Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 7

De man bracht de jongens naar een grote slavengevangenis hoog in de stad. Hij praatte niet; als hij iets wilde zeggen wees hij alleen maar. Zo leidde hij hen door een wirwar van straatjes tot bij de poort van het slavenverblijf. Hij wisselde een paar woorden met de schildwacht, en gaf de jongens over aan een sombere oude man.

Ze kwamen op net zo'n soort binnenplein als bij de vorige gevangenis. Hier waren zelfs wel vier etages. Het was er stil. De oude man bracht de jongens naar een lokaal achter een zuilengalerij. Daar zat een heel magere neger. Hij grijnsde onderdanig, toen de oude man met de jongens binnen kwam. ‘Kapoet di bagno,’ kraaide de neger vrolijk. De bewaker knikte. De neger bekeek de jongens en pakte uit een stapel kleren achter zich drie jassen met capuchons. Die noemden ze ‘kapoet’, slavenjas. De jongens leerden ook al vlug, dat de bagno de gevangenis zelf was. Ze moesten hun kapoet passen. Voor Willem was dat geen probleem, hij was groot genoeg. Voor Daniël lukte het ook nog wel een jas te vinden, al hing die wel bijna op de grond, maar voor Jantje was er geen jas. ‘Laat mij dan maar weer lopen,’ zei de kleine jongen. ‘Als er geen jas voor me is, ben ik te klein voor slaaf.’ In plaats van een jas kreeg hij een soort deken. Daarna gaf de neger hun de slavenkleren die ze bij de

[p. 121]

haven al gezien hadden: de wijde broek, het hemd zonder kraag en de rode muts. Hun eigen kleren moesten ze afgeven. Alleen Jantje hield wat hij had. De broeken die ze hem lieten passen waren groot genoeg voor twee van die kereltjes, en het hemd hing op zijn tenen. Ondanks de nare situatie lachten de jongens wel bij de verkleedpartij. Hun ondergoed mochten ze houden. Daniël zag kans ook zijn eigen wollen muts te houden. Uiteindelijk had alleen Willem complete slavenkleding, de beide andere jongens zagen er nog een beetje hollands uit. In hun nieuwe kleren bracht de oude bewaker de jongens naar een hok op de tweede etage. Hij wees dat ze daar konden slapen.

Het was er vreselijk smerig. Er stonden twaalf bedden, een soort houten kooien, drie boven elkaar. In twee bedden lagen magere, zieke mannen. Het stonk vreselijk. Daniël aarzelde. Hij had een boek gelezen over slavernij, en daarin stond dat een rijke gevangene met geld een betere behandeling kocht. Hij prutste een muntje uit zijn hemd los, hield het de man voor en zei: ‘Ik wil een andere kamer.’ Hij wees naar het vieze hok, trok een vies gezicht en schudde zijn hoofd. ‘Hier wil ik niet slapen,’ zei Daniël, en hij verduidelijkte zijn woorden met een slaapgebaar en door weer zijn hoofd te schudden. De man bekeek achterdochtig de munt, grijnsde, en nam de jongens mee naar de bovenste etage.

Daniël hield het muntje in zijn hand geklemd. Met kloppend hart volgde hij de man. Hij had nooit gedacht dat hij zoiets zou durven.

Boven toonde de oude man een klein kamertje, waar het schoner was dan in de rest van het gebouw. Er was zelfs een raam, een gat zonder raam erin. Hierdoor kon er altijd frisse lucht binnen komen. Daniël knikte goedkeurend. Hij stapte zelfbewust naar binnen en wees naar de oude dekens op de bedden. ‘Dat gaat niet,’ zei hij. ‘Neem die oude rommel maar mee.’ Hij toonde een tweede munt en maakte duidelijk dat er betere dekens moesten komen. De man liet de jongens staan en kwam even later terug met betere dekens. Willem en Jantje volgden dit spel vol spanning. Voor Daniël werd het steeds gemakkelijker. Het was net of hij thuis het personeel opdrachten gaf. Hij betaalde de man en die liet hen toen in de kamer, zonder verder nog iets te zeggen.

De jongens voerden een vreugdedans uit.

