Tochtgenoten

Gered en gevangen

Veertien dagen had de tocht van Amo en Jacob geduurd toen ze in de omgeving van Elmina gevonden werden. Al dagenlang sleepte Jacob zich voort zonder te weten waarheen ze gingen of hoelang het nog kon duren.

Amo was ook uitgeput. Hij had steeds meer moeite om goed water te vinden, voedsel werd schaars. Hun ogen waren dof, ze zagen voorbij aan eetbare planten, de tas vergaten ze ergens mee te nemen en toen ze hem misten, konden ze

[p. 40]

hem niet meer terugvinden.

Jacob strompelde voort, pijn voelde hij haast niet meer. Als hij viel, sliep hij, zijn keel werd dik en hij kon bijna niet meer praten. Als hij iets zei, leek het alsof iemand anders ver buiten hem sprak met een vreemde, schorre stem die hij niet kende.

De soldaten die hen vonden, moesten hen bijna dragen. Van het gesprek met Valkenburg merkte Jacob weinig. Hij zag drie poorten voor zijn ogen draaien met mannen in het zwart die van heel ver iets zeiden. Vaag was tot hem doorgedrongen dat er iets gevraagd werd en hij had willen antwoorden, maar zijn tong en keel waren dik en onwillig. Pas toen Amo weggevoerd werd, drong het tot hem door dat er iets vreselijks gebeurde en hij had ‘Nee! Nee!’ gescheeuwd en hij had willen uitleggen dat ze bij elkaar hoorden. Niemand begreep hem. Ze brachten hem naar het kamertje waar de chirurgijn zijn wonden behandelde.

Klanken en geluiden klonken als in een verre grot. Soms zakte hij weg in een diepe put.

Hij besefte vaag dat hij weggedragen werd en in een hangmat kwam te liggen, hij voelde de warmte van vloeibaar voedsel dat zijn keel open maakte en zijn lichaam weldadig binnengleed. Toen viel hij in een diepe slaap.

Een inheemse ziekenverzorger kwam bij hem zitten en wachtte tot hij wakker zou worden.

Spoedig na de middagrust ging Valkenburg weer aan het werk. Hij bekeek de lijst van de chirurgijn. Nog geen tweehonderd slaven en dan nog veel vrouwen en kinderen. Slechts vierendertig jonge mannen die aan alle eisen voldeden, vierendertig pièces de India. Valkenburg las het rapport van De Vree en veranderde het getal in vijfendertig. De wegloper die vanochtend gevangen was, kon er meteen bijgeschreven worden. Hij tekende de lijst en hij tekende ook de uitbetalingsstaat voor de slavenhaler.

Nauwkeurig stond omschreven op hoeveel zout, gereedschappen, witte en bedrukte katoentjes, kralen, spiegeltjes en sterke drank de slavenhandelaar recht had. Een onder-koopman ging met de man naar de pakhuizen om hem uit te betalen.

Valkenburg keek uit over de rivier waar de slavenschepen van de compagnie werkloos lagen te wachten. Het was stil in Elmina. Daardoor hoorde hij de rennende voetstappen die over het binnenplein zijn kantoor naderden. Iemand riep zijn naam. Het moest wel iets heel ongewoons zijn als er in het tropische Elmina zo hard gerend werd. Valkenburg stond op en opende de deur.

De zwarte ziekenverzorger tuimelde bijna naar binnen. ‘Zieke praten, zieke praten,’ hijgde hij opgewonden.

Valkenburg begreep dat er iets met de jongen moest zijn die 's ochtends opgenomen was. ‘Heeft meester Hartman je gestuurd?’ vroeg hij.

[p. 41]

De Neger knikte. ‘Cabo Cors,’ stamelde hij.

Valkenburg begreep het niet, maar de ziekenverzorger kon hem niet veel uitleggen.

De directeur-generaal zette zijn grote hoed op en ging naar het ziekenzaaltje. Daar trof hij meester Hartman bij de hangmat van Jacob.

De chirurgijn kwam naar Valkenburg toe. ‘Ik kon u niet zelf halen,’ zei hij op gedempte toon. ‘De jongen is bijgekomen en heeft gepraat. Hij heet Jacob Pluym en hij zegt dat hij uit Cabo Cors is komen lopen. Ik hoopte nog meer van hem te horen, maar hij zakte weer weg.’

Valkenburg wist ineens waarom de jongen hem 's ochtends zo bekend voorkwam. ‘Jacob Pluym,’ zei hij, ‘dat kan, een maand of acht geleden heb ik een assistent naar Cabo Cors overgeplaatst die zo heette.’ Hij keek naar de jongen in de hangmat. ‘Het kan wel kloppen, al is hij erg veranderd.’

Jacob opende de ogen weer.

‘Ben jij Jacob Pluym?’ vroeg Valkenburg.

Jacob knikte.

‘En kom je uit Cabo Cors?’

Weer een bevestigend knikken.

De chirurgijn gaf Jacob te drinken en ondersteunde zijn hoofd.

Geduldig vragend kwam Vlakenburg alles te weten over de overval, de dood van zo velen in de strijd en daarna, over de tocht door het oerwoud en over Amo.

De chirurgijn fluisterde dat Jacob nu moest slapen.

Valkenburg knikte. ‘Stuur hem morgen naar me toe, als hij dan genoeg is opgeknapt,’ zei hij.

Meester Hartman keek bedenkelijk. ‘Dat kan nog wel even duren, vrees ik. Misschien valt het mee, het is een sterke knaap.’

Valkenburg zou weggaan.

‘Waar is Amo?’ vroeg Jacob.

‘Die neger die bij je was?’

