Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 4

Om drie uur 's middags stonden de drie jongens op het pleintje bij de havenpoort. Dat was een vreemd gevoel: vaste grond onder je voeten! Daniël had van zijn oom gedaan gekregen dat hij zijn vrienden mee mocht nemen de wal op. Even had hij erover gedacht zijn mooie kleren, hoed en pruik in Ragusa te dragen, maar hij had het niet gedaan, veel te blij dat hij eindelijk eens met zijn vrienden vrij kon gaan en staan waar ze wilden. Als hij nu zijn deftige pak aantrok, dacht iedereen meteen dat ze niet bij elkaar hoorden.

Vol bewondering keken de jongens rond. Er waren mooie gebouwen, en de straat was helemaal van glad marmer. Het gebouw rechts was het douanekantoor, dat wist Daniël al van zijn oom. En hier is het paleis van de rector, wees hij. Een groot gebouw met een binnenplaats was het huis van de hoogste man van Ragusa: de rector. Van zijn oom had Daniël gehoord dat zo'n man maar een maand zijn funktie mocht uitoefenen, dan kwam er weer een ander. ‘Op die manier is er nooit een koning of dictator in deze republiek,’ had oom Karel gezegd.

Dat was allemaal heel mooi, maar het interesseerde de jongens niet

[p. 104]

zoveel. Zij holden vrolijk naar de fruitmarkt op een tweede plein achter de eerste huizen. Daar waren ze al gauw in drukke onderhandelingen met de vrouwen die er sinaasappels en appelen verkochten. Willem had het eerst door, hoeveel het geld hier waard was. De beide andere jongens begrepen niet veel van al die vreemde munten.

Willem kocht voor alle drie goed in. Voor weinig geld hadden ze een heleboel heerlijke vruchten. Na wekenlang saai, zout eten was dat heerlijk. Jantje ontdekte een bakker en daar kochten ze verse broodjes. Met al hun schatten liepen ze het hogere deel van de stad in. Ze kwamen bij de stadsmuur en gingen daar in de zon zitten. Het was nog warm, zelfs op deze late oktoberdag. Vanaf hun beschutte plekje konden de jongens een flink stuk van de stad overzien. ‘Kijk daar heb je de Duitsers,’ wees Jantje met volle mond.

Een groep matrozen met Wolnar aan het hoofd trok de stad in. Het was een luidruchtige bende. Los van de strenge tucht van het schip, met geld in de zak, voelden ze zich de vorsten van de wereld. Ze verdwenen in de smalle straatjes van Ragusa. De jongens letten er verder niet op. Ze liepen de hele stad door, genietend van het mooie weer en van het gevoel vaste grond onder de voeten te hebben. Jantje kreeg al spoedig een grappig bruin hondje achter zich aan. Het beestje volgde hem overal, en de jongen vond dat prachtig. Ze zagen die middag nog tweemaal een groepje matrozen. Steeds luidruchtiger werden de mannen. Ze zwalkten van de ene kroeg naar de andere, en overal lieten ze de beste wijn schenken.

De jongens kwamen bij het vallen van de avond weer op de Phoenix. Het was er stil. Er waren alleen een paar oudere matrozen die wachtdienst hadden. Ook de stuurman was aan boord gebleven. Verder was iedereen aan de wal.

Oom Karel had met de schipper allerlei dingen te regelen bij de douane. Hij zat daar uren aaneen in een klein kantoortje. Die avond dineerde oom Karel bij een oude kennis in Ragusa, waar hij zaken mee hoopte te doen. Te laat bedacht hij dat zijn neef dit eigenlijk had moeten meemaken, als deel van zijn opvoeding.

Gelukkig voor Daniël, dat zijn oom hem vergat. Op het vrijwel verlaten schip hadden de drie jongens nu echt de vrijheid. Er was in de algemene haast om de wal op te gaan eigenlijk niets meer geregeld aan boord. Zelfs bootsman Sels had geen kans meer gezien de mannen in het gareel te houden.

