Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 6

Die vrijdag was er veel volk op de been.

Iedereen wist wat er ging gebeuren, bij de waag op de Dam zouden de veroordeelden worden opgehangen.

Reeds vroeg werd overal in de stad de trommel geslagen. De burgerwachten kwamen uit hun wijken naar het stadscentrum. Daar werden ze zo opgesteld dat het hele plein tussen het stadhuis en het water afgezet was. Een smalle strook aan de waterkant lieten ze vrij; daar verdrongen zich de nieuwsgierigen. Ook Duiker, de vader van Willem, stond aan die kant van het grote plein. Hij was al vroeg weg gegaan, om niets te missen van wat er te zien zou zijn.

Willem zelf was op een heel andere plek. Tussen de huizen en de rijen schutters had hij een plaats gevonden in een paal bij een huis met een luifel. Na een tijdje werd dat te vermoeiend; met nog een paar jongens klom hij op de luifel, en daar bleven ze zitten. Niemand joeg ze eraf. Overal hingen mensen uit de ramen of stonden op hun tenen achter de wachters om toch maar vooral niets te missen.

Om twaalf uur kwamen er drie gevangenen uit het stadhuis naar buiten. Eén was een jongen van veertien jaar, hij was ook ter dood veroor-

[p. 39]

deeld, maar na een nacht van onzekerheid liet men hem vrij in het zicht van de strop. Hij mocht meteen naar huis en holde weg zo hard hij kon. De beide anderen hoefden niet op genade te rekenen.

De vrouw schreeuwde hard: ‘Help mij mensen, ik heb het niet voor mezelf gedaan. Ik heb toch ook voor jullie gevochten tegen die uitbuiters.’ Ze riep nog veel meer met haar harde stem, maar het geroffel van de trommels overstemde haar geschreeuw.

Tot het laatst toe bleef ze krijsen, pas toen haar lichaam stil hing aan het touw, weid het stil.

Bij de terechtstelling van de man ontstond er grote onrust op de Dam. Achteraan begon de menigte te dringen, iedereen wilde iets zien. Wie vooraan stond werd tegen de schutters geduwd. Ze konden geen kant meer uit. De schutters waren zenuwachtig. Ze dachten dat er weer onlusten begonnen, net als maandag op de Botermarkt.

De officieren lieten met los kruit schieten, maar de mensen dachten dat er met scherp geschoten werd. Daardoor namen de paniek en de angst nog meer toe. Er werd nog meer gedrongen, de schutters dachten nu echt dat het oproer losbarstte en schoten met scherp.

Er vielen doden en gewonden, maar veel erger nog was het gedrang in de straten en aan de waterkant. Mensen werden onder de voet gelopen, velen vielen in het water en verdronken, ondergeduwd door anderen die bovenop hen vielen.

Willem zag het allemaal gebeuren. Toen er even een opening in de menigte onder hem kwam, sprong hij naar beneden, en redde zijn leven door een snelle vlucht. Hij kwam veilig thuis en wachtte daar met moeder en de kleintjes op vader. Ze wachtten de hele dag.

Vader kwam niet.

Pas de volgende ochtend hoorden ze het vreselijke nieuws: bij de opgedregde doden was ook Willems vader.

's Middags werd de dode naar huis gedragen. De buren hielpen, en deden wat er gedaan moest worden.

Willem zat verdoofd van verdriet bij zijn dode vader.

Hoe kon zoiets nu gebeuren.

Dit mocht toch niet. De man had niets gedaan.

Willem herinnerde zich het gesprek in de nacht, nog maar een paar dagen geleden. Toen had zijn vader hem gewaarschuwd: ‘Je moet bij dat schieten wegblijven, dat is veel te gevaarlijk. Al die nieuwsgierigheid, daar komt niets goeds van.’

Hij probeerde er met zijn moeder over te praten, maar zijn moeder hoorde niets, die zat zo maar stil te huilen.

[p. 40]

De buren kwamen zeggen dat de begrafenis op maandag geregeld was. Willem knikte, hij kon er zich nog geen voorstelling van maken.

Buren en havenwerkers, maats van zijn vader, regelden alles voor het zwaar getroffen gezin.

Die dag was er rouw in tientallen gezinnen in Amsterdam. Velen waren bij de gebeurtenissen op de Dam in het water geraakt of door de menigte vertrapt.

De stadsbestuurders konden tevreden vaststellen dat het weer rustig was in de stad. Maar ze moesten ook noteren dat bij de rellen op deze laatste junidagen ruim tachtig mensen waren omgekomen. En nog was men niet zeker of het wel rustig zou blijven.

Nergens mochten mensen in de stad in groepjes blijven praten. Als dat toch gebeurde werden ze meteen uit elkaar gejaagd of opgepakt.

De stadspoorten bleven gesloten, en de schutterij trok met vaandel en trommels door de straten. De wacht bij de stadspoorten had bevel om bij de eerste tekenen van opstand meteen met scherp te schieten. Gelukkig was dat niet meer nodig.

Op zondag was het heel stil in de stad.

Maar in het huis op de Keizersgracht heerste een beschaafde drukte. Luigi Montini bracht het afgesproken bezoek.

Hij werd keurig ontvangen door Joost de Bij, zijn vrouw en hun oudste dochter.

Daniël maakte de hele visite mee vanaf zijn bed. Hij knapte al aardig op. Behalve een groot verband herinnerde niets meer aan zijn ongelukkige val.

Montini was allercharmantst. Marianne deed haar uiterste best om een goede indruk te maken. Zij speelde op het clavecimbel, en Montini zong daarbij. Hij had een mooie, heldere tenorstem.

Zelf bewees hij ook zijn vaardigheid op het instrument. De stukken die hij meegebracht had speelde hij voor, en daarna gaf hij ze met een mooie toespraak aan maman, met het dringende verzoek ze door haar dochter te laten spelen. Maman bloosde en dankte voor het geschenk. De maaltijd was overvloedig en duurde lang. De kleine meisjes werden lastig, en Aaltje moest ze naar bed brengen. Daniël zat aan tafel. Omdat hij nog patiënt was mocht hij voor deze keer in zijn geborduurde nachthemd komen eten.

Na het eten, toen iedereen vrolijk was door de vele wijn pakte Daniël zijn luit. Hij speelde een gevoelig frans liefdeslied, dat door Luigi gezongen werd. Hij deed het heel mooi. ‘Dit is een lied,’ zei hij, ‘dat een

[p. 41]

ongelukkige minnaar zingt bij het raam van zijn geliefde.’

Hij knielde aan de voeten van Marianne en zong vol overgave de mooie woorden. Marianne werd er verlegen van. Maman begreep wel dat het een spel was, maar ze werd er toch wat ongerust van. ‘Nu is het wel genoeg Daniël,’ zei ze iets te schel. ‘Je moet je nog niet teveel vermoeien.’

Pas na de thee ging Luigi weg.

‘Een aardige man,’ zei Joost de Bij. ‘Ja, maar wel een beetje tè charmant,’ vond zijn vrouw. De Bij keek haar vragend aan. Wat bedoelde ze daar nu weer mee?

Marianne was al naar haar kamer, en Betje kwam de rommel opruimen.