Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 9

Willem Duiker pakte de behangverkoop meteen goed aan. Nog dezelfde dag liep hij bij hun bakker op de Prinsengracht binnen. Bij de bakkersvrouw kwam hij vaak. Iedereen noemde haar tante Nel.

Vandaag moest hij natuurlijk eerst vertellen hoe het bij hem thuis was. ‘Ze huilt steeds,’ zei hij. ‘En de kinderen zeuren om vader, die begrijpen er nog niets van.’ Niemand vond het gek dat Willem het over ‘de kinderen’ had, alsof hij daar zelf niet bij hoorde. Eigenlijk was dat ook niet meer zo. Hij was nu de man in huis. Hij moest zorgen dat er brood op de plank kwam.

Tante Nel knikte meewarig. ‘Ach ja, dat arme mens.’ Ze veegde met de punt van haar schort langs haar ogen. ‘Drie zijn er hier uit de buurt. Eén was pas zestien jaar. Waar is het allemaal voor nodig, al dat schieten en vechten.’

[p. 51]

Willem praatte wat mee met de bakkersvrouw. Ze had alle tijd. Er kwamen andere vrouwen in de winkel, en die haakten gretig in op het onderwerp. De buurt was nog lang niet uitgepraat over alles wat er gebeurd was. Willem drentelde naar achteren en keek in de woonkamer van tante Nel. Een tamelijk donker vertrek met weinig meubels. Een grote kast vulde een groot deel van de achterwand, links en rechts waren de muren kaal.

Toen de vrouwen weg waren zei hij: ‘Tante Nel, heb je er nooit over gedacht die twee wanden mooi te behangen?’

‘Behangen? Met geld zeker. Behang, dat is voor de rijke lui, jongen. Het geld groeit me niet op mijn rug. We moeten er hard voor werken.’ ‘Toch zou het wel mooi zijn, hier in de winkel zou ook wel wat kunnen.’ Keurend keek Willem rond.

‘Moet je dat horen, die komt hier even het hele huis veranderen.’

‘Nou ja, voor weinig geld kun je er hier iets moois van maken,’ zei Willem peinzend.

De bakkersvrouw wist niet wat ze ervan moest denken. ‘Waar heb je het over jongen? Ben je niet goed geworden? Is er iets met je? Je hebt nog nooit over behangen gepraat.’ De komst van een paar klanten brak het gesprek af. Willem wachtte rustig tot iedereen weg was, en ging toen verder. ‘Heel toevallig weet ik mooi nieuw behang te koop, voor heel weinig geld. Prima spul, gemaakt voor de rijke lui die nu geen geld meer hebben. Je kunt nog kiezen.’ Hij somde op wat er allemaal mogelijk was aan afbeeldingen. Het duizelde de bakkersvrouw.

‘En wat kost dat dan,’ wilde ze weten.

Willem schatte de oppervlakten, keek eens op zijn lijst en zei voorzichtig: ‘Voor een gulden of tien per wand zet ik er een mooi jachttafereeltje op, tante Nel.’

‘Jacht? Jakkes nee, al dat bloed. Er is al genoeg geweld in de wereld.’ ‘Dan heb ik iets moois voor je, een landschap met herders en herderinnetjes. Het komt iets duurder, maar voor vijfentwintig gulden heb je de mooiste kamer van de hele gracht.’

De bakkersvrouw sloeg haar handen in elkaar.

‘Vijfentwintig gulden! In geen vijfentwintig jaar! Denk je dat ik een ezeltje schijtgeld hierachter heb staan. Vijfentwintig gulden, dat verdienen we nog niet in een heel jaar.’

Willem wist dat dat niet waar kon zijn. De bakker had een goede zaak. Het waren mensen zonder kinderen, die zuinig leefden. Ze moesten wel een aardig spaarpotje hebben. Toch had hij zelf wel moeite zich voor te stellen, over wat voor bedragen hij praatte. Het loon van zijn vader was

[p. 52]

altijd in stuivers uitgedrukt. Als deze verkoop doorging en hij kreeg zijn tien procent, zou hij in één keer vijftig stuivers thuis brengen. Zijn vader moest daar twee of drie dagen voor werken.

‘Ik kom morgen met iemand die er meer verstand van heeft,’ zei Willem. ‘Praat er maar eens met ome Cor over.’ Hij wist dat de bakker ook nog wel overtuigd zou moeten worden, maar als zijn vrouw vóór de aankoop was, zou ome Cor het ook wel goed vinden.