Er waren met moeite drie matrozen gevonden die de wacht konden houden, verder was iedereen weg, ook de kok. Dat was een buitenkans

[p. 105]

voor Jantje Dekker. Hij had in die weken echt wel een beetje leren koken en wist precies waar de lekkere dingen te vinden waren. Voor de stuurman en de drie matrozen maakte hij een prima hutspot klaar. Voor zichzelf en zijn vrienden hield liij een pan apart, waar tweemaal zoveel vlees in zat als bij de anderen. De jongens smulden er heerlijk van. Ze zaten rond de pan op het bakdek, het was er wel een beetje fris, maarzo zagen ze nog iets van de stad. Bovendien kon Jantje het hondje zien, dat niet op het schip mocht komen. Het beest kreeg als beloning voor het trouwe wachten de restjes uit de pan.

In de stad werd het rumoer na het vallen van de duisternis heviger. Het leek alsof de hele stad vol schreeuwende matrozen zat. In een van de kroegen zat de hele groep van Wolnar. De meesten waren al dronken. Met rode koppen zaten ze zingend, schreeuwend en zwetsend bij elkaar. De waard droeg telkens weer volle kannen wijn aan. Zolang de matrozen geld hadden, wilde hij wel schenken. Bovendien was de tijd haast om. Als straks de soldaten van de wacht hun ronde deden door de

[p. 106]

stad, moesten alle herbergen sluiten. Dan zou het stil worden in Ragusa en was er voor de waard niets meer te verdienen.

De dronken matrozen hadden geen weet van soldaten en sluitingstijd. Voor hen mocht het feest altijd doorgaan. Het was dan ook een grote teleurstelling toen opeens aan de deur gezegd werd dat ze de stad uit moesten. De poort ging dicht. Vreemdelingen moesten terug naar hun schip.

‘Doorlopen!’ schreeuwde Wolnar. Hij kwam met moeite achter een tafel vandaan, en liep dreigend op de soldaten toe. ‘Doorlopen,’ schreeuwde de dronken man opnieuw, en hij pakte een van de soldaten bij zijn kraag. Onder luid gejuich van zijn maats duwde hij de soldaat terug naar de straat. Op hetzelfde moment kreeg hij een harde klap in zijn nek met een stok. Woedend draaide Wolnar zich om. Hij stortte zich op de onderofficier die hem de klap gegeven had en rolde vechtend over de grond. Andere matrozen duwden soldaten weg, er kwamen meer vechtpartijen.

Wolnar was lang niet zo sterk als de man die hij aanviel. Bovendien was de ander nuchter en zag de Duitser alles door een waas van drank. De onderofficier duwde Wolnar op de grond en riep hem iets toe. Waarschijnlijk was het een bevel om zich over te geven en rustig mee te gaan. Niemand kon later vertellen wat er precies gebeurd was. Ineens kromp de militair in elkaar. Wolnar vluchtte met een mes vol bloed. Hij verdween in een van de donkere zijstraatjes. De anderen maakten zich ook uit de voeten.

Geschrokken stonden de soldaten van de wacht rond hun gewonde commandant. Een paar wilden de matrozen achtervolgen, maar anderen riepen hen terug. Ze droegen de gewonde de herberg binnen, waar hij op een tafel overleed, nog voordat een dokter gewaarschuwd kon worden.

Het nieuws van de moord werd door de soldaten aan hun officieren gemeld. De poorten werden gesloten en groepen solddaten trokken door alle straatjes. Met fakkels in de hand spoorden ze de zeelieden op en dreven de mannen onder bedreiging van geweren en sabels naar de havenkant.

Wolnar was daar bij. Hij had geen mes meer; niemand herkende hem. In de stad waren niet genoeg cellen voor zoveel gevangenen. Daarom gaf de rector opdracht aan de schipper zijn hele bemanning aan boord te nemen en de volgende dag de schuldige uit te leveren aan de justitie. Onder zware bewaking kwam de dronkemansbende terug op de Phoenix. De jongens bleven die nacht bij elkaar in hun schuilhoekje bij de

[p. 107]

boegspriet. In het bemanningsverblijf benedendeks was het een vreselijk kabaal. Werd er nog steeds gevochten? Nee, het was de bootsman, die op zijn manier al voor de ochtend de orde wilde herstellen. Hij schreeuwde dat de schuldige zwaar gestraft zou worden. ‘En reken er maar op dat iedereen die hem geholpen heeft ook aan de galg komt.’ Oom Karel kwam als laatste terug op het schip. Hij had meteen geprobeerd de zaak te schikken met de autoriteiten. Midden in de nacht was hij door de rector zelf ontvangen. Hij had niets bereikt. Het stadsbestuur van Ragusa was woedend op de Hollanders. Oom Karel kreeg te horen dat hem de volgende ochtend wel verteld zou worden wat hij moest doen.

