Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 14

In de dagen na zijn thuiskomst leek het huis helemaal nieuw voor Daniël. Alles was mooi, goed en vertrouwd. Alleen miste hij Marianne. Hij merkte nu pas hoe vanzelfsprekend haar aanwezigheid altijd was geweest. Zij begeleidde zijn luitspel, zij luisterde naar zijn verhalen, ze lazen vaak dezelfde boeken, of vertelden elkaar wat ze gelezen hadden. Het duurde lang voor Daniël over zijn ervaringen in Gelderland wilde praten. Betje hoorde het verhaal het eerst. Ze schudde haar hoofd. ‘Arm kind,’ zei ze. ‘Je had wel dood kunnen vallen van dat paard.’

Maman vertelde hij hoe Charles over de Fransen dacht. ‘En oom Ewout denkt er precies zo over.’

‘Ach nee Daniël, dat kan niet, dat fantaseer je.’

‘Nee, maman, echt waar. Hij zegt het niet zo duidelijk als neef Charles, maar hij denkt er wel zo over. Ze willen het alleen maar over de Engelsen hebben.’

‘De Engelsen,’ snoof maman minachtend. ‘Dat onbetrouwbare volk.’ ‘Je hoort daar nergens anders over. De Engelsen en de prins van Oranje, dat is het enige waar ze over praten.’

Daniël vertelde over de slechte tafelmanieren van zijn neef en over de rommel op Warmenhuizen. ‘En moest ik daar nu heen voor mijn opvoeding, maman?’

Zijn moeder zuchtte. ‘Misschien heb ik me vergist.’ Ze staarde droevig naar buiten.

[p. 76]

‘Zo erg was het niet maman,’ troostte Daniël haar. ‘Er waren ook wel leuke dagen, en ik ben nu toch weer thuis. Poeh, wat is het warm.’ Hij zuchtte. Er hing een benauwde, drukkende hitte over de stad. Zelfs in de altijd koele achterkamer was het heet.

‘Ik ga naar papa, mag ik zonder pruik en jas, maman?’

In zijn makkelijkste kleren liep Daniël naar het bedrijf van zijn vader. In de schaduw van de bomen was het nog wel uit te houden.

In de behangselfabriek stonden alle deuren wijd open. Er werd hard gewerkt, want er waren heel wat bestellingen. Voor een deel kwam dat door Willem Duiker, maar Daniëls vader ging er zelf ook meer op uit om klanten te vinden.

Joost de Bij was in zijn atelier bezig met een nieuw ontwerp, toen zijn zoon bij hem kwam. Belangstellend keek Daniël toe hoe zijn vader werkte. Het werd een breed berglandschap met op de voorgrond een groepje bomen. In de schaduw van die bomen zaten een herder en een herderin met de armen om elkaar heen.

‘Zo ziet het er in Toscane uit,’ zei Joost de Bij.

Hij schetste een liefelijk klein dorpje in het dal en bekeek van een paar meter afstand tevreden zijn werk.

‘Papa, wat zijn doelisten?’ vroeg Daniël hem onverwacht.

‘Doelisten?’ zei Joost de Bij verbaasd. ‘Dat zijn die lui die hele dagen op de schuttersdoelen zitten te vergaderen. Ze willen allerlei dingen veranderen in de regering. Maar volgens mij is het maar een stelletje schreeuwers. Ze doen niet anders dan kwaadspreken. Ze hebben het hoogste woord over de geldverspilling van de burgemeesters, maar hun aanvoerder gaat vijf keer in de maand in een koets met vier paarden naar Den Haag. Hij heeft de oranjevlag in top, dus je kunt wel raden wie dat allemaal betaalt.’

Joost de Bij tekende een dikke koe bij de herder en het herderinnetje. ‘Doelisten, dat is allemaal politiek gedoe. Daar kun je maar beter niets mee te maken hebben. Rustig je werk doen en je nergens mee bemoeien, dat is het beste.’

‘De prins komt toch naar Amsterdam op bezoek?’

‘Daar wordt wel over gepraat. Het zal er wel op uitdraaien dat er een paar burgemeesters verdwijnen, en daarna blijft alles zoals het was.’