Op dezelfde manier bewerkte Willem nog een paar mensen in de buurt en daarbuiten. Hij verkocht nog niets, maar beloofde terug te komen met de geheimzinnige deskundige.

De volgende dag haalde hij Daniël van de Keizersgracht op. Het duurde even voor Daniël weg kon. Hij moest het maman vragen en die was nog met de kapper bezig. Ze zou weer op visite gaan en ze had het dus erg druk met kleden en kappen. Ze luisterde maar half naar wat Daniël zei. Al haar aandacht was bij haar kapsel. ‘Ik ga voor papa werken,’ zei Daniël. Even keek maman verbaasd. ‘Wat moet je dan doen?’

‘O, iets met behang,’ zei de jongen ontwijkend.

‘Ah, dat behang, dat affreuze behang. Het enige waar die Hollanders aan denken is geld en behang. Nu begin jij ook al.’

‘Ik ga niet schilderen,’ zei Daniël geruststellend. ‘Willem en ik bezoeken een paar klanten.’

‘Willem? Wie is Willem?’

‘De jongen die mij gered heeft toen ik uit de boom gevallen was.’ Dat leek een goede aanbeveling. Daniël mocht mee. ‘Maar klim niet in bomen,’ riep zijn moeder hem na.

In de gang trof Daniël zijn zuster. Marianne was al helemaal gekleed om de stad in te gaan. Daniël keek verbaasd. ‘Wat ben jij vroeg op!’

‘Ik ga met Klaartje naar de markt. We gaan inkopen doen voor het middageten.’

‘Dat doet Betje toch altijd.’

‘Ik moet het ook leren. Als vrouw moet je leren voor een huishouding te zorgen.’

Daniël was zeer verbaasd. Marianne had nog nooit iets willen doen in huis. Hij wist niet, dat er tussen zijn zuster en de oude Betje een zeer bijzonder bondgenootschap gesloten was. De oude keukenmeid had al vanaf het eerste moment begrepen dat Marianne tot over haar oren verliefd was. ‘Dat gaat wel over,’ had ze gemompeld. ‘Laat ze zelf maar uitvinden dat zo'n buitenlander niets voor haar is. Ze is nog jong en die

[p. 53]

man is straks toch weer weg.’

Het bezoek en de muziekles hadden Betje wel wat verontrust. Een jongedame kon niet zomaar bezoek ontvangen zonder dat haar ouders erbij waren. Ze had er Marianne op gewezen dat zoiets niet meer mocht gebeuren. Maar ze had beloofd er niet met maman over te praten.

Het meisje had Betje gesmeekt er voor te zorgen dat ze Luigi nog één keer kon spreken. Dat was echt nodig. Ze zou sterven als ze hem niet meer zou zien. Betje was er niet van geschrokken. Van liefde ging je niet dood. Toch begreep ze wel dat er iets moest gebeuren. Nog een ontmoeting hier in huis, dat was uitgesloten. Dan maar op straat. Luigi kwam regelmatig op de beurs, daar vlak bij was de markt. Van zijn logement naar de beurs moest hij over de markt. Daar kon Marianne hem ontmoeten.

‘Maar denk eraan: heel kort,’ had Betje gezegd. ‘Je doet eerst maar net alsof je hem niet ziet. En dan praat je zo heel even. Je zegt maar dat je niet veel tijd hebt.’

Marianne beloofde haar best te doen en zoende de oude Betje op allebei haar wangen.

Dit was voor Daniël geheim. Klaartje wist wel zo'n beetje wat er omging en Antje had ook al wat gemerkt, maar het personeel zweeg tegenover papa en maman. Antje zorgde er wel voor dat de jongere kinderen uit de buurt bleven, als er over geheimen gepraat werd.

Vrolijk en opgewonden stapte Marianne met Klaartje naar de markt.

Daniël en Willem liepen de andere kant uit.

Willem legde uit wat de bedoeling was. ‘Ik heb een duimstok. Daarmee meet jij de wand op, en je noemt de maten hardop. Ik praat wel over de prijzen. Jij moet ze met wat geleerde woorden vertellen dat het behang past bij hun meubels, en dat soort dingen. Het doet er niet zoveel toe wat je zegt, als ze er maar zin in krijgen en kopen.’

Ze begonnen bij de bakker.

