Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 8

Een paar dagen later ging maman op theevisite bij een dame buiten de stad. Die andere dame was zo vriendelijk haar rijtuig te sturen. Op zulke dagen had Josephine de Bij er een vreselijke hekel aan dat ze zelf geen rijtuig en paarden hielden. Ze had er al zo vaak om gevraagd, maar haar man weigerde zulke grote uitgaven te doen. ‘Als we weg

[p. 47]

willen kunnen we lopen, en als het te ver is gaan we met de trekschuit. Als het helemaal niet anders kan, huren we wel een koets.’

Daar bleef het bij, en zo moest maman afwachten of iemand haar kwam halen. Vandaag was ze zo blij een middag uit die vreselijke stad weg te kunnen, dat ze niet treurde om de schande, in een geleende koets te rijden.

Maman zag er prachtig uit. Uren had ze besteed aan het kleden en kappen. Haar kunstige hoge pruik was door de kapper bezaaid met zilveren lovertjes, alles fonkelde aan dat kapsel. Haar fijne gezichtje was geraffineerd eenvoudig opgemaakt, en ze droeg haar mooiste japon. Een ingewikkeld geheel van vele wijd uitstaande rokken, met veel kant en strikken. De voornaamste kleuren waren geel en wit, maar er waren ook andere tinten in de stof verwerkt.

Daniël vond dat zijn moeder er prachtig uitzag. Hij mocht wel mee, maar daar had hij geen zin in. Hij zou dan toch maar de hele middag stil op een stoel moeten zitten. Veel liever wilde hij die middag proberen bij Willem Duiker langs te gaan, om te zien hoe het daar ging. Als zijn moeder vertrokken was kon hij veel gemakkelijker even de stad in. Ook Marianne bleef thuis. Tot ieders verbazing zei ze dat ze zich een beetje flauw voelde. Ze zei het op dezelfde toon die maman zo vaak gebruikte. Men vond het maar vreemd, Marianne had nooit iets. De kleine kinderen gingen wèl met het rijtuig mee.

Maman en de kleintjes waren nauwelijks vertrokken, toen Aaltje een bezoeker aankondigde. Marianne scheen helemaal niet verbaasd te zijn dat het Luigi Montini was. Hij was ‘toevallig in de buurt’ en kwam mademoiselle een prachtig frans lied brengen dat hij kortgeleden gekocht had.

Marianne ontving hem als een echte dame. Daniël stond er een beetje onhandig bij. Hij werd wel bij het gesprek betrokken, maar hoorde er toch niet bij. Het leek wel of Luigi en Marianne dit bezoek samen geregeld hadden. Er kwam thee en het gesprek kabbelde rustig voort. Montini vertelde in zijn zangerige Frans over zijn vele reizen. Marianne luisterde met hoogrode wangen, ze zag er heel lief uit. Na de thee speelde Luigi het lied op het clavecimbel en zong erbij. Het was inderdaad een prachtige melodie. Daniël speelde het na enig proberen foutloos mee op de luit.

[p. 48]

 

In mijn kerker opgesloten

 

Zing ik voor mijn liefste lief.

 

Vrijheid, liefde en geluk,

 

Ach waar vind ik het op aarde.

 

Als mijn lief mij niet bewaarde

 

Tedere liefde in haar hart,

 

Zeker stierf ik hier van smart.

Montini had tranen in zijn ogen, toen hij heel gevoelig dit lied voorzong. Ook Marianne was zeer ontroerd. Daniël vond het een prachtige melodie, hij zou die altijd kunnen nazingen, maar de woorden leken hem wat overdreven. Hij wilde eigenlijk liever weg. ‘Ik ga bij Willem Duiker kijken,’ zei hij in het Nederlands tegen zijn zuster. ‘Mag dat van maman?’ vroeg zij.

Daniël haalde zijn schouders op. ‘Maman is er niet. Als jij niet zegt dat ìk weg was, hoort ze van míj niets over dìt bezoek.’ De ruil was gemaakt, en Daniël had de indruk dat Marianne het eigenlijk helemaal niet erg vond dat hij vertrok.

Toen hij de kamer uitging zat Marianne aan het clavecimbel. Luigi boog zich teder over haar heen om de noten te wijzen op het muziekpapier.

Daniël was spoedig bij het huis van Willem Duiker. Willem was binnen, waar hij zijn moeder zo'n beetje hielp. De arme vrouw liep maar wat doelloos door haar huisje. Haar kinderen drensden om haar heen, maar ze lette er niet op.

Daniël zei officiële woorden, zoals hij geleerd had als je iemand moest condoleren bij een sterfgeval. Willems moeder knikte, gaf hem een hand en noemde hem mijnheer, maar het leek wel langs haar heen te gaan.

