Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 7

Op maandag 1 juli was Daniël weer beter. Een klein verband op zijn hoofd ging schuil onder zijn pruik, en zo stapte hij naar buiten in een keurige lichtblauwe jas met geborduurde zomen en bijpassend vest, met daaronder een hemd met kanten kraag. Hij had een van zijn oudere pruiken op en een nieuwe donkerblauwe hoed. Zijn modieuze kuitbroek was donkerblauw, zijn kousen hagelwit, en de schoenen zwart met zilveren gesp. Een echte heer wandelde daar door Amsterdam, een heer van twaalf jaar, op weg naar de mensen die hem zo goed geholpen hadden toen hij gewond was.

Weinig herinnerde meer aan de rellen van de vorige week. De straten en grachten waren weer schoon, de rommel was opgeruimd. Alleen waren er nog wel veel schutters in de stad. Op alle straathoeken zag je de burgerwacht, en bij de huizen van hun officieren stonden posten opgesteld.

De gewapende mensen waren gewone burgers van de stad. Vrijwillig deden ze dienst in de schutterij om in tijden van gevaar de stad te verdedigen. Dat ze nog eens de opdracht zouden krijgen om op hun eigen medeburgers te schieten, hadden de meesten niet gedacht, toen ze zich hiervoor aanmeldden. De meeste schutters waren ambachtslieden en winkeliers. Hun officieren kwamen uit de deftige burgerij. Vorige week hadden veel vendels eerst geweigerd iets te doen. Daardoor konden de plunderaars vrij hun gang gaan. De schutters wilden hun leven niet wagen voor de belastingpachters. Zij hadden zelf een hekel aan die kerels; in hun werk hadden ze er dagelijks last van. De stem-

[p. 42]

ming veranderde pas, toen ook bezittingen van andere burgers bedreigd werden. Toen wilde de schutterij wel aanvallen.

Op de vrijdag van de executie op de Dam was iedereen gewapend verschenen. Dat kwam ook doordat de burgemeesters gedreigd hadden ongehoorzame leden van de schutterij een boete op te leggen.

Bij de vreselijke gebeurtenissen tijdens en na de terechtstelling van de plunderaars hadden veel schutters het gevoel dat hun officieren de verkeerde bevelen gaven. Er had niet zo vlug geschoten moeten worden. De officieren waren te zenuwachtig. Die mannen konden wel heel flink lijken op hun grote feesten; ze lieten zich wel graag in hun mooie uniformen op grote schilderijen uitbeelden; maar als het er echt op aankwam waren ze geen knip voor de neus waard.

In de schuttersvendels werd gemopperd. Sommigen wakkerden die ontevredenheid aan: ‘Je moet het niet nemen, altijd door de hoge heren gecommandeerd te worden. Waar hoort een vendel thuis? Toch zeker in de eigen wijk? Laat de schutters uit elke wijk hun eigen officieren kiezen.’ Zo werd er al gepraat in Amsterdam aan het begin van die julimaand in 1748. Dat zou die zomer nog gevolgen hebben.

In Den Haag wilde prins Willem IV graag die eigenwijze stadsbestuurders van Amsterdam weg hebben. Die mannen hadden in de Staten van Holland jarenlang zijn benoeming tot stadhouder tegengehouden. Weg met die lui. Maar hoe? Mensen uit de omgeving van de prins wisten daar wel raad op. Zij probeerden de ontevredenheid van de schutters uit te buiten.

Officiersbenoemingen waren een voorrecht van de stadsbestuurders. In het stadsbestuur werden door een ingewikkeld systeem van benoemingen, vriendschappen en familierelaties, steeds dezelfde mensen aangesteld. Er waren zelfs schriftelijke afspraken tussen de regenten, wie in een bepaalde periode voor allerlei funkties de benoemingen mocht regelen. Daardoor was het mogelijk dat een kleine groep alle macht in handen had. Ook de inkomsten die aan de ambten verbonden waren, bleven zo in de familie. Het was helemaal niet ongewoon als een van de regenten voor een goed betaalde funktie zijn tweejarige zoontje naar voren schoof. Het kind werd benoemd, kreeg het salaris, en vader zorgde ervoor dat iemand anders voor veel minder geld het werk deed. Al die dingen waren wel bekend. Misschien zou er nu via de ontevreden schutterij iets gedaan kunnen worden tegen de al te grote macht van regentenfamilies.

Deze politieke onrust was Daniël onbekend. Zijn vader hoorde niet bij de eigenlijke regenten. Hij had zijn bedrijf, waarmee hij goed ver-

[p. 43]

diende. Bij de schutterij was hij al jaren niet meer, en aan dat politieke gedoe deed hij niet mee. Thuis hoorde Daniël dan ook heel weinig over deze zaken.

En op deze eerste juli stapte hij opgewekt door Amsterdam, onwetend van wat er om hem heen gebeurde. In sommige huizen waren timmerlieden al druk bezig de schade te herstellen, binnenkort zou er weer glas in de ramen zitten, en dan leek van buiten alles weer normaal.