In de dagen en weken die volgden kreeg Daniël veel meer vrijheid dan hij ooit gehad had. Maman liet hem maar gaan. Hij ging in luchtige kleren, zonder pruik en jas, waar hij maar heen wilde. Met Willem

[p. 77]

sjouwde hij de hele stad door. Ze zeiden dat het was om behang te verkopen, maar in feite liepen ze maar wat voor hun plezier rond. Daniël leerde in een paar weken een heleboel, hij werd veel zelfstandiger. Aan Willem vertelde hij het verhaal van het duel in Gelderland. ‘Je had het dopje eraf moeten halen,’ zei Willem heel nuchter. ‘Eén prikje en je moet eens zien hoe hard dat ventje loopt.’

Ze zaten aan de havenkant en keken naar de schepen die daar lagen. Het was er vrij druk. De oorlog met Frankrijk zou spoedig afgelopen zijn. Er was al een wapenstilstand, en in Aken onderhandelde men over de vrede.

Er lagen verderop heel wat oorlogsschepen, en bij de koopvaarders was het een druk af en aan varen van kleinere zeilschepen en roeibootjes. Willem wees verschillende scheepstypen aan.

‘Dat is een straatvaarder,’ zei hij. ‘Die heeft drie masten en hij kan heel wat vracht vervoeren. Dat zijn mooie schuiten joh. Als je dat voor de wind weg ziet gaan...’

Verlangend keek hij naar het vol getuigde schip, dat klaar lag voor vertrek.

‘Vind je het leuk om voor mijn vader te werken?’

Willem haalde zijn schouders op. ‘Eerst wel, nu doe ik het om wat te verdienen. Ik zou liever gaan varen, maar dan moet je wel iemand kennen. Matrozen hebben ze wel altijd nodig. Die halen ze overal vandaan. Soms is de helft van de bemanning uit het buitenland, maar jongens hebben ze genoeg.’

Ze slenterden de stad in en kwamen bij de Schuttersdoelen. Daar was altijd wel wat te zien in die dagen. Ze zagen er een heleboel mensen die zich om een koets verdrongen waar een oranje vlag op stond. Dat moest Raap zijn, de aanvoerder van de doelisten.

Een gewichtigkijkende man stapte uit het rijtuig. Willem en Daniël ha dden tussen de mensen doorwringend een plaatsje helemaal vooraan bemachtigd.

‘Al onze eisen zijn ingewilligd,’ riep de man luid.

De omstanders juichten hem toe. Zegevierend ging Raap de Doelen binnen. Diezelfde middag trokken optochten van allerlei werkvolk door de stad. Ze riepen ‘Oranje boven’ en maakten een reuze kabaal. Het begon weer onrustig te worden in de stad. Zou er opnieuw oproer uitbreken? De toestand werd met de dag verwarder. De werklieden marcheerden elke dag met vaandels door Amsterdam. Vooral de scheepstimmerlieden lieten zich veel zien. Ze heetten de ‘bijltjes’, omdat ze bij hun werk een bijl gebruikten. Overal gonsde het van de ge-

[p. 78]

ruchten. Het stadsbestuur zou afgezet worden, de prins zou komen, iedereen kreeg loonsverhoging, je hoorde van alles; maar niemand wist precies hoe het in elkaar zat.

In die onrustige week kwam ineens oom Ewout op bezoek. Hij deed een beetje vaag over het eigenlijke doel van zijn reis, maar het was duidelijk dat hij overlegde met de doelisten, waarschijnlijk in opdracht van de prins.

Uit beleefdheid kwam hij ook op bezoek op de Keizersgracht, een wat stijf en kil bezoek. Daniël was erbij, en hij gedroeg zich voorbeeldig. Hij had zijn mooiste mosgroene broek aan met daarbij een vest met goudbrokaat, en een helder wit hemd met kant, en droeg een modern kort pruikje, wit gepoederd. Hij zweeg als anderen spraken en antwoordde beleefd op alle vragen. Voor maman was hij uiterst hoffelijk. Hij sprak nadrukkelijk heel elegant Frans met haar. Maman genoot van het optreden van haar zoon.

‘Je ziet, Ewout, dat we hier in huis een kleine page hebben.’ Oom Ewout keek Daniël aan en zei: ‘Dat zal dan wel een page zijn die hier in huis moet blijven.’ ‘O nee,’ vond maman, ‘hij zal het heel goed doen aan het hof.’

