Een lied voor de vrijheid

[p. 62]

Hoofdstuk 11

Daniël vertrok heel vroeg, op een grauwe, winderige dag. Om zes uur moest hij al bij de trekschuit zijn. Hij stond er een kwartier eerder, een beetje weggedoken achter een muurtje, een wijde mantel omgeslagen. Betje bracht hem weg, ze was nu bij de schipper om te betalen. Ze had hem om half vijf gewekt. Ze hadden samen gegeten in de keuken, en daar was ook zijn eten ingepakt voor die dag. Gelukkig droeg Betje zelf die mand naar de steiger van de trekschuit. Het was een zwaar ding, er zat genoeg in om drie uitgehongerde mannen een dag lang te voeden. De bagage was vooruit gebracht door een van de knechten van papa. Daniël huiverde in zijn warme mantel. Het begon zachtjes te regenen. Op de steiger was het druk. Mensen liepen haastig heen en weer met grote pakken en tassen. Er werd geroepen, een schipper blies op zijn toeter en er vertrok een schuit. Vanaf dit punt voeren er trekschuiten naar allerlei plaatsen. Lange smalle boten met een dak boven het ruim. De boten waren rood en groen geschilderd, en hadden een korte mast, waaraan een lang touw werd gebonden, de jaaglijn. Kleine jongens waren druk in de weer met paarden. Zij wierpen de knecht van de schipper de lange lijn toe, klommen op hun paard, en als de schipper het sein gaf begon het paard te trekken.

Eén voor één vertrokken de schuiten. Daniël moest nu ook aan boord gaan, Betje wenkte hem. Ineens stond er iemand naast hem. ‘Papa,’ riep de jongen. Zijn vader tilde hem van de grond en kuste hem. Joost de Bij huilde. ‘Houd je flink kerel,’ fluisterde hij. ‘En kom maar weer gauw bij ons terug.’ Hij zette zijn zoon op de grond, en gaf hem een klein linnen zakje. ‘Als je erg graag naar huis wilt, heb je hier je reisgeld. Pas er goed op.’

Daniël stopte het zakje weg in zijn mantel, omhelsde zijn vader nog eens en ging aan boord.

Betje was nog op het kleine achterplechtje. Ze omhelsde haar ‘kleine jongen’ moederlijk en werd toen door de schipper weggestuurd. Daniël moest meteen naar beneden. Ze zouden vertrekken. Een trekschuit vertrok altijd precies op tijd, en de schippers moesten er ook voor zorgen dat ze stipt op tijd aankwamen.

Daniël schoof aan op een lange bank waar al andere passagiers zaten. Aan de andere kant van het ruim was onder het lage dakje nog zo'n bank. Daniël kon wel staan, langere mensen moesten bukken als ze gingen staan. Door een van de kleine raampjes zag Daniël Betje en zijn vader op de wal.

[p. 63]

Het sein klonk, en op hetzelfde moment kwam de schuit in beweging. Er kwam nog een verlate passagier aanhollen, maar die mocht er niet meer op. ‘Tijd is tijd,’ riep de schipper en het schip gleed verder.

Daniël wuifde, de achterblijvers wuifden ook. In een waas van tranen verdwenen papa en Betje, verdween Amsterdam.

Daniël deed eerst of hij iets in zijn mantel zocht. Zo onopvallend mogelijk droogde hij zijn tranen. Hij snoot zijn neus en keek toen pas om zich heen.

De lage ruimte vulde zich langzaam met rook. Ondanks het vroege uur staken sommige mannen al een pijp op. Daniël was dat helemaal niet gewend. Zijn vader was een van de weinige mannen die niet rookten. Als oom Karel op bezoek kwam zag de kamer blauw van de rook, maar dat gebeurde niet vaak. Ook andere bezoekers rookten wel, en dan liet maman meteen daarna de kamer luchten, mopperend op ‘die smerige Hollanders’.

De mand met etenswaren stond onder de bank, precies op de plaats waar Daniël was gaan zitten. Om iets te doen te hebben keek hij er maar eens in.

‘Jij zult geen honger lijden vandaag,’ zei een vrouw naast hem. Daniël keek wat verlegen op. Hij mompelde iets van: ‘Dat zal wel meevallen.’ ‘Moet je ver weg?’

‘Utrecht, en dan nog een eindje met de postkoets.’

De vrouw sloeg verbaasd de handen in elkaar. ‘Zo'n kind en dan zo ver op reis, helemaal alleen.’

‘We zijn met twintig om op hem te passen,’ meende een grappenmaker. Daniël vond het niet zo leuk. Waarom bemoeiden al die mensen zich met hem? Gelukkig raakten ze al spoedig met elkaar in druk gesprek, en hij werd een beetje vergeten. Hij nam een stuk koek en ging op zijn knieën voor het raampje naar buiten kijken. Ze waren al buiten de stad. In het water zag hij het regenen. Door het lage achterdeurtje waren de benen van de schipper te zien. Vlak bij het glas naar voren kijkend zag Daniël het paard met het jagertje er op. Het was een klein jongetje van een jaar of negen. Schippers hadden graag kinderen als jager, dat was goedkoper. Bij een bocht zwiepte het jagertje behendig de lijn om een rolpaal, die daarvoor aan de kant stond, en trok zo het schip voort. Als die paal er niet stond zouden ze in de wallekant vastlopen.