Jacob knikte. ‘Hij heeft mijn leven gered,’ zei hij. ‘Hij zit toch niet gevangen?’ Met een blik van verstandhouding naar de chirurgijn zei Valkenburg ontwijkend: ‘Er wordt goed voor hem gezorgd, hij is op een goede plaats.’

Hij verliet snel de ziekenzaal om een rapport te schrijven over de gebeurtenissen in Cabo Cors.

De goede plaats waar Amo zich zou bevinden, was een hoekje van de grote gevangenis die het slavengat heette. Meteen na binnenkomst was hij met een gloeiende staaf gebrandmerkt, daarna had men hem in een hoek gelegd. Hij had nog net voldoende kracht gehad om bij de voedeluitdeling een flink stuk vis en wat deeg met palmolie te bemachtigen. Als een beest had hij zich in

[p. 42]

een hoekje teruggetrokken om zijn buit te verorberen en daarna sliep hij in.

Het duurde twee dagen eer Jacob zo ver genezen was dat hij kon wandelen. Meester Hartman was trots op zijn patiënt.

Opper-koopman De Vree zei 's middags aan tafel dat Jacob zo spoedig mogelijk weer aan het werk moest. Er waren te weinig assistenten en aan luiaards hadden ze niets.

Meester Hartman merkte fijntjes op dat hij het wel met de directeur-generaal zou bespreken wanneer het medisch verantwoord was om de jongen weer aan het werk te laten gaan.

Valkenburg deed maar alsof hij niets hoorde, al genoot hij van de wijze waarop de chirurgijn de koopman altijd wist terecht te wijzen. De andere ambtenaren die bij de directeur aan tafel aten, grinnikten om de opmerking van meester Hartman.

De Vree was woedend. Toch had hij de heimelijke voldoening dat de chirurgijn niets gemerkt had van het brandmerken van de neger. Eigenlijk mocht alleen de chirurgijn dit doen en er zou grote ruzie van komen als de daad van De Vree aan het licht kwam. De opper-koopman zorgde er echter wel voor dat de slaaf niet in handen van de chirurgijn kwam. Dit was zijn slaaf. Meester Hartman zou ondervinden dat de macht van een opper-koopman, tweede man op de kust, plaatsvervanger van de directeur-generaal, groter was dan die van een chirurgijn.

Op vierentwintig januari was Jacob sterk genoeg om naar het kantoor van Valkenburg te lopen. Het gesprek verliep heel prettig. De directeur-generaal prees Jacob om zijn moedig volhouden en gaf hem een vergoeding voor de maanden salaris die hij gemist had. Toen Jacob echter over Amo begon, sprak hij voor dovemansoren. Het kon nu wel zijn dat Amo zo veel voor Jacob had gedaan, een slaaf bleef een slaaf.

‘Amo is helemaal geen slaaf!’ riep Jacob uit.

Valkenburg trok de wenkbrauwen op. ‘Hij draagt het brandmerk van de compagnie,’ zei hij koeltjes.

‘Dat kan niet!’ zei Jacob heftig. ‘Ik weet zeker dat hij niet gebrandmerkt is.’

‘In dit rapport van de opper-koopman staat dat hij het brandmerk van de compagnie op de schouder heeft,’ zei Valkenburg.

Jacob was sprakeloos.

‘Het is echt waar, hij is de zoon van Osei Basua, de cabocero van Oegwa,’ stamelde hij.

‘Hier is je geld, ik zal opdracht geven dat de slaaf verder niet gestraft wordt voor zijn ontsnapping en hij krijgt een goed plaatsje op het schip.’

Valkenburg stond op. Het gesprek was afgelopen.

Jacob groette en verliet het kantoor.

[p. 43]

Buiten spraken de mensen hem aan. Iedereen wist dat hij van Cabo Cors kwam. Was het waar dat iedereen daar vermoord was? Namen werden genoemd. Was die dood? En die?

Jacob knikte, gaf korte antwoorden en ontvluchtte de drukte in de veilige beschutting van de ziekenzaal. Hij moest iemand vertellen wat hem overkomen was, hij moest iemand vinden die het met hem eens was.

In de ziekenzaal trof hij Arend de Haan, een oude zeeman die ongeschikt was geworden voor de vaart en die nu meester Hartman hielp bij alle voorkomende karweitjes. Arend was ongetwijfeld de oudste Hollander van de kust, hij was uitstekend bestand tegen het zware klimaat en niemand had hem ooit ziek gezien. Iedereen kende Arend en hij was een van de weinige mensen op de kust die geen vijanden had.

Aan Arend vertelde Jacob over Amo en wat Valkenburg gezegd had over dat verschrikkelijke stempel.

Arend luisterde geduldig.

Toen Jacob uitgesproken was, zei Arend: ‘Als hij een stempel heeft is hij een slaaf, als hij een slaaf is moet hij in het gat, als hij in het gat zit moet hij op het schip, als hij op het schip komt gaat hij naar Amerika of hij gaat dood. Zo is dat hier nu eenmaal.’

‘Maar dat is toch niet eerlijk!’ riep Jacob uit.

‘Eerlijk? Wat is eerlijk? Als jij buikloop krijgt, ga jij dood en ik blijf leven, is dat eerlijk?’

Jacob zuchtte, haalde zijn schouders op en ging naar zijn hangmat.

De goedige Arend bracht hem wat te drinken. ‘Ga maar een tijdje slapen,’ zei hij. ‘Maak je nou maar geen kopzorg meer om die slaaf, die redt zich wel. Wees maar blij, je bent toch gered?’

‘Gered! Ja, ik ben gered, maar hij is gevangen,’ dacht Jacob bitter.