De grote reis van Margje Blauw

Maak dat je wegkomt

Op de dag dat ze in St Omer aankwamen, werd daar de grote carnavalsoptocht gehouden. Ze kwamen in een stad vol vreemd uitgedoste personen. In de optocht droeg men een pop mee, die een reus moest voorstellen. Ze volgden de carnavalsstoet en kwamen zo op het ruime marktplein. Daar vond een ceremonie plaats die ze niet begrepen. Er werd gedanst en er waren toespraken waar iedereen om moest lachen. Verloren stonden de drie reizigers tussen de feestvierenden.

Een jongen trok Margje aan haar arm mee. ‘Dansen, dansen,’ riep hij.

[p. 143]

Ze huppelde een paar passen mee en ging toen vlug terug naar oom Pieter en Willem.

Door de dicht opeen gepakte menigte schuifelden ze naar de rand van het plein. Daar zagen ze een groepje dat wat mistroostig bij elkaar stond. Somber keken ze naar het feest dat voor hun ogen plaats vond. Dit waren ongetwijfeld landgenoten.

Die indruk werd bevestigd door de gesprekken die ze hoorden toen ze het groepje naderden.

‘Moet je dat zien,’ zei een man tegen de vrouw naast hem. ‘Wat kost dat allemaal niet, as 't om feestviere gaat hebbe ze ineens wel geld.’ De vrouw knikte.

‘Maar onze uitkeringe verlage ze, omdat ze zo arm zijn,’ vervolgde de man bitter.

‘Je hebt gelijk,’ zei de vrouw. ‘Maar wat ken je doen? Je ben toch zeker machteloos.’ ‘Van Beijma mot er wat an doen,’ mopperde de man. ‘Die ken Frans prate.’

Willem hoorde een bekende naam. ‘Is Van Beijma hier,’ vroeg hij de mopperende man. Die keek hem achterdochtig aan. ‘Jij komp zeker net an,’ zei hij.

‘We zijn net uit Cassel hier gekomen ja,’ antwoordde Willem.

‘Had je beter daar kenne blijve,’ zei de vrouw. ‘Hier is het armoe troef.’

‘Is de familie Blauw hier,’ vroeg Margje.

De vrouw nam haar aandachtig op. ‘De familie Blauw? Die lui uit Gouda? Nee, die benne al weg. Alle sjieke lui gaan hier weg. Alleen de arme donders blijve hier, die kenne van een hongerloontje krepere.’ Margje voelde zich misselijk en duizelig van angst. Vader en moeder weg? Hadden ze daar die hele afstand voor gelopen?

‘Weet u waar ze heen zijn,’ vroeg ze de vrouw.

‘Wie? O, die familie Blauw. Nee, dat weet ik niet. Weet jij het? vroeg ze de man.

‘Wat?’

‘Weet jij waar de familie Blauw heengegaan is.’

‘Familie Blauw? Ken ik niet,’ snauwde de man. ‘As 't van die sjieke lui zijn, zalle ze wel ergens zitte waar meer te hale valt as hier.’ Hij wendde zich tot oom Pieter. ‘Het is hier al net as in Holland, je heb rijke en je heb arme en de rijke late de arme barste. O ja, allemaal patriot hoor, allemaal patriot, maar hoog en laag mot er blijve.’

Het was duidelijk dat hij zo nog uren door kon gaan.

Willem onderbrak zijn woordenstroom. ‘Is Valckenaer ook hier?’

Dat gaf een heel vreemde reactie.

De mopperende man zweeg, keek hem verbaasd aan en zei: ‘Jij weet

[p. 144]

ook helemaal niks hè?’ Hij draaide zich om, trok de vrouw mee en verdween.

Andere Nederlanders hadden het gesprek gevolgd.

‘Als je net aangekomen bent, moet je je bij mijnheer van Beijma melden,’ zei een vriendelijke oude man. ‘Je kunt het beter maar ineens doen, anders moet je heel lang op je uitkering wachten.’

Wat ze in Brussel al opgemerkt hadden werd hier wel heel duidelijk. Er werd meer gepraat over de bedragen die de Franse koning als uitkering beschikbaar stelde dan over de patriotse idealen. Verder was er iets met Valckenaer. Als ze naar hem vroegen kregen Margje, oom Pieter en Willem ontwijkende antwoorden. De mensen in dit kringetje wilden er liever niet over praten, dat was duidelijk. De vriendelijke oude man wees hen de weg naar het huis waar van Beijma woonde. Het was een mooi huis, aan de rand van de vestingstad St Omer.

Vanuit de voorkamer waar Van Beijma hen ontving zag Margje een molen met snel draaiende wieken op de stadswal. Met Willem sprak hun gastheer lang in het Fries. Het leek een genoegelijk gesprek, waar oom Pieter en Margje niet veel van begrepen. Willem vroeg naar Valckenaer en gelijk verstrakte het gezicht van de heer Beijma. ‘Mijnheer Valckenaer is buiten de stad gaan wonen, hij heeft een huis in het dorp Watten,’ zei hij. ‘Dat is niet ver hier vandaan op de weg naar Gravelines.’

‘Uw ouders zijn naar Gravelines verhuisd,’ zei hij tegen Margje.

Ze keek hem aan, hij zag de schrik in haar ogen. ‘Dat is niet zo ver hier vandaan,’ zei hij troostend. ‘Het ligt vlak bij de zee. De mensen in de streek noemen het nog bij de Vlaamse naam Grevelingen, wij gebruiken de officiële Franse naam. Uw ouders willen er een lijnbaan beginnen.’

Margje keek verbaasd.

‘U weet wel, zo'n fabriekje waar je touw maakt,’ verduidelijkte Van Beijma.