Ze naderden een brug. Daniël hoorde de knecht op het dakje lopen. De man maakte de jaaglijn los, liet het touw langs palen over de brug lopen, en ving het aan de andere kant behendig op. Zo gleed het smalle scheepje zonder onderbreking voort.

[p. 64]

Het paard trok in een sukkeldrafje de schuit door het water. Tien uur zou de reis duren tot Utrecht, van zes uur tot vier uur in de middag. Daniël ging weer recht zitten. Zes mannen rookten uit lange stenen pijpen, traag trokken de blauw-grijze wolken door het deurtje naar buiten.

Er werd veel gepraat. Mensen die elkaar normaal in de stad nooit zouden groeten, waren hier druk in gesprek. Een deftig geklede heer besprak de politiek met een paar metselaars en een timmerman. Zijn vrouw kwebbelde over van alles en nog wat met een paar koopvrouwen, die op weg waren naar een van de dorpen buiten Amsterdam.

Daniël gleed van de bank af, schoof zijn mand er weer onder, en ging bij de schipper staan. De man keek hem even nors aan en lette daarna niet meer op hem. Schippers hadden niet graag passagiers op het achterdekje. Zolang Daniël niet in de weg liep mocht hij wel blijven.

Het regende nog heel zachtjes en het was tamelijk koud. Toch was Daniël liever hier dan binnen in dat benauwde rookhol.

Het werd een lange, saaie dag.

Eerst was het nog wel leuk naar langsglijdende dorpjes en mooie buitenplaatsen aan de Vecht te kijken, maar op den duur verveelde dat ook. Ze stopten vaak, dan moesten er mensen af of er kwamen nieuwe passagiers bij. Meestal was er dan wel een herberg waar men even naar binnen ging. Daniël hield het maar bij de inhoud van zijn mand - daar zat genoeg in.

Hij had tijd genoeg om na te denken over wat er gebeurd was.

Willem had hij nog één keer gezien. Ze vonden het allebei jammer dat hij weg moest. ‘Als je terugkomt gaan we gewoon verder,’ had Willem optimistisch gezegd. Daniël vreesde dat zoiets niet meer zou kunnen. Maman zou nooit goedvinden dat hij weer met zijn pasgevonden vriend door de stad ging zwerven.

Maman, wat moest hij daarvan denken? De vorige avond had ze lang met hem gepraat. Ze was heel lief geweest. ‘We doen dit voor je eigen bestwil, Daniël. Je moet een goede opvoeding hebben, dan kun je het heel ver brengen in de wereld.’

Daniël wist niet zo goed wat hij zich daarbij voor moest stellen, maar maman scheen precies te weten wat er met hem moest gebeuren.

‘Als je groot bent, heb je veel geleerd, je kent veel mensen en dan kun je in de regering mee beslissen. Misschien ga je wel als gezant naar de koning van Frankrijk. Je wilt toch niet altijd koopman zijn of behang maken?’

[p. 65]

Daniël moest er om lachen. Als maman het over behang had keek ze altijd zo vies.

‘Je lacht nu wel, maar eens zul je begrijpen dat ik gelijk heb. Je zult heel rijk worden en machtig en je hebt een koets met zes paarden.’

Dat leek Daniël wel leuk. ‘Moet ik dan veel leren?’ vroeg hij.

Maman lachte hem lief toe. ‘Je moet veel leren, maar je moet vooral goed weten met wie je wel en met wie je niet om moet gaan. Sommige mensen kunnen je vooruit helpen in de wereld, anderen houden je alleen maar tegen. Papa heeft dat nooit begrepen,’ zuchtte ze.

‘En Willem,’ vroeg Daniël schuchter, ‘is Willem...’

‘Zulke mensen heb je als personeel,’ zei maman ferm. ‘Dat zijn geen vrienden.’

Daniël was het niet met zijn moeder eens, maar hij hield zich stil. Het was veel te fijn dat ze nu zo gezellig konden praten. Maman was veel vriendelijker dan de dagen daarvoor.

‘Ik wil het liefst muzikant worden,’ zei hij zachtjes.

‘Muzikant!’ Maman riep het lachend uit, alsof het een goede grap was. ‘Dan hoef ik niet zoveel te leren,’ meende Daniël.

‘Muzikant! Mais non Daniël, dat is onmogelijk. Jij bent een heer. Je musiceert natuurlijk wel, dat hoort bij je opvoeding, net als dansen, schermen en paardrijden, maar zoiets doe je niet voor je beroep.’

