Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 15

In die roerige tijd kwam er uit Haarlem slecht nieuws. Marianne was ziek. Ze wilde niet meer eten. Het ging slecht met haar. Joost de Bij en zijn vrouw reisden naar de kostschool van hun oudste dochter. Ze schrokken, het meisje was heel mager en bleek. Ze huilde van vreugde toen ze haar ouders zag.

[p. 81]

Joost de Bij bekeek de sombere ruimte waar ze zijn dochter neergelegd hadden, en hij wist wat hij doen moest.

‘Dit moet afgelopen zijn,’ zei hij. ‘We brengen haar thuis.’

Maman keek hem geschrokken aan. ‘Dat kan toch zomaar niet. Wat zullen ze hier wel zeggen.’

‘Wat ze hier zeggen, kan mij niet schelen. Hier gaat het kind dood.’

Ondanks protesten van iedereen liet Joost de Bij zijn dochter aankleden. Hij huurde een rijtuig en legde haar daar zelf voorzichtig in. ‘Dank je wel papa,’ fluisterde ze.

Tijdens de lange rit naar Amsterdam at het bleke meisje al een paar pasteien die maman bij zich had, en eenmaal thuis bleef ze drie dagen eten. Eten en slapen.

Daniël zat uren bij haar. Hij liet zijn vrienden tijdelijk in de steek. Zachtjes tokkelde hij op zijn luit en speelde liedjes die Marianne graag hoorde. Zonder er bij na te denken speelde hij de melodie van ‘In mijn kerker opgesloten’.

Zijn zus kromp in elkaar alsof ze een klap kreeg. Te laat realiseerde Daniël zich wat hij deed. Dit was het lied van Luigi. Hij improviseerde een ander vervolg op de melodie, maar Marianne smeekte hem verder te spelen. Daniël begon opnieuw. ‘In mijn kerker opgesloten,’ zong Marianne zachtjes mee. En even verder heel duidelijk: ‘Vrijheid, liefde en geluk, ach waar vind ik het op aarde.’

Ze zong met vaste stem het hele lied en daarna zongen ze het samen.

‘Ik heb me wel erg aangesteld,’ zuchtte Marianne.

‘Nogal ja,’ vond Daniël. ‘Dat hoort er zeker bij als je verliefd bent.’

‘Het was zo heerlijk,’ zei Marianne zachtjes. ‘Hij komt nooit meer terug, maar ik heb dit lied en zijn brief.’ Het was voor het eerst dat ze over de brief praatte. Daniël vroeg er niet verder naar. Ze zongen samen nog wat liedjes, en daarna ging Marianne opnieuw slapen.

Marianne knapte snel op in de volgende dagen. Ze praatte niet meer over Luigi.

Maman maakte zich zorgen over de toekomst van Daniël. De jongen werd steeds vrijer. Waar moest dat op uitdraaien? Haar man lachte er maar een beetje om als ze er over praatte.

‘Dat komt wel goed,’ zei hij dan. ‘Die jongen komt wel goed terecht.’ Maman had daar niet zoveel vertrouwen in. Voor haar man was het al goed als de jongen net zoiets werd als hij, maar zij had andere plannen. Een loopbaan aan het hof was onmogelijk, ze moest iets anders bedenken om te voorkomen dat haar enige zoon gewoon koopman zou wor-

[p. 82]

den. Bij haar plannenmakerij kreeg ze steun van iemand aan wie ze nooit gedacht zou hebben: oom Karel, de broer van haar man.

Half september kwam oom Karel op bezoek.

Hij zou binnenkort een reis naar de Middellandse Zee maken en kwam afscheid nemen van zijn broer en schoonzuster. Tante Dieuwertje was thuis gebleven.

Het gesprek verliep veel genoegelijker dan gewoonlijk. Als zijn vrouw er bij was kreeg oom Karel niet veel kans om iets te zeggen. Maman ontdekte dat haar zwager eigenlijk een heel charmante verteller was. Een man die op zijn vele reizen veel meer wellevendheid en goede manieren had opgedaan, dan ze van die plompe Hollander verwacht had. Hij vertelde heel boeiend over zijn ontvangst bij de koning van Napels en over andere diplomatieke kontakten, die menigmaal nodig waren om ergens als koopman te mogen werken. Het was een kant van de handel die maman eigenlijk helemaal niet kende.