Natuurlijk wist Margje wel wat een lijnbaan was, in Gouda waren er tientallen. Verbaasd was ze dat vader een nieuw bedrijf wilde beginnen. Waren ze zo arm geworden, was er iets mis?

‘Een uitkering kan ik u helaas niet geven,’ zei van Beijma. ‘U hoort niet bij de behoeftigen.’

‘Daar kan u gelijk in hebben,’ zei oom Pieter. ‘Mijn broer zal wel voor ons willen zorgen, maar de waarheid is dat we letterlijk geen cent meer hebben.’

Van Beijma kuchte. ‘Ja, ja, een lastige zaak, weet u...’

Verder kwam hij niet.

‘Daar loopt ons paard,’ riep Willem. Hij wees naar een klein paard,

[p. 145]

dat rustig liep te grazen op de helling van de vestingwal.

‘Als u het dier bedoelt dat u daar ziet, vergist u zich,’ zei van Beijma ijzig. ‘Dat is een van mijn paarden.’

Willem wond zich vreselijk op. Er volgde een verward gesprek, grotendeels in het Fries, af en toe in het Nederlands.

Uiteindelijk werd wel duidelijk dat van Beijma het dier gekocht had van een van de vluchtelingen. Die man was allang weer weg, verdwenen, ergens in Frankrijk.

Misschien was hij wel weer terug naar Nederland, dat kwam ook steeds meer voor.

Ze gingen naar het paard toe. Willem had vooraf allerlei kleine dingen genoemd, een beschadiging aan het linkeroor en wat kleurvlekken in de nek. Dat klopte allemaal. Bovendien was het heel duidelijk dat het paard zijn vroegere baas herkende. Van Beijma was wat met de zaak verlegen. Hij wilde het gestolen paard beslist niet terug geven, hij had het gewoon gekocht.

Uiteindelijk werden ze het eens over een schadevergoeding. Van Beijma betaalde het drietal een bedrag en hield het paard.

‘Is de familie Hofman nog hier?’ vroeg oom Pieter.

‘Nee, die zijn al heel snel verder gereisd. Voor zover ik weet is de heer Hofman naar Duinkerken gegaan.’

Ze vertelden van Beijma niet dat ze gereisd hadden met het geld van Hofman. De schadevergoeding had eigenlijk aan hem betaald moeten worden. Dat konden ze beter later bij de eindafrekening met de heer Hofman regelen.

Van Beijma bood hun onderdak aan in een van de kazernes die ingericht waren voor gevluchte patriotten.

Ze gingen er heen en vonden de plek na een paar maal vragen. Dicht bij de Markt was tegen de stadswal een saai gebouw van twee etages. Toen ze door de poort gingen kwamen ze op een groot plein waar slechts drie kale bomen stonden. Rondom zagen ze de kazernegebouwen, strak, zonder versiering, tientallen precies gelijke ramen. Op het plein werden ze aangestaard door een groepje kinderen dat verveeld rondhing bij de drie kale bomen.

Van Beijma had hun een kamer gegeven en een briefje waarmee ze eten konden halen. Het kamertje was een hokje op zolder. Ze moesten er eerst iemand uitsturen.

Het gezin dat er naast woonde had dit kamertje er maar bij genomen. Hevig mopperend maakten ze plaats.

De stemming in de groep patriotse vluchtelingen was heel slecht. Dat bleek ook wel bij de uitdeling van het eten. De mensen die er langer

[p. 146]

waren keken argwanend naar de drie die er bij kwamen. Drie meer, betekende dat voor iedereen weer wat minder?

Langzaam werd oom Pieter, Willem en Margje iets meer duidelijk over het systeem van uitkeringen. De Franse koning had zich aan zijn belofte gehouden, er was geld voor de patriotten. De verdeling van dat geld moesten de vluchtelingen zelf maar regelen. Van Beijma had daar het meest in te zeggen. Na een uiterst oppervlakkig onderzoek gaf hij aan hoe hoog de uitkering zou zijn. Beslissend daarbij was wat men voor de vlucht in Nederland als inkomen had. Wie dat heel mooi voor kon stellen, kreeg een hoge uitkering.

Er waren vijf groepen, de laagste kreeg tien francs per week, de hoogste dertig francs. Juist de week voor Margje in St Omer aankwam waren die bedragen verlaagd. De laagste groep kreeg nog maar acht francs, de hoogste vierentwintig.

Bij alle gemopper over geld en de hoge broodprijzen, was er nu ook nog een ruzie tussen twee groepen patriotten. De ene groep wilde zo snel mogelijk een oorlog tegen Nederland om de prins van Oranje te verdrijven. Van Beijma steunde die groep. Anderen meenden dat men lang in Frankrijk zou moeten blijven en dat het verstandiger was zelf een bedrijf te beginnen of werk te zoeken en dan af te wachten hoe het in Nederland verder zou gaan. Die mensen verenigden zich vooral rond Valckenaer.

Om het allemaal nog ingewikkelder te maken ontstond er ook nog een ruzie tussen twee dominees. Alleen ingewijden begrepen waar die ruzie over ging, maar iedereen koos wel partij. Wie bij de ene groep hoorde ging beslist niet om met iemand van de andere groep.

Die ene avond in St Omer was voor Margje meer dan genoeg.

Gelukkig maar, dat oom Pieter bij het eten ophalen tegen iemand zei dat zij geen uitkering kregen. In korte tijd wist de hele bevolking van de kazerne dat. Toen bovendien duidelijk werd dat ze de volgende dag verder zouden reizen, werden de contacten zelfs hartelijk. Voor Margje hoefde het toen niet meer.

Zij sliep meteen na het eten. Morgen...morgen zou ze haar ouders terug zien.