Daniël was door het gesprek van gisteren pas laat naar bed gegaan, en hij moest vanochtend alweer vroeg op, dus hij had nu wel slaap. Tegen de middag sliep hij een tijdje op de bank in de trekschuit, ondanks de hinderlijke rook. Er waren meer mensen die sliepen, halfop de bank liggend of leunend in ongemakkelijke houdingen. Daniël had het voordeel dat hij nog vrij klein was; hij kon liggen.

Bij een herberg halverwege stopten ze wat langer.

De meeste passagiers gingen er eten. Daniël liep naar het jagertje toe. Het was een heel kleine, magere jongen, die bleek en moe bij zijn paard zat. Het beest graasde in de berm. De zon kwam door en het was wat warmer. Daniël maakte een praatje met de jongen. Jantje Dekker heette hij. Hij was pas negen, en hij deed dit werk al een jaar.

Daniël was er zelf een beetje verbaasd over dat hij zo gemakkelijk met een vreemde een gesprek begon. Hij had dat van Willem geleerd.

‘In de winter is het koud,’ zei Jantje. Hij streelde een hondje dat aan zijn voeten in het gras lag.

‘Is dat jouw hondje?’

‘Hij is een keer meegelopen, toen heb ik hem op het paard gezet, en nou

[p. 66]

gaat hij nooit meer bij me vandaan, hè Duvel.’

Het hondje kwispelstaartte en likte de handen van de jongen.

‘Noem je hem Duvel?’

‘Ja, de schipper zei “duvel op rothond”, en toen noemde ik hem Duvel.’

Daniël merkte dat Jantje en zijn hond niets te eten hadden. Hij haalde zijn mand, en met zijn drieën wisten ze daar wel raad mee. Ze zaten gezellig te praten en te eten tot de schipper boos schreeuwde dat ze verder gingen. Jantje klom op het hoge paard, en met zijn hond voorop trokken ze verder.

In Utrecht was het weer een hele drukte.

Jantje Dekker hielp Daniël. Hij droeg zijn bagage en wees hem waar de postkoets was. Daniël deed iets wat hij zijn vader wel eens had zien doen: hij gaf de jongen een fooi.

‘Dank u wel mijnheer,’ zei Jantje beleefd en hij tikte aan zijn muts. Daniël vond het eigenlijk niet zo leuk. Ze hadden zo vertrouwelijk met elkaar gepraat en ineens was dat weg. Door dat beetje geld was hij de baas en Jantje de knecht.

Veel tijd om na te denken was er niet. De postkoets rolde al een half uur later de stad uit. Daniël zat geklemd tussen twee dikke heren. Van de stad zag hij vrijwel niets. Urenlang werd hij door elkaar geslingerd in de hotsende koets, die met grote snelheid over de slechte wegen reed. Tegen acht uur zette de koetsier hem af bij een stille zijweg.

Er stond een platte kar met een slaperig paard ervoor en een slome boer op de bok.

‘De jongeheer uit Amsterdam?’ zei hij vragend. Daniël knikte. ‘Klim er maar op,’ zei de man. Hij kwam traag van de bok af en zette de bagage van de jongen op de kar.

Zwijgend stuurde hij het wagentje over zandpaden naar Warmenhuizen. Het schemerde al toen ze daar aankwamen. Daniël was er vier of vijf jaar geleden voor het laatst geweest. Het huis leek hem nu veel kleiner, en het zag er wat rommelig uit.

Tante Eveline en neef Charles stonden bij de deur. Daniël maakte een beleefde buiging voor zijn tante. Charles nam zijn neefje spottend op. Hij was al veertien jaar, en een stuk groter dan Daniël.

‘Er is een bed voor je in de kamer van Charles,’ zei tante Eveline. ‘Jullie zullen het samen wel kunnen vinden.’

Omdat Daniël geen eten meer hoefde, liet tante haar neefje maar de keus: ‘Je kunt nog wat rondkijken, maar je kunt ook gaan slapen. Je

[p. 67]

zult wel moe zijn na zo'n lange reis.’ Het was zo wel te zien dat Daniël moe was.

Charles wilde hem nog rondleiden door wat hij de ‘stallen’ noemde. Daniël volgde zijn neef, en zag inderdaad een wat verzakt houten gebouwtje met een paar paarden. Gehoorzaam liep hij rond het huis, en toen door een soort moestuin.

Het was echt kleiner geworden in die jaren. Hun landhuis in Beverwijk zag er beter uit voor het door de brand verwoest werd.

Een uur later liet Charles zijn neefje uit Amsterdam naar bed gaan.

Daniël legde zijn kleren op een stoel, trok zijn mooie nachthemd aan, en zette zijn slaapmuts op. Het was helemaal donker in de kamer. De ramen waren dicht en het rook vreemd in het oude huis.

Daniël merkte daar niet veel meer van, want hij sliep zodra hij het kussen onder zijn hoofd voelde.