Een lied voor de vrijheid

[p. 94]

Hoofdstuk 2

Het eerste deel van de reis verliep vlot. Er waren geen tegenslagen, de schepen bleven goed bij elkaar, en in de normale tijd van een week of twee bereikten ze Gibraltar.

Het scheepsleven was al routine geworden. Daniël wist al niet beter dan de tijd te meten aan het aantal ‘glazen’. Een grote zandloper op de kampanje liep in een half uur leeg; dan luidde de matroos van de wacht de bel op de bakdek. Eenmaal, tweemaal, driemaal, al naar gelang van het aantal ‘glazen’ van die wachtperiode. Het werk ging altijd maar door. Er was altijd wel wat aan de zeilen te doen, er moest vaak iets gerepareerd worden, en als alles klaar leek konden de mannen gaan schoonmaken.

De stemming werd er niet beter op. Vooral de Duitsers morden, ze haatten de strenge bootsman, die het altijd speciaal op hen gemunt had. Wolnar wakkerde die ontevredenheid nog aan. ‘Als er straks een goede gelegenheid komt, moeten we die Hollanders gevangen zetten. We nemen het schip over, en we verdwijnen met hun geld in de eerste de beste haven,’ zei hij tegen Gross.

Het leek een dwaas plan. Wie moest het schip besturen, als de ervaren zeelieden opgesloten werden? Wolnar wist er wel iets op. Onder de Scandinaviërs waren er genoeg die verstand hadden van varen. De hollandse matrozen zouden ook wel meedoen, als het erop aankwam de bootsman uit de weg te ruimen. De lange Duitser was zo slim om niet in duidelijke bewoordingen met zijn maats te praten. Alleen Gross en nog een paar goede vrienden wisten wat hij echt van plan was. Bij de anderen hield hij alleen het vuurtje van de ontevredenheid aan. Op die manier was hij zeker van voldoende medestanders, als de kans gunstig was voor muiterij. De bootsman zorgde ervoor dat de mannen genoeg reden hadden tot klagen, en de schipper en stuurman remden Sels niet af.

Willem en Jantje merkten dat er iets broeide voor de mast, maar als ze er met Daniël over praatten geloofde die hen niet. In twee weken kregen de jongens maar een paar keer de kans iets tegen elkaar te zeggen. Het was voor alle drie een vervelende tijd. Storm hadden ze niet, al woei het af en toe een paar dagen lang wel hard. Het regende veel. Voor het eerst in zijn leven zag Daniël grote regenbuien van verre aankomen. Eerst een donkere vlek boven de zee en dan steeds dichterbij een gordijn van water, een wolk die van de lucht tot op de golven hing. Dan trok dat gordijn over het schip en even later klaarde het weer op. Er

[p. 95]

[p. 96]

waren echter ook dagen waarop het helemaal niet opklaarde. Dan bleef het de hele dag regenen, overal was water, onder het schip, naast het schip en erop. Alles en iedereen droop. Van het konvooi waren dan alleen de dichtstbijzijnde schepen te zien.

Daniël bleef op zulke dagen maar in zijn hut. Hij las in de boeken die oom Karel hem gegeven had over de zeevaart. Daar moest hij maar wat uit zien te leren, vond zijn oom.

Daniël snapte niets van die boeken. Een paar keer vroeg hij de schipper of de stuurman om uitleg, maar die maakten hem niet veel wijzer. Dan pakte Daniël maar zijn luit en bedacht nieuwe melodieën. Dat ging steeds beter. Hij had drie variaties op het lied van Luigi, en bedacht ook helemaal nieuwe liedjes. Voor hem waren die regendagen hooguit saai, voor zijn beide vrienden was het veel erger. Zij waren genoodzaakt te werken in de afschuwelijke stank die in het schip onder de dekken hing. Zodra door slecht weer alles afgesloten moest worden, bleven alle vieze luchtjes van het schip en van de dicht op elkaar gepakte mensen benedendeks. In de kombuis kwam daarbij nog de rook, die neersloeg in de korte schoorsteen die door het bakdek heenstak.

Iedereen was blij toen ze de zonnige Middellandse Zee invoeren. Velen dachten dat het nu met het slechte weer wel gedaan was. Dat zouden ze nog te weten komen.