Die ochtend liet de schipper de gehele bemanning aantreden bij de grote mast. Hij bulderde ze woedend toe, dat het een ongehoorde schande was. De schuldigen konden maar het beste meteen naar voren komen, dan zou hun straf misschien nog meevallen.

Er kwam niemand. De mannen stonden kouwelijk en moe bij elkaar, nog ziek van het wilde feest, bang voor wat er kon gebeuren.

Schipper Everaats gaf opdracht het schip klaar te maken. Alles moest goed schoon gemaakt, als er bezoek van de wal kwam moest de Phoenix er keurig uitzien. Hij vertrok met oom Karel naar het paleis van de rector om daar verder te overleggen. Daar werden ze koel ontvangen. Het stadsbestuur was nog in vergadering. Men liet de twee Hollanders ruim een uur wachten, daarna konden ze binnen komen. Niet om te overleggen, maar om hun voorlopige vonnis te horen. De Phoenix zou nog deze zelfde dag van de kleine oude haven om de stad heen moeten varen naar de nieuwe haven. Er kwamen soldaten aan boord tijdens die tocht. Schipper en eigenaar dienden in het paleis van de rector te blijven, tot het schip in de nieuwe haven lag. Daar zou men het vasthouden - aan de ketting leggen - tot er een proces was geweest.

Geschrokken vroeg oom Karel hoe lang dat zou gaan duren. ‘Dat weten we nog niet,’ zei de rector in zijn prachtige rode ambtsgewaad. ‘Misschien een week, misschien twee weken, we zien wel.’

Oom Karel begreep dat er niets aan te doen was. De schipper kon de nodige bevelen gaan geven op het schip en moest daarna terugkomen. Oom Karel bleef in Ragusa.

Op het schip ontstond grote onrust. Er kwamen tien soldaten aan boord en ze moesten ineens alles zeilklaar maken. Wat ging er gebeuren? Wolnar waarschuwde zijn vrienden. ‘We moeten niet afwachten,

[p. 108]

als we gewillig doen wat zij zeggen, hangen ze ons allemaal op. Let op mij. Als de tijd rijp is geef ik een sein, doe dan precies wat ik je zeg.’

De bootsman had veel plezier in de zaak. Hij zag hoe bang de matrozen waren, en zorgde ervoor dat die angst niet minder werd.

‘Vooruit luie honden,’ schreeuwde hij. ‘Aan het werk, zolang het nog kan. Straks kun je aan de galg uitrusten.’ Langzaam dreef de Phoenix de haven uit, eerst aan touwen voortgetrokken vanaf de wal, daarna met een zacht briesje op eigen kracht.

Willem en Jantje werden aan het werk gezet, en Daniël liep maar weer eens naar de kampanje. Hij had vrijwel niet geslapen, maar hij was helemaal niet moe. Er was zoveel te beleven. De stuurman regelde rustig zijn werk. Hij voer kalmpjes langs de hoge stadsmuren. In normale omstandigheden zou het een prachtig tochtje geweest zijn. De witte muren torenden hoog boven hen uit. Het verdedigingswerk was knap aangepast bij de rotsen. Ragusa, een onneembare vesting. Binnen die vesting zaten nu oom Karel en de schipper, gevangenen eigenlijk. Hierbuiten voeren zij, op weg naar een ander soort gevangenschap? De soldaten waren eerst heel oplettend. Na een tijdje merkten ze dat er geen gevaar voor hen dreigde. Die Hollanders waren heel mak. De mannen uit Ragusa in hun kleurige uniformen stonden druk pratend aan de verschansing. Ze keken naar de langsglijdende stadsmuren. Ondertussen letten ze ook wel zo'n beetje op wat er op het schip gebeurde, maar dat was niet zo belangrijk meer.

