De grote reis van Margje Blauw

Vrijheid, gelijkheid en broederschap

Het jaar 1789 leek voor Margje verder te verlopen zoals het jaar daarvoor en zoals waarschijnlijk alle jaren daarna zouden zijn.

Ze moest het gemis van haar tante en het gemis van Willem aanvaarden. Ze deed dat door extra hard te werken. Een lang, mager meisje, dat veel op haar oom Pieter leek.

Vader volgde geïnteresseerd de vele vergaderingen die er begin 1789 gehouden werden om afgevaardigden te kiezen voor de Staten-Generaal in Versailles bij Parijs. Hij mocht als buitenlander slechts op een

[p. 168]

bescheiden plaatsje meeluisteren. In de keuken vertelde hij er Margje enthousiast over.

‘Nu komt er een nieuwe tijd,’ zei hij. ‘De koning zal moeten luisteren naar de derde stand. Er komt een einde aan de macht van de nutteloze adel. Die aristocraten zullen een toontje lager moeten zingen.’

In de zomer van 1789 kon hij opgelucht wijzen op de goede oogst die verwacht werd. ‘Zie je wel, alles gaat goed. Er komt een gouden tijd.’

Halverwege de maand juli hoorde men vreemde geruchten uit Parijs. Het volk zou daar de Bastille, een grote gevangenis, bestormd hebben. De gevangenen waren bevrijd en het volk had veel soldaten gedood. De hoofden van de vermoorden had men in triomf door de stad gedragen. Niemand wist of dat verhaal waar was.

Wel werd bekend dat er overal op het platteland opstanden waren. Mensen weigerden belasting te betalen en ze plunderden kastelen en kloosters.

Door de politieke onrust en door de vele vergaderingen in het hele land wist nu iedereen dat het niet goed ging in Frankrijk. De hoge heren hadden zelf gezegd dat er misbruik werd gemaakt van de macht. De mensen voelden elke dag de zorg om het te dure brood, de werkloosheid en het te lage loon.

Hun haat tegen deze onrechtvaardige verdeling van het bezit uitte zich nu in het plunderen van kerken, kloosters en kastelen. Overal op het platteland werd geplunderd en geroofd.

In Grevelingen bleef het lang rustig.

Toch broeide er iets, Margje voelde dezelfde spanning in de lucht als voor de plunderingen in Gouda en 's Hertogenbosch.

Op een avond aan het eind van de maand was er een opgewonden groep jonge mannen en vrouwen op het marktplein van de klein vestingstad. Ze hadden al veel gedronken en een leerde hun een nieuw lied. ‘Ça ira’ was de steeds herhaalde tekst. ‘Het zal wel gaan’ betekende dat. De jongen die de massa dat liedje leerde had het begin van de onlusten in Parijs meegemaakt.

Hij zweepte de mensen op. ‘Je moet niet afwachten,’ schreeuwde hij. ‘Nu is het de tijd om zelf de macht in handen te nemen.’ En hij zong weer ‘ça ira, ça ira, het zal wel lukken, het zal wel gaan.’

De mensen leerden het liedje snel, al begrepen ze niet de helft van de Franse toespraak. Ze bleven afwachten en ze deden niets. De spreker zag de logge lijven en de brede, domme hoofden voor zich en mompelde zacht: ‘Stomme Vlamingen, leren jullie dan nooit je als Fransen te gedragen.’

[p. 169]

Hij schreeuwde: ‘Moet de adel belasting betalen?’

‘Ja,’ riep de enkeling die hem verstaan kon.

‘Moeten de geestelijken belasting betalen?’

‘Ja,’ riepen er nu een stuk of tien.

‘Hoe moeten ze betalen?’

Geen reactie.

‘Met geld of met bloed?’

‘Met geld natuurlijk,’ antwoordde een man nuchter.

De jonge volksmenner wanhoopte, wat een stommelingen! In Parijs riep dan iedereen ‘met bloed’.

‘En de buitenlanders het land uit,’ riep iemand uit de menigte in het Vlaams.

De onervaren volksredenaar was blij eindelijk iets te horen wat de mensen hier misschien wel tot revolutionair enthousiasme kon brengen.

Hij begon een vurig betoog waaruit moest blijken dat buitenlanders niets in het goede Frankrijk te zoeken hadden. De mensen reageerden nu wel. De spreker riep steeds wilder dingen, kreten die hij in Parijs had opgevangen.