‘Leve het hemd van Daniël,’ juichte Jantje.

‘Ik geloof dat je veel te veel betaald hebt,’ zei Willem. ‘Hij liep zo hard, dat kan nooit kloppen.’

‘Maar hij liep tenminste,’ riep Jantje, trots alsof hij het zelf zo mooi voor elkaar gekregen had.

[p. 122]

‘Weet je welke dag het is?’ zei Daniël. ‘Nieuwjaar! Vandaag begint 1749, een nieuw jaar.’ ‘Gefeliciteerd ermee,’ bromde Willem. ‘Misschien wil die ouwe wel een nieuwjaarsfooi!’

De oude man zorgde goed voor hen. Hij bracht brood en water vermengd met azijn. Het was niet lekker, maar wel voedzaam en verfrissend. De jongens probeerden de bedden, en na al hun avonturen duurde het niet lang of ze sliepen alle drie.

In de dagen en weken die volgden leerden de jongens het leven in de bagno goed kennen. Dankzij de kleine geldstukken die ze naar binnen gesmokkeld hadden, konden ze betalen voor kleine voorrechten die het leven als gevangene iets gemakkelijker maakten. Toch was het geen pretje.

Het gebouw zat helemaal vol, het werd nauwelijks schoon gehouden, dus het stonk er verschrikkelijk. De slaven kwamen uit alle landen van de wereld. Er werden meer dan twintig verschillende talen gesproken. Daniël pikte al vlug wat woordjes op uit het mengelmoesje van Italiaans en Spaans, de mengtaal die de meeste slaven onderling spraken. De jongens bemoeiden zich zo weinig mogelijk met de andere gevangenen. Het was nogal een onguur stelletje. Nederlanders zagen ze hier niet. Waar de bemanning van de Phoenix terecht was gekomen wisten de jongens niet. De werkdag begon met zonsopgang als de poort openging. Dan kwamen er groepjes soldaten die de lange rijen slaven naar hun werk leidden. Het viel de jongens op dat er bijna niemand geketend was. De meeste slaven hadden wel een ring om hun enkel, maar alleen als ze gestraft werden kwam daar een ketting of ijzeren beugel aan. De jongens hadden zelfs geen ring om hun been gekregen.

Uit wat hij opving wist Daniël, dat deze mensen bijna allemaal in een steengroeve een eindje buiten de stad moesten werken. Iedereen kreeg per dag drie broodjes, grof, zurig brood. Het bleek genoeg om er een hele dag van te leven. Sommige gevangenen kochten extra voedsel. De jongens deden dat niet. Ze waren zuinig op het kleine beetje geld dat ze hadden.

Het werk ging de hele dag door, tot er een witte vlag gehesen werd op de minaret, als teken voor de mohammedanen dat het tijd was voor hun avondgebed.

De jongens werden elke dag het laatst opgehaald, als de hele bagno al leeg was. Dan kwam de kleine Algerijn, die hen gekocht had. Hij bracht hen naar een hoekje van de stad, bij de westelijke stadsmuur. Daar had hij een huisje gehad, dat bij een aardbeving was ingestort.

[p. 123]

Hij liet de jongens alle stenen van het ingestorte huis opstapelen. Vaak moesten ze eerst met een hamer de kalk eraf kloppen, een stoffig en vervelend werkje, maar niet vermoeiend. De hele maand januari waren ze zo bezig.

Met het geld van Daniël konden ze in de gevangenis van hun oude bewaker veel gedaan krijgen.

Willem zag bovendien kans in de bagno een handeltje te beginnen. Er waren gevangenen die 's avonds van meegebracht voedsel een maaltje kookten. Dat deden ze op kleine vuurtjes op de binnenplaats. Brandhout was schaars. Dus wat deed Willem? Hij verzamelde stukjes hout bij het huis waar zij moesten werken, verstopte ze onder zijn jas, en verkocht ze in de bagno. Zijn vrienden hielpen hem daarbij.