‘Zo is ze al die dagen al,’ zei Willem zachtjes. ‘Kom mee naar buiten.’ Hij was blij het sombere huis te kunnen verlaten. De twee jongens liepen de gracht op. Een ongelijk stel. Daniël deftig als altijd, tamelijk klein, en Willem in zijn armoedige plunje, een hoofd groter dan Daniël. Pratend liepen ze langs de Noorderkerk. ‘Hier ligt hij begraven,’ zei Willem en hij vertelde over zijn vader. Wat hij allemaal kon, hoe sterk hij was. Hij had moeite om niet te huilen. Bij het IJ aan de waterkant gingen ze op een laag muurtje zitten. Voorzichtig informeerde Daniël of er bij Willem thuis nu wel geld was om eten te kopen. ‘Ja,’ zei Willem. ‘Dat is heel gek. We hadden geen cent meer en ineens was er

[p. 49]

gisteravond iemand aan de deur die geld kwam brengen. Hij was weg voor we hem konden bedanken.’

Daniël was gerustgesteld.

‘Ga jij nu werken?’ vroeg hij.

Willem haalde zijn schouders op. ‘Ik wil wel, maar ik kan niks. Wie wil mij nu hebben? Ik ben lang niet zo sterk als mijn vader, en een vak heb ik niet geleerd. Ik zou wel in de handel willen of naar zee, maar voor handel heb je geld nodig en naar zee mag ik niet van mijn moeder.’

‘Kun je behang verkopen?’ vroeg Daniël.

‘Ik kan alles verkopen,’ antwoordde Willem zelfverzekerd.

‘Dan heb ik werk voor je. Kom maar mee.’

En zo zag Joost de Bij zijn zoon voor de tweede keer in een week bij het fabriekje verschijnen.

Daniël vertelde dat Willem het niet gekochte behang wel wilde verkopen. Zijn vader keek bedenkelijk. ‘Dat lukt je nooit. In de huizen hebben alle kamers andere afmetingen. Dit is allemaal maatwerk.’

Willem bekeek de grote beschilderde panelen. ‘Dat is mooi,’ zei hij. ‘Als de kamer iets kleiner is, kunnen we toch wel een boom minder doen, of een stukje van de berg afhalen?’ Joost de Bij lachte. ‘Je bent een mooie koopman. Het is maar goed dat je niets weet van de verhoudingen die in een schilderij moeten zitten. Ik zal je een kans geven. Hier is een lijst met afmetingen en prijzen. Er staat ook op wat elk paneel voorstelt. Maar denk er wel aan, dat je in één kamer altijd maar één onderwerp mag hangen. Dus jachttafereel bij jachttafereel, en bergland bij bergland.’

Willem knikte. Hij bekeek de lijst. ‘Wat is de uiterste prijs?’ vroeg hij deskundig.

‘Je kijkt maar wat je er voor kunt ontvangen. Van alles wat je verkoopt krijg je tien procent. Maar denk er wel aan: alles kontant bij aflevering. Van krediet kunnen we niet leven.’

Opgewonden gingen de jongens weg.

Dit was echt werk. Daniël vond het vanzelfsprekend dat hij mee zou doen aan dit spannende spel.

‘Kun jij lezen en schrijven?’ vroeg hij.

‘Natuurlijk,’ zei Willem.

‘O, ik dacht...’

‘Jij dacht dat arme mensen niets leerden.’

‘Eigenlijk wel,’ zei Daniël beschaamd.

Willem moest er om lachen. ‘We zijn wel arm, maar daarom zijn we

[p. 50]

nog niet stom. Ik ben gewoon naar school gegaan, op een school van de kerk. Waar ben jij dan op school?’

Daniël vertelde over zijn huisonderwijzer, die net ontslagen was. Dat leek Willem maar niks. ‘En zit je dan de hele dag bij zo'n kerel? Kun je nooit eens naar buiten kijken of spelen?’

Daniël moest toegeven dat hij niet veel kans kreeg om naar buiten te kijken, en dat er met zijn muzieklessen, zijn schermles en dansles ook niet veel tijd over bleef om te spelen.

‘Ik mag wel boeken lezen,’ zei hij.

‘Daar word je wel geleerd van, maar leuk is het niet.’ Dat was Daniël niet met Willem eens. Hij vertelde enthousiast over het boek dat hij las over barbarijse zeerovers. Willem was onder de indruk. ‘Zijn die er nog?’ ‘Ik denk het niet. Dit was allemaal lang geleden. Tegenwoordig gebeuren zulke dingen niet meer.’

Druk pratend bereikten ze de Keizersgracht.

Ze zagen Luigi Montini vertrekken. Marianne stond nog aan de deur en wuifde hem na. Daniël zag dat zijn zuster erg opgewonden was. Ze liet de deur voor hem open staan en verdween naar haar kamer.

‘Als ik een paar adresjes heb voor het behang kom ik je wel ophalen,’ zei Willem. Hij bekeek zijn nieuwe vriend keurend. ‘Als jij erbij bent ziet het er wat deftiger uit, dat scheelt gauw een paar gulden.’

Daniël vond het een spannend vooruitzicht. Ineens was het niet meer zo saai om de zomer in Amsterdam te moeten doorbrengen.