goed rondgekeken te hebben verdwenen ze weer luid pratend.

Jacob herademde.

[p. 47]

Hij schoof over het zwakke dak naar de opening boven de kooi van Amo. Zacht klonk de kreet van een papegaai, gevolgd door: ‘Amo, ben je daar?’

In de kooi bewoog iemand.

Jacob liet het touw zakken en fluisterde: ‘Amo, klimmen als je weer papegaai hoort.’

Toen een voldoende lang stuk van het touw in de kooi hing, gleed Jacob naar de dakrand en liet weer de kreet van een papegaai horen. Hij voelde een ruk aan het touw. Tegelijk liet Jacob zich met zijn volle gewicht hangen aan het touw langs de muur. Zo trok hij Amo tot bij de dakopening, terwijl hij zelf op de grond kwam zonder zijn benen te bezeren. Even verminderde de trek op het touw en was er gestommel op het dak te horen. Amo verscheen boven op het dak en liet zich langs de muur naar beneden glijden.

Het was gelukt! Ze waren samen buiten de muur. Snel leidde Jacob zijn vriend naar de kano, waar ze in plaatsnamen.

Pas midden op de rivier durfden ze te praten.

Fluisterend legde Jacob uit wat de bedoeling was. ‘Ik stap uit bij het fort,’ zei hij, ‘jij vaart langs de kust naar Oegwa terug, er is voedsel, drinkwater en je kunt vis vangen.’

Amo knikte begrijpend.

Langzaam gleden ze naar het fort toe.

Het was er stil.

Om twaalf uur zou de aflossing van de wacht zijn en dat was voor Jacob het geschikste ogenblik om naar binnen te sluipen.

Zonder lawaai te maken peddelden de twee jongens naar de wal. Het was minder donker omdat de maan opkwam, een klein sikkeltje.

Jacob zag het silhouet van zijn vriend en hij voelde zich bedroefd. Nog enkele minuten en dan zouden ze voor altijd uit elkaar gaan. Dit was het laatste wat hij voor Amo kon doen. Tranen welden op in zijn ogen.

Of het hierdoor kwam of dat hij te veel in gedachten was, hij vergat goed om zich heen te kijken. Amo had al zijn aandacht bij het sturen naar een landingsplaats en Jacob verzuimde omhoog te kijken naar het fort.

Daar stond opper-koopman De Vree. Hij zag de kano naderen en tot zijn grote verbazing herkende hij bij het zwakke licht van de nacht Jacob en zijn negervriend!

‘Hé Pluym, waar moet je heen met die nikker?’

De luide stem van De Vree deed Jacob ineenkrimpen van schrik.

Amo hield op met roeien en zat besluiteloos.

‘Kom onmiddellijk naar de kant of ik jaag je een kogel door je donder,’ bulderde de opper-koopman.

Jacob zag de loop van een pistool dreigend op zich gericht. Hij begreep dat het spel verloren was. Even duizelde het hem. Wat moest hij doen? Aan wal

[p. 48]

gaan zoals De Vree zei? Dan was Amo verloren en hij zou zelf een flinke straf krijgen. Aan wal gaan en Amo laten vluchten? De kans was groot dat de koopman dan van dichtbij zijn vriend zou doodschieten en hij zelf kon ook de doodstraf krijgen voor zijn rol bij de vlucht van Amo.

De besluiteloosheid van Jacob duurde niet lang. Het pistool was nog steeds op hem gericht, maar dichtbij was aan de kant van de rivier overhangend geboomte. Als ze dat konden bereiken, waren ze veilig. ‘Ik kom,’ riep Jacob met schorre stem.

‘Roeien,’ zei hij kortaf tegen Amo.

Ze roeiden naar de beschermende bomen.

‘Deze kant uit,’ schreeuwde De Vree. Te laat had hij het spelletje van Jacob door. Hij schoot, maar de kogel sloeg achter de kano in het water.

Jacob en Amo hadden geen tijd te verliezen. Het hele fort werd gealarmeerd. Ze zouden hen zo achterna komen in de compagniessloepen.

Uit alle macht peddelend bereikten de jongens het midden van de grote rivier. Nu bleek hoe snel je kon opschieten in zo'n uitgeholde boomstam. Ze peddelden elk aan een kant van hun zes meter lange kano en met de stroom mee vorderden ze snel.

Op het fort duurde het zo lang eer het alarm doorwerkte en er boten konden varen, dat de jongens hun achtervolgers zelfs niet zagen. Bovendien voeren er op dit vroege uur van plaatsen dichterbij de kust zoveel vissers met kano's naar zee, dat Amo en Jacob één tussen velen werden.

Bij het aanbreken van de dag bereikten ze de open zee. Ze waren doodmoe. Ze lieten de kano dobberen op de golven en dreven met de stroom mee.

Jacob liet Amo het voedsel zien en ze namen een slok water. Toen lachten ze samen zoals ze in geen weken gelachen hadden. Ze aten, dronken nog wat en zakten vermoeid maar tevreden onderuit in de anderhalve meter brede kano, waar ze spoedig sliepen, terwijl de stroom hen steeds verder af deed drijven in zee.