Op bevel van de stuurman zorgde de kok ervoor dat de gasten een goed middagmaal kregen. ‘Ik kan die kerels maar beter te vriend houden,’ dacht stuurman Roos.

Dat lukte aardig. De soldaten zaten op hun gemak op het dek en aten lekker. Hun wapens lagen achter hen. Ze waren met de Phoenix nu een heel eind van de stad verwijderd. Om de nieuwe haven te bereiken moesten ze rond een schiereiland varen. Een vrij wijde boog. Bij deze windrichting kon dat wel een halve dag of langer duren. Het was een goede wind om Ragusa te verlaten, maar niet om erheen terug te varen.

Wolnar was zeer gespannen. Hij wist dat vroeg of laat uit zou komen dat hij de moordenaar was van de onderofficier. Dat betekende voor hem onherroepelijk de doodstraf. Niemand scheen te begrijpen dat eigenlijk maar één man echt bedreigd werd. Het was natuurlijk onzin dat ze daar in Ragusa vier of vijf onschuldigen zouden opknopen, als ze de ware dader de pakken hadden. De maats waren daar wel bang voor, en hij liet het graag zo. Alleen algemene angst zou de mannen tot muiterij

[p. 109]

kunnen bewegen. En muiterij was wat Wolnar nu wilde. Toen de soldaten er zo ontspannen bij zaten, wist de duitse matroos dat hij toe moest slaan. Hij gaf zijn vrienden een teken, en luid schreeuwend overvielen ze de soldaten.

In zeer korte tijd was het gebeurd. De verbaasde militairen lagen geboeid op het dek, en Wolnar was de baas op het schip. Hij klom op de kampanje en sloot Daniël en de stuurman op in een van de hutten. De bootsman probeerde zich te verzetten maar dat haalde niet veel uit. Er waren genoeg vrijwilligers om de gehate Joost Sels aan te vallen. Hij kreeg een paar rake klappen met het geteerde touw waarmee hij de matrozen zo vaak geslagen had. Op Willem en Jantje lette niemand. Van de bemanning verzette zich niemand tegen de muiterij van Wolnar. Hij had in korte tijd het hele schip in zijn macht. Vanaf de kampanje gaf hij zijn bevelen. ‘Zet de sloep buiten boord. Die soldaten en de bootsman erin.’

Zijn bevel werd snel opgevolgd. Angstig lieten de soldaten van Ragusa zich in de dobberende sloep zakken. De bootsman was onwillig. Een sterke matroos duwde hem naar de railing, en gooide hem onzacht in het roeibootje. ‘Afduwen!’ riep Wolnar. ‘Ga ze in de stad maar vertellen dat dit schip onder vrije vlag vaart!’ schreeuwde hij de bootsman na. Onder zijn trouwste vrienden verdeelde Wolnar de wapens van de soldaten. Zelf stak hij twee geladen pistolen bij zich. Met een pistool in de hand haalde bij de stuurman uit zijn hut. Daniël volgde ongevraagd. Het duurde even voor de jongen begreep wat er gebeurd was. Stuurman Roos wist wel meteen hoe de vlag er bij hing. Hij overzag snel het schip en merkte dat de muiters de macht vast in handen hadden. Hij kreeg opdracht een nieuwe koers uit te zetten. In zuidwestelijke richting, bij Ragusa vandaan.

Een van de Scandinaviërs kwam op de kampanje om de stuurman te controleren. De matrozen kozen een nieuwe bootsman: Jan Franken, een van de Hollanders. Stuurman Roos wendde het roer. De zeilen flapperden, bolden in de wind, en het schip was op weg naar een nieuwe toekomst.

Vanaf de stadsmuur zagen officieren van Ragusa het schip met volle zeilen langskomen. Zij begrepen er niets van. Dat kon toch niet?

Toen de sloep met de bootsman en de soldaten uren later aankwam, begreep men wat er gebeurd was, maar toen was het te laat. De Phoenix was op veilige afstand van Ragusa, ver ook van schipper en eigenaar.