Op de eerste avond na Gibraltar zagen de jongens elkaar weer eens. Ze zaten bij elkaar in het galjoen, het gedeelte bij de boegspriet voor het bakdek. De kok en de bootsman zouden hen daar zo gauw niet zoeken. Jantje zag er bleek en moe uit. ‘Jij moet eens lekker in de zon gaan zitten, Jan,’ zei Daniël. De kleine koksmaat glimlachte vermoeid. ‘Zie jij het voor je? Ik in de zon en de kok aan het werk?’ Willem werd een beetje boos op Daniël. ‘Wat kun je toch een stomme dingen zeggen. Heb je niet door dat die kerels ons de hele dag opjagen? We hadden beter in Amsterdam kunnen blijven. Zo'n rotleven heb ik nog nooit gehad, je oom wordt wel bedankt.’ Zo zouden ze nog ruzie krijgen. Maar zover kwam het niet. ‘Kijk daar eens,’ riep Jantje uit. Hij wees naar voren. Op hetzelfde moment gaf ook de uitkijk in de mast een schreeuw: ‘Galei in zicht! Algerijnse vlag!’ Schuin vooruit aan stuurboord zagen de jongens een klein schip met aan weerskanten een groot aantal rode riemen, die in regelmatig tempo op en neer gingen. Het scheepje had een mast waaraan een opgerold zeil zat. Het voer met vrij hoge snelheid tegen de wind in.

Toen het dichterbij kwam, hoorden de jongens een ritmisch geklop.

[p. 97]

Ergens in het schip sloeg iemand op een houten blok. Precies in de maat van het slaan bewogen de riemen. Van de roeiers zagen ze niets. Wel was er een man te zien die over een soort loopbrug liep, in de lengte van het schip. Hij stond boven de roeiers en had een zweep in zijn hand. Op het achterdek zagen ze een paar mannen in vreemde lange gewaden. De galei gleed zonder groet door de hollandse vloot. Er was geen oorlog, dus men liet elkaar met rust. Of het een zeerover was of een koopvaarder wisten de jongens niet. Jantje fantaseerde dat het de ergste zeerover van de hele kust was, en dat hij mooi niets durfde te doen omdat zij zo sterk waren, met al hun oorlogsschepen.

Daniël geloofde het verhaal van de koksmaat niet, maar hij vond het een rustig idee dat ze zoveel bescherming hadden in dit gevaarlijke vaarwater.

De volgende dag betrok de lucht. Het ging hard waaien, veel harder dan wat ze de hele reis door het Kanaal of voor de kusten van Spanje en Portugal hadden meegemaakt. Van het admiraalsschip kwam de opdracht om bescherming te zoeken. De dichtstbijzijnde haven was Las Palmas op Majorca. Daar zeilde de hele vloot heen.

Er was geen plaats voor zoveel schepen, maar op de rede van Las Palmas lagen ze toch enigszins beschut tegen de zware storm, die twaalf uur woedde.

Twaalf uur lagen ze onder de kust van het eiland voor anker. Een half etmaal, waarin het schip telkens hoog opgetild werd op een golf, om vervolgens met een klap neer te komen; weer opgetild, weer neergesmeten. Daniël lag doodziek in zijn kooi. Overal in het schip lagen zeezieke mensen. Eten kon niet worden klaargemaakt. Velen waren trouwens te ziek om te eten. Het was een vreselijke ervaring, doodgaan kon niet erger zijn dan dit.

Tot hun verbazing hadden Jantje en Willem vrijwel geen last van misselijkheid. De kok was wel ziek, en dat vond de koksmaat prima. Hij kreeg opdracht scheepsbeschuit en kaas klaar te zetten voor de mannen die nog wel op de been waren. Er kwamen er zoveel niet opdagen, dat de beide jongens in een hoekje van de kombuis zich dik en rond aten aan goede kaas. Jantje at vervolgens een flink stuk gerookt spek op, en had het voor het eerst echt naar zijn zin.

Na die twaalf vreselijke uren viel de wind weg. De zee deinde nog lang na, maar bij zonsopgang leek het alsof er nooit iets mis was geweest met het weer. Uit alle hoeken en gaten kwamen bleke en zieke mannen het dek op. Verbaasd keken ze naar de zon, naar de kalme zee. Hadden ze

[p. 98]

de storm overleefd? Was alles weer normaal? Inderdaad, alles was weer normaal. De bootsman vloekte en schold. Het touwtje zwiepte door de lucht, en het schip moest van boven tot onderen schoon.