‘Het is zo jammer dat de mensen hier altijd zo stug tegen elkaar doen,’ zei ze. ‘Het leven is zo'n stuk aangenamer als men wellevend met elkaar omgaat.’

‘Eerlijkheid is ook wat waard,’ bromde Joost de Bij.

‘Eerlijkheid is goed, maar hier denkt men eerlijk te zijn als men lomp is.’

‘Josephine heeft gelijk Joost,’ zei oom Karel. ‘Wellevendheid en goede manieren zijn voor iedereen het beste paspoort in de wereld, zeker voor een koopman.’

Het gesprek kwam op Daniël, die er niet bij was.

In een opwelling van openhartigheid vertelde maman, dat ze zich zorgen maakte om de opvoeding van de jongen.

Joost de Bij wuifde het onderwerp weg. Moest dat nu besproken worden waar zijn broer bij was?

Zijn broer ging er echter ernstig op in en gaf maman gelijk. ‘Op straat leren zulke jongens niets goeds. Hij zou eigenlijk eens een reisje met mij mee moeten maken, dan ziet hij met eigen ogen hoe het in de wereld toegaat.’

Ze praatten er verder over, en zo ontstond in een gesprek van een paar uur het plan Daniël mee te laten varen met zijn oom.

‘De reis die ik nu ga maken is daar heel geschikt voor,’ zei oom Karel. ‘Het is niet ver, een maand of vier, dan zijn we weer thuis.’

‘Is het daar niet erg gevaarlijk,’ vroeg maman, nu toch wel wat ongerust.

‘O, je bedoelt de barbarijse zeerovers. Daar zullen we niet veel van

[p. 83]

merken. Ze houden zich nogal rustig de laatste jaren, en nu die ongelukkige oorlog afgelopen is, zijn er volop oorlogsschepen om ons te beschermen. We varen in het best beveiligde konvooi dat er in jaren vertrokken is.’

Opgewonden overlegden ze verder, het leek wel of ze zelf op reis moesten. Toen Daniël thuiskwam wist hij niet wat hij hoorde: met oom Karel naar de Middellandse Zee! Het huis was te klein.

‘Wanneer gaan we? Morgen?’

‘Nee jongen, dat duurt nog wel een paar weken. Ik heb nog niet eens genoeg matrozen. Nu het weer veilig is op zee, wil iedere reder zijn schepen laten varen. Ik moet nog matrozen hebben, een kajuitsjongen, een koksmaat, we zijn nog lang niet weg.’

‘Die kajuitsjongen, daar zorg ik wel voor,’ riep Daniël opgetogen.

‘Geen sprake van,’ zei zijn oom beslist. ‘Jij gaat mee om iets te leren, je gaat niet als de eerste de beste armoedzaaier aan het werk.’

‘Dat bedoel ik ook niet. Ik ken iemand die heel goed als kajuitsjongen kan werken en een koksmaat heb ik ook wel voor u.’ Zo monsterde Daniël in één adem voor zijn twee vrienden aan, die nog van niets wisten. Er volgden drukke dagen.

Willem en Jantje wilden graag mee, maar hadden thuis nogal wat moeite om toestemming te krijgen. Oom Karel zorgde er zelf voor dat het in orde kwam. Hij praatte met de moeders van de jongens, en liet een aardig voorschot op hun loon achter. Dat hielp. De drie vrienden zouden samen de reis maken. Eén als heer om veel te leren, twee werkend om de kost te verdienen, maar alle drie vastbesloten veel pret te hebben.

Daniël kreeg een prachtige zeemanskist met alles erin wat hij op reis maar nodig kon hebben. Hij was er uren mee bezig, pakte alles zorgvuldig in, haalde de kist weer leeg, en begon van voren af aan.

Alleen Betje vond het niet goed. ‘Wat een onzin,’ mopperde ze. ‘Wat moet dat kind in zo'n apenland. Dat kan nooit goed gaan. Een mens hoort op het land, niet op het water. En wat voor goeds hij kan leren van het volk dat naar zee gaat is mij een raadsel. Allemaal buitenlanders en gespuis.’

Marianne hielp enthousiast mee met de voorbereidingen. ‘Ik wou dat ik een jongen was,’ zuchtte ze, ‘dan kon ik ook mee.’

