Een lied voor de vrijheid

Hoofdstuk 5

Tegen tien uur kwam de vreemdeling bij het huis aan de Keizersgracht. Aaltje deed de deur open. De man vroeg of mijnheer of mevrouw thuis was. Het meisje had moeite hem te verstaan. Ze zei dat mijnheer niet thuis was, en dat mevrouw nog geen bezoek kon ontvangen. ‘Kan ik de boodschap aannemen,’ vroeg het meisje keurig zoals haar geleerd was.

‘Eh, ja eigenlijk niet. Het is nogal delicaat, het gaat over de jongeheer, ik zou het zelf aan mevrouw of mijnheer willen vertellen.’

‘Laat mijnheer in de voorkamer, Aaltje,’ klonk het gebiedend vanuit de gang. Marianne stond geheel gekapt en gekleed bij de trap. Zij ontving de bezoeker geheel volgens de regels. Zij nam met vanzelfsprekend gezag haar moeders plaats in.

De bezoeker kwam binnen en liet zich naar de ruime voorkamer leiden. Daar stelde hij zich voor, Luigi Montini uit Venetië. Met Marianne sprak hij Frans. Zij ging zitten, haar ogen zedig neergeslagen. ‘Neemt u plaats monsieur. Is er iets met mijn broer?’

Hoewel ze als een echte dame vermeed de vreemdeling aan te kijken, had ze allang gezien dat Luigi Montini een heel knappe man was. Klein, slank, met levendige bruine ogen en een prachtige snor. Hij was volgens de laatste mode gekleed en droeg een klein staartpruikje.

Montini vertelde het meisje wat er met Daniël gebeurd was.

‘Is hij erg gewond?’ vroeg ze verschrikt. Ze keken elkaar aan. ‘Wat is ze mooi,’ dacht Montini. ‘Ik denk dat het meevalt, mademoiselle. Uw broer kan wel vervoerd worden. Als u goedvindt dat ik een draagkoets stuur, kan ik hem nog vanochtend thuis laten brengen. Misschien kunt u een ziekenkamer voor hem in orde laten maken.’

‘O zeker, heel graag,’ zei Marianne verward. ‘Ik zal ook de dokter laten halen en mijn vader waarschuwen.’ Ze wilde graag een goede indruk maken op de vreemdeling. Rustig en volwassen, een echte dame. Bij het weggaan zag Montini het clavecimbel staan. ‘Speelt u zelf?’ ‘Een beetje,’ zei Marianne bescheiden. De Venetiaan bekeek de muziek op het instrument. ‘Couperin, u hebt smaak. Sta mij toe dat ik u

[p. 34]

deze week enkele stukken van italiaanse componisten breng. U zult ze zeker mooi vinden.’

Met een galante handkus nam Montini afscheid, Marianne in verwarring achterlatend. Niet wetend wat te doen riep ze Betje maar, die snel deed wat er gedaan moest worden. In de achterkamer kwam een bed bij het raam met zicht op de tuin. Aaltje moest de dokter vragen of hij over een uur langs wilde komen, en Klaartje waarschuwde Daniëls vader in zijn fabriekje aan de rand van de stad.

Marianne vertelde maman wat er gebeurd was. Zij nam Klaartjes taak over bij het toiletmaken van haar moeder.

Josephine de Bij was eerder beneden dan op andere dagen. Ongerust liep ze heen en weer. Ze probeerde leiding te geven aan de huishouding, maar alles was al weer gedaan door Betje.

Toen Joost de Bij gehaast naar huis kwam vond hij zijn vrouw opgewonden heen en weer lopend. Ze huilde aan zijn schouder, een paar traantjes maar, anders moest ze zich weer helemaal opnieuw opmaken. Ook toen Daniël vanuit een draagstoel binnen werd gebracht, bette ze haar droge ogen met een klein zakdoekje. Aaltje zorgde dat de kleine zusjes niet in de weg liepen.

Montini had er niet lang over gedaan de jongen naar huis te brengen. Hij had een draagkoetsje gehuurd, was ermee naar het steegje bij de Prinsengracht gegaan, en had de gewonde van het bed laten tillen. Willems moeder kreeg een flinke fooi. Willem zelf stond er een beetje onhandig bij. Vlak voor Daniël wegging gaf hij hem de viool nog. Zo kwam de zieke met een muziekinstrument in zijn armen thuis.