Bij het huis waar Daniël uit de boom gevallen was, waren ook werklui bezig met het herstellen van de schade. Daniël keek nog eens omhoog naar de tak waarop hij gestaan had. Het was wel hoog.

Waar moest hij nu het huis van Willem Duiker vinden? Na de val had hij er niets van gemerkt hoe hij daar naar binnen gedragen was, en van de tocht naar huis herinnerde hij zich ook niet zoveel. In de steeg stonden toen heel veel nieuwgierige kinderen, dus had hij maar vlug het gordijntje dichtgedaan. Daardoor wist hij nu niet goed welke steeg het geweest was.

‘Weet u waar Willem Duiker woont?’ vroeg hij aan een van de timmerlieden. De man keek hem wat verbaasd aan. ‘In die steeg daar, het tweede huis links. Moet je daar dan op bezoek?’ wilde de man weten. ‘Ik wil hem en zijn vaderen moeder bedanken, voor hun goede zorgen,’ zei Daniël deftig.

‘Voor zijn vader kom je te laat, die is verzopen’.

‘Verdronken?’ herhaalde Daniël verbaasd.

‘Ja, wist je dat niet? Vrijdag bij de Dam is hij in het water geraakt. Ze hebben hem zaterdag opgevist. Vandaag is de begrafenis. Daar komen ze net aan.’

Uit de steeg kwam een rij mensen.

Voorop liepen buren die de kist droegen, daarachter kwam Willem met zijn moeder en zijn broertjes en zusjes. Een lange rij vrienden en familieleden volgde. Het was een heel sobere begrafenis. Het gilde waarbij Duiker behoorde was niet rijk. Zij zorgden voor de rouwkleden over de kist, en leden van het gilde losten de buren af bij het dragen. De rouwstoet ging linksaf naar de kerk, waar in de hoek voor arme mensen een groot graf was gegraven voor de slachtoffers van de vrijdag.

Niemand lette op Daniël. Hij bleef op een afstand toekijken. Hij wist niet wat hij doen moest. In zijn kleurige kleding kon hij niet meelopen met de begrafenisstoet. Hij hoorde er niet bij. Niemand zou begrijpen wat dat deftige heertje bij de begrafenis van de sjouwer Duiker kwam doen.

[p. 44]

Toen de stoet over de gracht verdween, liep Daniël langzaam de andere kant op. Terug naar huis om te vertellen wat hij gezien had.

De eerste die hij thuis zag was Betje. Hij vertelde haar opgewonden wat er gebeurd was. ‘Arme vrouw,’ zuchtte Betje, ‘die blijft achter met al die kinderen. Wie zal er voor haar zorgen?’

‘Ze zullen toch wel gespaard hebben,’ meende Daniël. Hij hoorde dat zo vaak: zuinig zijn om te sparen, een appeltje voor de dorst, in goede tijd wat opzij leggen voor slechte tijden.

Betje glimlachte om die opmerking. ‘Er zijn heel veel mensen die nooit kunnen sparen, Daniël. Een sjouwer in de haven verdient net genoeg om zijn gezin te eten te geven, en als het een tijdje stil is in de haven verdient hij niets. Zulke mensen kunnen niet sparen. En al zouden ze iets opzij gelegd hebben, dan gaat dat vandaag wel op aan de begrafenis en aan de maaltijd daarna.’

Daniël keek verbaasd.

‘Kind, jij weet toch ook nog niets,’ zuchtte Betje. ‘Dat komt ervan als je alleen maar thuis les krijgt van zo'n franse kikker. Ze moesten je eens in de wereld rond laten kijken, daar zou je meer leren dan van al die Fransen.’ Daniël liet dat maar over zich heengaan. Hij kende Betjes mening over zijn franse opvoeding wel. Ze legde hem uit dat vrouw Duiker straks na de begrafenis een maaltijd klaar moest hebben voor allen die meegegaan waren naar de begrafenis. Hoe arm ze ook was, zo'n begrafenismaal was een erezaak, dat moest doorgaan. Er zou ook flink bij gedronken worden en het kon lang duren.

‘Je hoeft niet verbaasd te zijn als ze bij zo'n maaltijd zoveel eten, dat het gezin een maand honger moet lijden,’ zuchtte Betje.

‘Maar dan kunnen wij ze toch wel helpen,’ zei Daniël.

Betje ging rustig door met groente snijden. ‘Ik weet niet of iedereen hier in huis er zo over denkt,’ zei ze, en ze keek omhoog.

‘Ik kan het aan papa vragen,’ zei Daniël, die best begreep dat de oude keukenmeid weinig vertrouwen had in de liefdadigheid van maman. Hij wist ook wel dat zijn moeder het helemaal niet met zijn vader eens was als het over geld ging. Zijn vader was spaarzaam, maar kon als het nodig was best iets missen voor de kerk of voor mensen in nood. Maman vond hem gierig, ze klaagde erover dat ze nooit genoeg geld kreeg voor mooie dingen in huis of voor nieuwe kleren. Als hij dan wel iets gaf aan de armen, werd ze woedend en praatte soms dagen lang niet met papa.