De kleine meisjes wilden precies weten wat Daniël allemaal meenam. Hij liet het ze geduldig zien, tot het hem verveelde, toen stuurde hij ze terug naar Aaltje.

[p. 84]

Jantje mocht Duvel niet meenemen aan boord van de Phoenix. Oom Karel wilde het beslist niet hebben en ook de kok was er tegen. ‘Geen beesten in de kombuis,’ zei de man. ‘Het is al erg genoeg dat jij er in moet, magere garnaal.’

Wat moesten ze dan doen?

Daniël praatte met Betje en met maman, en die vonden allebei goed dat Duvel op de Keizersgracht zou komen zolang Jantje weg was. Betje had er nog de meeste moeite mee. ‘Zo'n beest met z'n vuile poten,’ bromde ze.

‘Het is maar voor een half jaar,’ smeekte Daniël.

‘Een half jaar? Ik dacht dat jullie over vier maanden alweer terug konden komen.’ ‘Nou ja, vier maanden dan, nog beter.’ Het eind van het liedje was dat Betje het hondje verwende zoals het van zijn leven nog niet verwend was.

Toen het schip uit Amsterdam wegvoer, was Daniël nog niet aan boord. Voor hem zou de reis pas beginnen als het hele konvooi bij Texel klaar lag. Daardoor zag hij weinig van het laden en miste ook de moeizame tocht over de Zuiderzee, waar het schip over de ondiepte bij Pampus heen moest.

Daniël was wel al een paar maal aan boord van de Phoenix geweest. Het was een straatvaarder. Zo eentje als hij eerder al in de haven had zien liggen. Het schip was veel groter dan hij gedacht had, maar de ruimte waar hij met zijn oom moest slapen leek heel klein.

Eind september kwam er bericht uit Texel.

Het konvooi lag klaar. De volgende dag zou er een jacht uit Amsterdam vertrekken met enkele officieren en andere belangrijke personen. Daniël voelde zich zeer vereerd dat hij op dat jacht naar ‘zijn’ schip gebracht zou worden.

Hij was de hele dag bezig om zijn zeemanskist helemaal definitief in te pakken.

Op de avond voor zijn vertrek kwam maman naar zijn slaapkamer. Ze ging op de rand van zijn bed zitten en leek wel wat verlegen.

‘Ik weet dat je al een grote jongen bent, en ik geloof dat het goed is dat je wat van de wereld zal zien, maar toch wil ik je iets meegeven dat je nog eens aan mij denkt.’

Ze nam een gouden kettinkje van haar hals met een fijn bewerkt medaillon eraan. Ze gaf het Daniël. ‘Pas er goed op, draag het onder je kleren. Niemand hoeft te weten dat je dit hebt.’ Daniël bekeek het sieraad aandachtig. ‘Wat mooi maman.’ Hij opende het kleine luikje aan

[p. 85]

de voorkant van het hartvormig medaillon. Er zat een heel klein portretje in.

‘Maar dat is Marianne,’ riep hij uit.

Maman glimlachte. ‘Nee, ik ben het. Je vader schilderde dit portretje toen we elkaar pas kenden.’

‘Wat ben je mooi,’ riep Daniël uit.

‘Dank je lieve jongen. Ik ben blij dat je niet zei: “Wat was je mooi”’. Maman lachte door haar tranen heen. Ze omhelsde Daniël, en ook hij huilde.

Daniël sliep goed die nacht. Voorlopig voor het laatst in een bed dat niet deinde.

Op zondag 15 september 1748 verliet prins Willem IV Amsterdam. Tijdens zijn verblijf in de stad had hij een aantal eisen van de doelisten ingewilligd, er waren een paar regenten afgezet en er waren belastingen afgeschaft.

Na het vertrek van de nieuwe stadhouder werd echter een plakkaat opgehangen waarin alle toezeggingen aan de doelisten werden ingetrokken. De nieuwe burgemeesters kwamen uit dezelfde maatschappelijke laag als de vorigen; er verschenen een paar nieuwe namen, meer niet.

In het volgende jaar voerde men de belastingen weer in. Het werd niet meer door pachters geïnd, maar de bedragen waren niet lager, en de artikelen waar je belasting voor moest betalen waren dezelfde als voor de opstand.

Het oproer in Amsterdam was voorbij.