De dokter was er al, toen Daniël nog maar net in bed lag. Hij deed ongeveer hetzelfde als de barbier gedaan had, alleen kostte het drie keer zoveel. Hij gebruikte veel latijnse woorden, en schreef zijn rekening in het Frans.

Met een vers verband om het hoofd lag Daniël in de achterkamer. Zijn kleine zusjes kwamen schuw om het hoekje kijken.

Joost de Bij dankte de vreemdeling heel hartelijk voor zijn hulp en vroeg of hij nog onkosten gemaakt had. Dit wuifde Montini weg. De Bij nodigde de Venetiaan uit om zondag het middagmaal bij hen te nuttigen. Met een snelle blik naar Marianne nam Montini deze uitnodiging graag aan. Na nog vele beleefdheden over en weer vertrok de vriendelijke Venetiaan.

In de loop van de dag bracht de Bij de viool bij de berooide belasting-

[p. 35]

pachter. Voor Daniël begon een aantal saaie dagen. Na de eerste opwinding deed de hoofdwond flink pijn. Hij moest heel stil liggen.

Maman leek geen vermoeidheid of hoofdpijn meer te kennen. Ze was de hele dag in de weer voor haar patiënt. Betje weerde ze uit de kamer. In de keuken gaf Betje daarover luid en duidelijk haar mening, maar haar twee hulpjes hielden zich heel stil, en de potten en pannen zwegen ook.

Intussen was het in de stad nog onrustig. Dat duurde de hele dinsdag en de nacht daarna. Pas op woensdag 26 juni kwam er een eind aan het plunderen. Om tien uur maakte het stadsbestuur bekend dat de belasting afgeschaft was. Men ging op zoek naar degenen die met het plunderen begonnen waren, en het werd al spoedig duidelijk dat de schuldigen streng gestraft zouden worden.

In hun logement in een van de smalle straatjes van de binnenstad zaten Wolnar en Gross zorgelijk bij elkaar. Ze konden niet meer weg, de stadspoorten waren gesloten, wat moesten ze nu doen?

‘Als we het hier laten, vinden ze het beslist,’ zei Gross. De dikke man zat op twee zakken kostbaarheden, en hij keek angstig naar de deur, alsof hij elk ogenblik verwachtte de schout en zijn rakkers binnen te zien komen.

Wolnar probeerde helder te denken. Dat viel niet mee na twee dagen en twee nachten plunderen, drinken en feestvieren.

‘We kunnen de stad niet uit,’ zei hij langzaam, ‘maar we hoeven ook helemaal de stad niet uit. Het is zelfs wel verstandig om eerst een tijdje te blijven. We doen net alsof we nergens mee te maken hebben. Pas over een paar weken gaan we weg, we nemen een deel van de spullen mee, en een paar weken later halen we de rest.’

Gross begreep er niets van. ‘Moet dan alles zomaar in deze kamer blijven liggen?’

‘Niet in deze kamer. Luister, herinner je die scheepswerf vlakbij de stadswal?’

‘Waar we een week gewerkt hebben?’

‘Juist, die bedoel ik. Daar is een rommelhok waar nooit iemand komt. Vanavond varen we met een vlet naar die werf en we verstoppen alles. Dat is een veilige plaats.’

Wolnar leende een platte vlet met twee vaarbomen, en in de avond brachten de twee plunderaars hun buit aan boord. Niemand zag hen daarbij, alles ging goed. Zwijgend duwden ze het scheepje naar het

[p. 36]

midden van de gracht en zwijgend boomden ze door de stad.

Van gracht naar gracht gleden ze in de donkere nacht. Het weinige maanlicht drong nauwelijks door het dichte bladerdak van de bomen. Alleen midden in de breedste grachten was het een beetje licht. Dat licht meden Gross en Wolnar echter. Af en toe raakten ze verward in de rommel die nog overal in het water dreef.

Vlak bij een hoge brug stootte de vlet op een paal. Wolnar viel voorover op de zakken gestolen goed, Gross tuimelde bijna in het water. Zachtjes vloekend kwam de lange Duitser overeind; Gross had zijn vaarboom verloren. In het donker was het ding niet terug te vinden.

Iemand bleef op de brug staan. ‘Zoeken jullie iets?’