De bakkersvrouw ontving Daniël met veel eerbied. Zulke deftige lui zag ze nooit in haar zaak. Ze had de hele nacht aan het mooie behang gedacht. Als ze toch eens zoiets zou kunnen kopen! De kale wanden waar ze al twintig jaar gelukkig mee geweest was leken nu ineens erg armoedig. Ze had met haar man al over het geld gepraat. Dat hoefde geen bezwaar te zijn.

Daniël nam met een ernstig gezicht de maten van de twee wanden op en riep de getallen naar Willem. Hij moest op een stoel klimmen om de

[p. 54]

bovenkant van de kamer te meten. Toen hij weer op de grond stond was Willem op een papiertje met getallen bezig. Hij hield de lijst erbij die Daniëls vader gegeven had. Hij zorgde er wel voor, dat de bakkersvrouw die prijzen niet te zien kreeg.

‘Dat valt nog best mee, tante Nel. Voor vierentwintig gulden zetten we daar een heel mooi berglandschapje op met herders en herderinnen, geiten, schapen en koeien. Zo mooi hangt het niet bij de burgemeester.’ ‘Vierentwintig gulden,’ zei de bakkersvrouw aarzelend. ‘Dat moet ik dan wel eerst met ome Cor bepraten. Hij slaapt nu, hij moet de hele nacht werken. Ik kan hem nu niet wakker maken.’

‘Tante Nel ik zal het goed met je maken. Als je handje-contantje betaalt, heb je dat hele landschapje voor twintig harde guldens. Vanmiddag komt het er op, vanavond zit je in een salon waar je de prins van Oranje kan ontvangen.’

De bakkersvrouw was overrompeld. De vier gulden korting gaven haar het gevoel dat ze de kans van haar leven kreeg. Ze stemde toe. Willem bedankte haar hartelijk. Daniël dacht dat hij nog iets moest zeggen over de meubels, maar Willem gaf hem een wenk dat het niet meer nodig was.

Op straat voerden de jongens een vreugdedans uit. Ze renden naar de fabriek en vertelden Daniëls vader over het snelle succes. De Bij was verbaasd. Hij keek bedenkelijk toen hij hoorde dat alles nog diezelfde dag opgehangen moest worden. Hij maakte berekeningen en vond twee panelen met de gevraagde voorstelling, die bijna de juiste maat hadden. Hij beloofde dat zijn knechts alles nog deze middag in orde zouden maken, maar hij sprak wel af dat de beide jongens bij volgende verkopen eerst zouden komen vragen wanneer het geplaatst kon worden. Ook wilde hij altijd zelf de berekening van oppervlakten maken. Verder was hij best tevreden met de prijs die Willem bedongen had.

De jongens gingen naar een volgend adres.

Hier kon Daniël de kopers overtuigen door een met veel franse woorden doorspekt betoog over kleuren, lichtval en over de laatste mode. Ze bezochten meer dan twintig adressen, en in bijna de helft van alle gevallen hadden ze succes. Daniëls vader deed er een week over om alle bestellingen af te leveren.

Daniël zag op één dag meer van Amsterdam dan in alle jaren daarvoor.

Hij zag nog meer.

Rond het middaguur was hij met Willem bij de Amstel.

‘Dat lijkt Marianne wel,’ zei hij verbaasd. Voor hen uit liep een ele-

[p. 55]

gante jongedame met een deftige geklede heer. Ze waren in druk gesprek, en al pratend nam de heer haar hand en drukte er vurig een kus op.

‘Dat is een heel eind van de markt,’ zei Willem, die ook iets gehoord had. Daniël was wat geërgerd over die opmerking. Toen haalde hij zijn schouders op. ‘Ze moet het zelf maar weten, ze is al zestien.’

Toen maman thuiskwam, was Marianne er weer. Ze ontweek Betje, want die had al van Klaartje gehoord dat mademoiselle Marianne vanaf de markt met de Venetiaan meegewandeld was en dat klopte niet met de afspraak die Betje met haar gemaakt had.

Joost de Bij had voor zulke dingen geen hoofd; hij was nog vervuld van de onverwachte verkoopsuccessen van die dag. Hij vertelde er enthousiast over, alsof hij het zelf gedaan had.

Maman luisterde maar half. Altijd die verhalen over geld. Ze was nog moe van haar visite en ging vroeg slapen. Zodoende lette niemand op Marianne, en dat was maar goed ook. Daniël zag dat zijn zuster zeer opgewonden was. Hij wist veel, maar hij hield zijn mond.

Als je zestien bent moet je zelf maar weten wat je doet.