[p. 45]

Betje knikte. ‘Je vader zal wel iets willen doen, hij heeft van zijn vader en van zijn grootvader geleerd hoe het hoort. Ik heb ze allebei goed gekend. Dat waren echte Hollandse...’

Daniël holde weg. Dat verhaal had hij al zo vaak gehoord. ‘Manieren leren die franse madammen hun kinderen ook niet meer,’ mopperde Betje en ze smeet de groente in de pan.

Daniël rende het huis uit en ging naar de werkplaats van zijn vader. Dat was een heel eind lopen. Aan de rand van de stad, maar nog wel binnen de muren, had Joost de Bij een groot pakhuis waar hij geschilderd behang maakte.

Daniëls vader kwam eigenlijk uit een familie van leerlooiers.

Eén was op het idee gekomen van dat leer behang te maken. De mensen kochten dat graag. Het was mooi en het ging heel lang mee. Joost de Bij erfde de behangselfabriek.

Ongeveer tien jaar geleden had de Bij zijn bedrijf helemaal veranderd. Leren behang raakte uit de mode. Rijke mensen wilden geschilderde stoffen aan de muur. Daniëls vader wist, wat zijn klanten mooi vonden. Hij kon zelf aardig schilderen, en hij maakte prachtige landschappen met jagers en wilde dieren of berggezichten met heldere beken en herders met schapen. Hij nam een aantal leerlingen en knechten in dienst, en die schilderden op maat voor elk huis waar men modern wilde wonen de landschappen die de Bij ontwierp. Daniëls vader had in zijn jeugd een lange reis gemaakt door Frankrijk, Italië en Duitsland. Hij herinnerde zich die vreemde landen nog goed. Zulke schilderijen wilden de mensen graag kopen.

Als hij niet meer zo goed wist hoe het er daar uitzag fantaseerde hij maar wat. Het bedrijf liep goed. De Bij nam in het huis van de klant eerst nauwkeurig de maat op, en maakte dan ontwerpen voor de verschillende wanden van één kamer. Als alles klaar was zag zo'n kamer er prachtig uit: overal om je heen schilderingen zo groot als de hele wand, je hoefde niets meer op te hangen.

Het was een warme dag. Daniël zweette onder zijn pruik en hoed, maar toch peinsde hij er niet over die warme dingen af te zetten.

Bij het behangselfabriekje was iedereen volop aan de gang. Zijn vader liep rond om toezicht te houden. Er waren zes jongens en twee mannen aan het werk. Ieder had een eigen taak. De een schilderde de bomen, de ander de rotsen of de huizen, en een derde zette de beesten of de mensen op hun plaats.

[p. 46]

De Bij nam zijn zoon mee naar zijn tekenkamer boven de werkplaats, waar hij op grote vellen papier de ontwerpen maakte voor een nieuw behang. Daniël vertelde wat er aan de hand was. Zijn vader keek zorgelijk. ‘We moeten die mensen helpen jongen, maar het is wel een slecht moment.’ Daniël begreep hem niet. Er was toch zeker geen gebrek aan geld? Dat had hij nog nooit meegemaakt.

‘Loop maar mee, dan zal ik het je laten zien. Je bent al een grote kerel. Misschien neem je over een paar jaar de zaak over, het kan geen kwaad als je op de hoogte bent van de problemen.’ Ze liepen naar een opslagplaats achter het atelier. ‘Kijk, al deze ramen met opgespannen behang staan klaar voor huizen die vorige week geplunderd zijn.’ ‘Dan is dit tenminste mooi heel gebleven,’ meende Daniël. Zijn vader glimlachte. ‘Dat is waar, maar die mensen hebben voorlopig geen geld voor luxe dingen. Wat hier staat wordt niet meer gekocht. Ik moet wel loon uitbetalen aan het eind van de week, en we kunnen niet zomaar sluiten. Er moet nieuw doek komen en verf. Gelukkig zijn er nog wel een paar klanten over, daar werken we nu voor. Maar het zal wel een tijdje duren voor ik geld heb. Als je een idee hebt voor de verkoop van deze voorraad, dan kan ik iets voor de familie Duiker doen.’

Daniël dacht diep na. ‘We kunnen het goedkoper leveren aan iemand anders die nieuw behang zoekt.’

‘Het is allemaal op maat, het past maar in één kamer.’

‘Daarom geven we het ook goedkoper.’

De Bij keek zijn zoon verbaasd en vol bewondering aan. ‘Je begint iets te begrijpen van de handel,’ zei hij. ‘Ik zorg wel dat die weduwe iets krijgt om de eerste weken door te komen, meer kan ik nu ook niet doen.’ Daniël was daar blij om. Hij ging weer.

‘Dat behang, daar vinden we wel iets op,’ zei hij als een grote man.

Zijn vader lachte. ‘Dat is goed. Maar denk er om, maman hoeft niet te weten wat wij afgesproken hebben hè.’

Daniël wuifde geruststellend en liep terug naar huis.