Wolnar bromde een onverstaanbaar antwoord en duwde het bootje snel verder. Onder de brug snauwde hij Gross toe: ‘Kijk goed uit dat we niet weer ergens tegenaan varen.’ Gross bleef weggedoken vooraan in de vlet zitten en probeerde uit te kijken. Hoe Wolnar in deze duisternis zijn weg kon vinden was hem een raadsel.

Een tijd lang gleden ze ongestoord verder, ze kwamen al bij de buitenkant van de stad, er waren meer open plekken, minder huizen. Het was

[p. 37]

hier ook niet zo donker.

Plotseling voelde Gross dat hij natte voeten kreeg. Hij tastte naar de bodem van de vlet. ‘Wolnar, we maken water.’

‘Klets niet kerel, kijk voor je.’

‘Het is echt waar, de boot loopt vol, we zijn lek gestoten.’

Wolnar kwam van het achterplechtje naar voren. In de vlet stapte hij tot over zijn enkels in het water.

‘Hozen’, snauwde hij. Hij sprong weer op de droge plecht en begon zo snel mogelijk te bomen. Gross nam uit een van de zakken het eerste wat hij in handen kreeg: een prachtige zilveren kan. Daarmee probeerde hij de boot leeg te scheppen. Vergeefse moeite. Weldra stond hij tot zijn knieën in het water, de boot zakte steeds dieper weg. Ze waren nog maar een paar honderd meter van hun einddoel verwijderd. Wolnar duwde zo hard hij kon de steeds zwaardere boot voort. In het ondiepe water, een paar meter uit de kant sleepten ze over de bodem, en even later zonk het bootje geluidloos weg in de modder. Wadend en zwemmend bereikten de twee Duitsers de wal. Moe, nat, en ziek van alle inspanning zaten ze op de kant. Het was allemaal voor niets geweest. Zo vond een patrouille van de schutterij hen. Ze werden naar de wacht gebracht, waar men ze meteen verhoorde.

Wolnar was weer klaar wakker, hij gaf de antwoorden. Gross zweeg wijselijk. ‘Hij is in het water gevallen,’ loog Wolnar. ‘Ik heb hem kunnen redden.’

‘Hoe was hij in het water geraakt?’

‘We hadden allebei een beetje teveel gedronken,’ zei de lange Duitser verontschuldigend.

De ander knikte. ‘Ja, ja, zeker flink meegedaan met de plunderingen.’ ‘Plunderingen?’ Nee, daar wisten zij niets van, daar hadden zij zich niet mee bemoeid. ‘Als vreemdeling kun je daar maar beter buiten blijven.’

De officier van de schutterij knikte, al geloofde hij het verhaal maar half. Hij bleef de twee Duitsers uren lang ondervragen, zonder veel wijzer te worden. Gross bleef zoveel mogelijk zwijgen, en Wolnar bleef ontkennen dat zij iets met de plunderingen te maken hadden. Hij merkte wel dat de officier eigenlijk alleen maar een paar daders wilde hebben. Wie dat waren en of ze veel of weinig gedaan hadden, was niet zo belangrijk. Wolnar speelde daar sluw op in.

‘Als mijnheer de kapitein iemand wil spreken die echt veel weet, moet hij eens op de Nieuwendijk naar Mart de visvrouw vragen. Zij is overal bij geweest. Ze heeft die bende zelf aangevoerd.’

[p. 38]

‘Hoe weet jij dat?’

‘Gisteravond waren mijn maat en ik in een herberg, en daar had die visvrouw het hoogste woord. Ze liet goud en zilver zien dat ze gestolen had.’

Nog diezelfde nacht werd de visvrouw van de Nieuwendijk opgepakt. Ze probeerde niet te ontkennen. Een tuinman uit Leiden, die ook bij de aanvoerders van de plunderaars hoorde, werd door jongens in de stad herkend en opgesloten.

Meteen de volgende ochtend werden ze voor de rechter geleid. Het vonnis was binnen een uur geveld: de doodstraf.

Reeds op vrijdag 28 juni zou het vonnis in het openbaar voltrokken worden. Iedereen moest merken dat het stadsbestuur van Amsterdam het oproer bedwongen had.

Het werd stil in de stad.

De mensen bleven in huis. Geschrokken van het geweld dat op het eerdere geweld gevolgd was. Wolnar en Gross gingen vrijuit, even arm als tevoren.

Hun schatten lagen onder water en werden pas veel later gevonden.