Hij besefte niet dat van zijn publiek bijna niemand Frans verstond. De mensen voelden de stemming aan, daar reageerden ze op. Iedereen wilde er bijhoren, maar wat die vent allemaal beweerde was velen niet duidelijk.

De opgezweepte woede van de menigte moest een uitweg vinden.

Een lange jongen naast de spreker fluisterde hem iets in. Deze keek blij en riep in het Frans: ‘Moet Blauw het land uit?’

Geen reactie.

‘Wie knoop je op met het touw van Blauw,’ riep de lange jongen in het Vlaams.

‘Vrouw Blauw,’ joelde de menigte, blij eindelijk iets te kunnen verstaan.

‘En hoe ziet zij er uit aan een eindje touw?’

‘Blauw!’

Dolle pret, gejoel, geschreeuw. Elkaar verdringend kwamen ze het straatje in.

Margje zat in haar kamertje, ze hoorde het lawaai in de straat.

Ze werd doodsbang. Begon nu alles opnieuw? In het pakhuis hoorde ze moeder.

‘Balken voor de deur,’ schreeuwde moeder. ‘Pieter sluit de achterkant bij de lijnbaan.’ Oom Pieter rende langs het kamertje van Margje. Moeder riep haar ook. Ze moest naar de keuken gaan.

Margje kwam uit haar kamer, ze zag vader en moeder slepen met

[p. 170]

balken en rollen touw om de deur te versterken. Ze zag het en begreep dat het zinloos was. Zo'n massa is niet tegen te houden.

Margje werd woedend. Ze wilde niet nog eens zo'n vernederende vlucht, niet nog eens alles laten vertrappen door een bandeloze menigte. Ze holde naar voren. Bij de trapopening van de overloop wa een luik aan de straatkant, daar stak de hijsbalk doorheen. Naast die hijsbalk was een klein balkon. Daar stapte Margje op. Ze zag het straatje, propvol opgewonden mensen. Luid gejoel klonk toen men haar daarboven zag.

‘Heb je al een touwtje meegenomen,’ schreeuwde de lange jongen.

‘Nee, wou je wat kopen?’

‘We komen je opknopen,’ riep de jongen.

‘Knopen kunnen alleen de vissers,’ riep Margje. ‘Voor jou heb ik wel een touwtje dat je recht kan lopen.’

Het publiek lachte. Margje gebruikte de streektaal, zoals ze die op de markt hoorde. In het geschreeuwde debat was ze de aanhitsers de baas. Toch bleef het dreigend.

[p. 171]

De jongen uit Parijs wilde het niet verliezen. Er moest iets gebeuren in Gravelines. Dit was zijn kans, dit moest lukken. Vier mannen tilden hem boven de menigte uit. Hij herhaalde de vlammende toespraak die hij op de Markt gehouden had. De stemming werd dreigender. Margje kon er niet meer overheen schreeuwen. Ze voelde dat achter haar iemand het kleine balkon opkwam. Ze keek om, het was vader.

‘Vrienden, landgenoten,’ riep hij. ‘Ik ben patriot, patriot zoals gij allen. We werken met u aan een nieuwe tijd. De glorie is nabij.’

Zo ging hij door. Moeiteloos brulde hij een vlammende, Franse toespraak het straatje in. Hij vlocht er Nederlandse woorden en vertaalde zinnen doorheen, zodat iedereen hem kon begrijpen.

Het was een toespraak zoals hij al zo vaak had gehoord op de politieke vergaderingen in het voorjaar. De mannen beneden lieten de ophitser uit Parijs zakken.

Hier en daar klonk gejuich voor vader.

De mislukte volksmenner glipte het straatje uit.

Margje keek vol bewondering naar haar vader. Wat een toespraak, wat een woordkeus! Aan het slot riep hij: ‘Maak ruimte vrienden, laat ons als broeders samen een pint drinken. Bij de waard van “de gouden leeuw” zet ik drie vaten bier voor u neer. Vrijheid, gelijkheid en broederschap!’

Als een held werd hij naar de Markt gevoerd, waar spoedig de beloofde vaten klaar stonden.

Zodra hij er kans toe zag, verdween de goede gever stilletjes naar huis. Daar sloten ze de deuren en de ramen en wachtten af.

Het bleef rustig, die nacht, de volgende dag, de tijd daarna.