De grote reis van Margje Blauw

[p. 164]

Tweemaal afscheid

De winter werd heel streng. Het vroor hard, elke dag weer.

Margje en oom Pieter zeiden wel eens tegen elkaar: ‘Het is nog veel erger dan tijdens de grote reis.’

In alle huizen klaagde men over muizen en ratten. Tante Melanie bestreed ze met vallen en vergif. Ze was heel fanatiek, ze bedacht allerlei giftige mengsels om het ongedierte uit te roeien. Tot eind januari hield ze de strijd tegen de ratten en de muizen vol, toen werd ze ziek.

Ze had kou gevat en kreeg hoge koorts. Er kwam een dokter en die wilde meteen een aderlating toepassen. Tante verzette zich daartegen, ze wilde absoluut niet toestaan dat haar bloed afgetapt zou worden.

De dokter verdween beledigd.

Vanaf die dag verpleegde Margje haar oude tante. Ze was een lieve, geduldige patiënte. Margje maakte op haar aanwijzingen drankjes en legde koude of warme doeken klaar.

Tante Melanie was vrolijker dan Margje haar de laatste maanden gezien had. Ze werd wel steeds zwakker. De voortdurende koorts maakte haar heel moe.

Op een dag nam ze Margjes hand en zei: ‘Als ik er niet meer ben, mag jij mijn apotheekkistje hebben.’

Margje keek haar geschrokken aan.

‘Daar hoef je niet zo van te schrikken. Ik ben al drie-en-vijftig. Er zijn niet veel mensen die zo oud worden. Vroeg of laat worden we allemaal geroepen. Kijk eens in dat ladenkastje, ja het bovenste laatje. Zie je daar een plat doosje? Breng dat even bij me.’

Margje deed wat haar gevraagd werd. Ze bracht het doosje bij tante Melanie, die heel moe en sterk vermagerd in de kussens leunde. Met bevende handen maakte de oude vrouw het doosje open. Ze haalde er een gouden halsketting uit en deed die Margje om. ‘Dit is voor jou kind, je bent het liefste wat ik heb op deze wereld. Deze ketting is van je grootmoeder geweest en daarvoor van haar moeder. Nu hoort hij jou toe.’

Margje was zeer ontroerd. Ze kuste haar tante.

‘Maar u...u bent toch niet zó ziek,’ zei ze zacht.

‘Dat weten we nooit zeker kind, als het zover is ben ik klaar.’

Het was Margjes laatste gesprek met tante Melanie. Die nacht overleed ze.

[p. 165]

Moeder was de eerste die de volgende dag de kamer binnenkwam. Ze vond de overledene rustig leunend in de kussens.

Moeder waarschuwde de rest van de familie en deed wat er gedaan moest worden.

Margje was heel verdrietig. Ze besefte nu pas hoeveel tante voor haar betekend had.

Het was 3 februari 1789.

Terwijl in een apart ingerichte kamer haar tante opgebaard lag, schreef Margje op haar kamertje een brief aan Willem. Ze schreef hem dat tante Melanie overleden was. Het werd een lange brief, want alles wat er in het voorbije jaar gebeurd was wilde ze vertellen. Vijf vellen vol stuurde ze naar Watten.

Drie dagen later was de begrafenis.

Valckenaer kwam ook en Willem was bij hem. Hij leek groter en ernstiger vond Margje. Hij merkte ook dat zij veranderd was. Naast elkaar liepen ze met de familie achter een platte kar waarop de lijkkist stond. Bloemen waren er niet. Ze liepen door de poort het stadje uit. Er blies een snijdende oostenwind.

Buiten de stad was een stukje ongewijde grond waar protestanten hun doden mochten begraven. Met moeite had men in de hardbevroren grond een graf kunnen delven.

Een dominee uit Duinkerken sprak bij het graf in het Nederlands. Margje hoorde weinig van wat hij zei.

Ze keek over het vlakke, witte land en zag het stadje, beschut binnen de wallen. De stad waar ze niet hoorden, waar ze altijd vreemdeling zouden zijn.

‘Altijd vreemdeling’, dat zei mevrouw da Silva ook.

En hier in dit koude, ongastvrije land was haar tante gestorven, hier werd ze begraven in vreemde grond.

Willem stootte haar aan. De plechtigheid was voorbij en ze gingen naar huis. In hun huis was er een sobere maaltijd voor de kleine groep die de begrafenis had bijgewoond.

Willem zat bij Margje. Hij vertelde haar wat hij het afgelopen jaar had gedaan. Hij had niet veel woorden nodig. ‘Ik heb op het landgoed gewerkt, hout gehakt en de paarden verzorgd. Dat blijf ik niet doen, ik ga ergens anders heen.’

‘Kom je hier wonen,’ vroeg Margje hoopvol.

Willem lachte. ‘Nee, ik ga ver weg. Volgende maand vaar ik naar Amerika.’

Het was voor Margje alsof het huis instortte. ‘Naar Amerika,’ stamelde ze, ‘zo ver.’

[p. 166]

[p. 167]

‘Ja,’ zei Willem opgewekt. ‘Er gaat een man uit Duinkerken die kant uit. Ze zeggen dat het een heel goed land is. Je kan er werk vinden. Ik heb genoeg geleerd om me daar te redden.’

Margje hoorde het nauwelijks meer. Zodra iedereen weg was holde ze naar haar kamertje en huilde zoals ze nog nooit gehuild had.

Oom Pieter zocht haar daar op. Hij had ook gehoord wat Willem ging doen; hij begreep haar verdriet.

Een tijd zat hij stil bij haar. Daarna praatte hij lang met haar, ze werd kalmer en na een paar uur ging ze rustig slapen.

‘Mensen die weg gaan komen ook wel weer eens terug,’ zei oom Pieter voor ze insliep.

Eind februari stonden Margje en oom Pieter in Duinkerken aan de kade. Een schip met drie masten lag klaar om uit te varen. Van de achtersteven woei de vlag met sterren en strepen van de jonge republiek van de andere kant van de oceaan. Aan de reling stond Willem, klaar voor de grote reis.

Het was druk op de kade. Allerlei spullen moeten nog op het laatste moment aan boord gebracht worden. Gewichtige mannen in uniform controleerden papieren. Het was een zenuwachtig heen en weer rennen, dat pas ophield toen na felle fluitsignalen de loopplank werd ingetrokken en men de touwen losgooide waarmee het schip aan de kade lag.

Margje zag niets van dat alles. Ze zag alleen Willem die langzaam van de kade wegdreef. Hij wuifde. Zij wuifde terug, terwijl tranen over haar wangen stroomden. Het schip was al tien meter uit de kant toen Willem heel luid riep:

‘Als ik rijk ben, kom ik je halen!’

In het rijtuig terug naar huis hoorde Margje steeds weer die roep over het water.