Oom Ewout keek bedenkelijk. Toen zei hij ernstig: ‘Ik weet lieve Josephine, dat je je jongen graag een goede toekomst geeft, maar ik vrees dat het hof voor hem geen plaats heeft. Over het betreurenswaardige incident aan het eind van zijn bezoek wil ik het niet hebben. Charles heeft daar ook schuld aan. Wat in de herinnering blijft is hoe Daniël over de prins gesproken heeft. Dat wordt niet zo gauw vergeten.’ Er viel een ijzige stilte. Daniël werd vuurrood. Hij begreep dat neef Charles over hem geroddeld had. Dat hij geen kans had aan het hof vond hij niet erg, als ze daar allemaal net zo waren als zijn neef kon het hof hem gestolen worden. Wat hij niet kon hebben, was dat er over hem gepraat was, dat zijn oom de leugens van Charles geloofde. Hij probeerde het uit te leggen, maar kwam niet uit zijn woorden, hakkelend zei hij: ‘Daar is niets van waar, ik heb...’

‘Beste jongen,’ zei zijn oom minzaam. ‘Je was opgewonden toen je die dingen zei. Nu ben je ook opgewonden. Als je wat groter bent en wat meer opvoeding genoten hebt, zal de prinsje zeker willen ontvangen.’ Hij stond op en vertrok, na iedereen allerhartelijkst gegroet te hebben. Maman was furieus. Hoe durfde die man iets te zeggen over de opvoeding van haar jongen. Ze wilde precies weten wat Daniël gezegd had tegen zijn neef, maar Daniël kon het zich echt niet meer herinneren.

[p. 79]

Het bezoek van de prins aan Amsterdam werd een groot feest.

Het gevaar van oproer leek te verdwijnen in de algemene feestvreugde. Willem en Daniël stonden vooraan bij de intocht van prins Willem IV op twee september. De ‘bijltjes’ vormden een erewacht. Heel oranjegezind Amsterdam had prachtige weken. Voor de burgemeesters waren het geen leuke dagen. Zij werden gedwongen ontslag te nemen, hun tijd was voorbij.

De prins bleef twee weken, en er was elke dag wel wat te zien. Voor de beide jongens waren het mooie weken. Daniël mocht nu helemaal doen waar hij zin in had. Thuis hield hij zich wel rustig, maar in de stad holde hij met Willem achter elk oploopje aan.

Zo kwamen ze ook op een ochtend bij de steiger van de trekschuiten. Er werd geschreeuwd, getrokken en geduwd. Een opstootje, waar iedereen zich mee bemoeide. Daniël en Willem moesten weten wat er aan de hand was. Zij drongen naar voren en zagen een man en een jongetje boos tegenover elkaar staan. Daniël herkende ze: het waren Jantje Dekker en zijn schipper.

Jantje hield zijn armen beschermend om Duvel heen. De schipper probeerde het hondje af te pakken, maar Jantje dook behendig weg. De omstanders bemoeiden zich ermee. Sommigen wilden de schipper helpen, anderen namen het voor het kind op.

Daniël trok Jantje mee uit de kring. Daar ging de ruzie nog even door. ‘Bij mij hoeft hij niet terug te komen,’ riep de boze schipper.

Willem en Daniël namen Jantje mee naar een rustig hoekje. Daar vertelde de jongen snikkend wat er gebeurd was. Een andere hond had gisteren in de jas gebeten van een van de passagiers. Vandaag was die man teruggekomen en had beweerd dat Duvel het gedaan had. De schipper had altijd al een hekel gehad aan het hondje, en eiste dat Jantje het beest weg zou jagen. Dat wilde hij niet en daarover was de ruzie ontstaan.

‘Nu ben ik mijn werk kwijt,’ snikte Jantje.

‘Wat verdiende je ermee?’ vroeg Willem zakelijk.

‘Twee stuiver per dag,’ fluisterde de jongen.

‘Daar zul je niet vet van worden.’

‘Je krijgt ook wel eens fooi,’ voegde Jantje er aan toe.

‘Je hebt je hond nog,’ troostte Daniël. ‘Kom mee, dan gaan we bij Betje vragen of er iets te eten is.’

Even later zat het drietal in de keuken aan de Keizersgracht. Betje keek eerst wel raar op. Daniël was door het deurtje onder de stoep binnen gekomen en had uitgeroepen: ‘Betje, ze hebben Jantje eruit geschopt.

[p. 80]

Is er nog wat te eten voor een arme donder?’ Aaltje en Klaartje giechelden.

‘Daar is geen woord Frans bij, mijnheer Daniël,’ proestte Aaltje.

‘Naar boven aan je werk,’ commandeerde Betje. ‘En denk eraan: mondje dicht. Wat beneden gebeurt hoeft boven niet te weten.’

Jantje was zijn baan kwijt, maar hij had zijn hond nog, en hij had er twee goede vrienden bij. Er was genoeg te beleven in die dagen.