In de kombuis ging het vuur aan, en als speciale tractatie voor de hele bemanning slachtte de kok een van de varkens. Die middag werd er goed gegeten, en er heerste een min of meer tevreden stemming op de Phoenix. Zeker in de hut van de schipper, waar Willem de beste delen van het vers gebraden vlees mocht opdienen.

Aan het eind van de middag zag Daniël twee galeien van dichtbij. Hij zag ze niet alleen, hij kon ze ruiken. Het ene schip was uit Algerije, misschien wel hetzelfde bootje dat ze vóór de storm zagen. Het andere had twee masten, het was groter. Er was een ruime bovenbouw op het schip, en er waren veel meer roeiriemen. ‘Die is uit Marseille,’ zei de schipper. Daniël kon in de schepen kijken. Hij zag er rijen halfnaakte, vervuilde mannen. Ze stonden voor de roeibanken en gooiden bij elke slag op het houtblok hun volle gewicht op de grote riem, waar ze met drie man tegelijk beweging in moesten krijgen. Het leek Daniël dat het niet veel verschil maakte, of je als galeislaaf op dat christenschip voer of op het schip van de Algerijnen.

Oom Karel vertelde hem dat misdadigers op de galeien gezet werden om er hun hele straftijd te roeien. ‘Maar er zijn ook wel onschuldige mensen bij. Vooral die barbarijse zeerovers hebben veel slaven op hun schepen. Christenen, die jarenlang slavenarbeid verrichten.’

Daniël herinnerde zich dat hij er thuis over gelezen had in een oud boek. Toen dacht hij dat zoiets in zijn achttiende eeuw niet meer mogelijk was.

Hij zei dat ook tegen zijn oom. Die lachte. ‘Nee jongen, hier zit je nog midden in de middeleeuwen. Onze admiraal heeft een aantal jaren geleden nog een paar honderd Hollanders vrijgekocht uit slavernij.’

‘Zijn er nu nog hollandse slaven daar?’

‘Ik denk het niet. We hebben al jaren vrede met Algiers. Met Marokko nog niet, daarom gaan er ook zoveel oorlogsschepen met ons mee. Maar je hoeft je niet ongerust te maken. Ons kan niets gebeuren.’

De stank van de drijvende gevangenissen gleed voorbij. Op de Phoenix haalde iedereen opgelucht adem. Gelukkig dat zij daar niet zaten. Het was hier ook geen lolletje, maar dit was toch een heel wat beter leven dan als galeislaaf.

‘Zouden ze daar geen bootsman nodig hebben?’ mompelde Wolnar tegen Gross. Die lachte. ‘Dat zou niet gek zijn.’ De bootsman had al

[p. 99]

door dat de twee Duitsers wat samen stonden te smoezen. Hij joeg ze aan het werk.

Ze bleven nog een nacht bij Majorca. Een vreemde, stille nacht.

De drie jongens vonden elkaar op het vertrouwde plekje bij de boegspriet. Ze praatten over de piraten en over de galeien. ‘In oude tijden verstopten zeelieden hun geld voor de rovers, door munten in de rand van hun hemd te naaien,’ zei Daniël.

‘Dan ben ik gauw klaar,’ merkte Jantje op. ‘Als je geld hebt is het wel een goed idee,’ vond Willem. ‘Maar wat heb je aan geld als je galeislaaf bent?’ ‘Niet alle slaven komen op de galeien,’ wist Daniël. ‘Ik heb gelezen dat er ook een heleboel op het land werken. Die kunnen dan wat extra eten kopen.’ ‘Jij hebt altijd alles gelezen,’ zei Jantje. ‘Weet je nooit eens iets echt?’

‘Dit is toch echt?’ zei Daniël verbaasd.

‘Het staat in een boekie, dat is niet echt.’

Het was de mooiste nacht, die ze aan boord van de Phoenix beleefden. Tot ver na middernacht konden de jongens ongestoord met elkaar praten. Ze hadden het echt naar hun zin. Het schip deinde zachtjes, en niemand stoorde het drietal.

Toen ze eindelijk besloten te gaan slapen, zei Daniël: ‘Ik denk dat ik toch maar wat munten in de rand van mijn hemd naai. Je weet nooit waar dat nog eens goed voor is.’

‘Maak meteen voor mij een paar hemden klaar,’ zei Jantje. ‘Het is in Amsterdam ook handig.’