Hun baas was een goede mohammedaan, wat betekende dat hij vele malen per dag zijn matje op de grond spreidde om te bidden. Graag ging hij ook eenmaal per dag naar de moskee. Hij merkte wel dat de jongens niet zouden proberen weg te lopen, waar zouden ze ook heen moeten? Steeds vaker liet de man de jongens een tijdje alleen. Dat was heel goed voor hun handeltje. Zodra de Algerijn weg was klom Jantje over de muur en sprokkelde hout in de tuinen buiten de stadsmuur. Hij gooide de buit naar zijn vrienden en klom dan behendig terug.

Dat ging goed tot een dag aan het eind van januari.

Jantje was op de gebruikelijke manier verdwenen, maar veel sneller dan anders stond daar ineens hun baas weer. ‘Ja jongens, daar komt het,’ riep Jantje. Hij smeet zijn takken over de muur en raakte daardoor bijna de man. Toen hij zelf er achteraan kwam, zag hij pas wat er aan de hand was. De Algerijn wond zich niet op. Hij wenkte de jongen naar beneden.

Met de dikste stok gaf hij Jantje een pak rammel. Er werd geen woord gezegd, en Jantje huilde niet. Het duurde wel drie dagen voor hij weer gewoon kon zitten of liggen. Het hout nam de man mee, als brandhout.

In eindeloze sleur volgden de dagen elkaar op. De oude bewaker was vriendelijk, zolang ze geld hadden! Elke vrijdag hadden ze vrij, maar ze moesten in de bagno blijven. De vrijdag was de mohammedaanse zondag.

In de bagno werkten ook twee priesters; ze probeerden voor de gevangenen kerkdiensten te houden. Zolang ze het werk niet hinderden konden ze hun gang gaan. Vooral op zondagavond klonk het misgezang heel mooi in de sombere gevangenis. Daniël ging dan wel luisteren, en

[p. 124]

als het kon zong hij mee. De beide andere jongens interesseerde dat niet zo.

Op een regenachtige dag in februari bleef er een janitsaar bij hun werk staan kijken. De jongens gingen kalmpjes door. Ze hadden al vier hoge stapels schone stenen klaargekregen in die weken.

Vanuit zijn ooghoeken zag Daniël wel dat het geen gewone soldaat was. Hij had meer versierselen op zijn uniform. Een officier? De man riep de kleine Algerijn en vroeg hem iets.

Hij wees naar de jongens en schudde zijn hoofd.

Willem had het eerst door wat er aan de hand was. ‘Kijk nou, hij wil ons kopen.’ Zijn vrienden hielden op met hun werk en keken naar het gesprek op straat. De militair wees naar Daniël en noemde een prijs. De jongens kenden wel al zoveel van de taal, dat ze dat begrepen.

Hun baas noemde een hoger bedrag, maar de militair vond het te veel. Hij haalde Daniël naar zich toe en bekeek hem aandachtig. Weer voelde de jongen zich een stuk vee op de markt.

De twee mannen schenen het eens te worden. Daniël werd heel bang. Moest hij nu bij Willem en Jantje vandaan?

‘Mijn broers moeten ook mee,’ zei hij, de janitsaar smekend aankijkend: ‘Fratelli, het zijn broers.’ Hij wees de jongens aan en herhaalde telkens: ‘Fratelli!’ De militair aaide hem over zijn haar en zei iets geruststellends. Er volgde een lang gesprek, veel loven en bieden, en tenslotte kocht de janitsaar de drie jongens.

Vol spanning hadden de drie vrienden het gesprek gevolgd.

‘Ik geloof dat hij jou erbij cadeau doet, Jantje,’ fluisterde Willem. ‘Net als de palingboer op de markt, die doet er ook een dunnetje bij om de bos vol te maken.’

De koop werd gesloten, de jongens hadden een nieuwe eigenaar. De Algerijn deed zijn best om uit te leggen dat ze eerst de laatste stapel stenen nog moesten afbikken maar dat ze daarna de bagno uit mochten en bij hun nieuwe meester gingen wonen.

Er volgden een paar spannende dagen. De baas was vriendelijk en behulpzaam. Hun dagen in het gevangenenverblijf waren voorbij.

Op een zonnige dag haalde de Algerijn ze voor de laatste maal op en bracht ze naar hun nieuwe meester. Alleen maar een verandering of ook een verbetering?