De grote reis van Margje Blauw

Bedelaars

Het werd al spoedig duidelijk dat de tocht veel zwaarder zou zijn dan ze gedacht hadden. De weg van Brussel naar Halle was eerst een ‘steenweg’, een weg met grote granietkeien. Het karretje hobbelde er ratelend overheen. Af en toe moesten ze uitwijken voor een rijtuig of voor een kar met een of andere vracht. Oom Pieter liep zo'n beetje op de rand van de weg. De keien waren te glad voor hem, in de berm was het gemakkelijker met krukken.

Na een poosje begon het te sneeuwen. Er was weinig wind, waardoor het niet zo koud leek. De sneeuw bleef aan hun kleding plakken, zodat ze er alledrie even wit uitzagen.

Margje zei: ‘Ik kan me best indenken dat ze in Rusland bontmutsen hebben, het is helemaal niet koud zo.’

‘Wacht maar tot het twintig graden vriest met harde oostenwind,’ zei

[p. 123]

Willem. ‘Dan vriezen je oren af onder het bont.’

De steenweg eindigde en het verdere pad was een smalle, modderige baan met weinig bomen. De kar zakte af en toe weg in de modder. Ze moesten er dan alledrie aan trekken en duwen om hem weer in beweging te krijgen.

Het werd ook stiller op de weg, er was weinig verkeer meer.

Al dit ongemak zou al genoeg geweest zijn om de reis naar Frankrijk tot een zware tocht te maken. Er wachtten hen nog veel erger dingen. In de winter zwierven er in Noord-Frankrijk en Zuid-België op het platteland grote groepen bedelaars. Dat waren mannen, vrouwen en kinderen die geen huis hadden en het hele jaar in leven moesten blijven van wat seizoenwerk en bedelen. De winter was voor deze daklozen de slechtste tijd. Werk was er niet, bedelen leverde weinig op. Om te overleven verenigden ze zich in benden, die onder zelfgekozen leiders leefden van plundering en roof.

Een paar kilometer voor Halle kwam er zo'n groep uit een zijweg. Het waren vijf mannen, met vrouwen en kinderen. Ze zagen er haveloos, vuil en verwilderd uit. Ze kwamen op het karretje af en probeerden dingen te pakken. Willem en Margje zetten de kar aan de kant bij een bosje met doornige struiken. Oom Pieter ging aan de achterkant staan, hij weerde de bedelaars af met een van zijn krukken. Margje had een reservekruk in haar hand en Willem stond met de rijzweep op de kar. Een van de vrouwen kwam naar voren en trok aan een mand. Willem sloeg haar met de zweep hard op de handen. Met een gil sprong de vrouw achteruit. Ze begon vreselijk te schelden in een onbegrijpelijk dialect. Twee kerels kwamen dreigend op hen af, ze werden meteen met de zweep teruggeslagen. Het dreigde een bitter gevecht te worden. Margje duwde kleine kinderen terug, sloeg er een hard met de kruk. Oom Pieter weerde twee vrouwen af en sloeg wild om zich heen. Als de bedelaars allemaal tegelijk aan zouden vallen, waren de reizigers verloren. Dat gebeurde niet.

De aanvallers dropen af na nog een paar maal flink geraakt te zijn door de zweep. Hijgend van inspanning en opwinding stonden de reizigers bij hun behouden spullen. ‘Dat scheelde niet veel,’ zei oom Pieter. ‘Zulk volk moeten we niet te vaak tegenkomen.’

Dat de bedelaars zich niet altijd af lieten schrikken zagen ze van verre gebeuren. De bende trok over een smal paadje het land in naar een boerderij. Er was daar geschreeuw, een hond blafte, jankte en was daarna stil. Een vrouw gilde, twee kinderen vluchtten het veld in. De bende krioelde in en om het huis, sleepte er kennelijk van alles uit en ineens stond het boerderijtje van voor tot achter in brand. Margje,

[p. 124]

Willem en oom Pieter zagen het met schrik gebeuren.

De boer, de boerin en de twee kinderen vluchtten in de richting Halle. De geschrokken reizigers liepen daar ook heen. De bedelaarsbende verdween achter een bosrand.

In Halle moesten ze rusten. Oom Pieter was te vermoeid, bovendien was het toch al te laat om een volgende plaats aan de route te bereiken. Er bleek slechts één logement in de hele plaats te zijn, waar ze nog terecht konden. Een smerig, laag huis, waar de gasten in stallen sliepen. Het was nog erger dan het volkslogies in Brussel waar hun paard gestolen was. Zoals vaker in dit soort gelegenheden, moesten ze vooruit betalen.

Het avondeten bestond uit een grauwe aardappelsoep met wat groenten erin.

Stukken brood hadden de reizigers gelukkig zelf nog.

Ze wierpen de stinkende dekens in een hoek van hun slaaphok.

‘We hadden ze er ook heen kunnen laten lopen op de pootjes van de luizen en de vlooien,’ zei Willem.

Ze klopten en plukten zo goed mogelijk het ongedierte van zich af en probeerden te slapen in hun overjassen. Of dat zou lukken was niet duidelijk en ze zouden het nooit weten ook.

Er werd luid op de deur gebonkt.

Vijf Oostenrijkse soldaten drongen binnen. Ze namen zonder iets te zeggen Willem en oom Pieter mee naar buiten. Daar zei een officier alleen maar: ‘U bent gearresteerd.’ Oom Pieter protesteerde. ‘Dat gaat zomaar niet, waarvoor zijn we gearresteerd?’

‘Dat weet u zelf wel,’ snauwde de officier.

Margje wist niet wat ze doen moest.

‘Blijf bij de spullen, morgen zijn we wel weer vrij,’ riep oom Pieter.

‘Doe de deur dicht en laat niemand binnen.’

Trillend zat Margje met de zweep in de hand op de rand van de kar. Een kaarslantaarn gaf enig licht. Twee uur zat ze zo in de koude stal. Ze had haar bontmuts ver over haar oren getrokken en ze droeg een extra overjas. Toch bleef het koud.

Ze hoorde wel allerlei geluiden buiten, maar ze durfde niet te kijken. Plotseling werd er op de deur gebonsd.

‘Laat me er in,’ riep een meisjesstem. ‘Red me, laat me er in.’

Was het een list van boeven of was er echt iemand in nood?

Voorzichtig opende Margje de deur op een kier. Meteen werd ze opzij geduwd. Een meisje van haar leeftijd wrong zich naar binnen en probeerde de deur weer te sluiten. In een glimp licht van de kaarslantaarn zag Margje een grote man, die met een dronken stem lalde:

[p. 125]

‘Kom hier slet, kom hier.’

Hij had al een voet tussen de deur en stak zijn hoofd in de stal.

Uit pure angst sloeg Margje hem zo hard mogelijk met de zweep. Het effect was vreselijk. Het gezicht van de dronkeman werd een brede bloedige striem. Met een rauwe kreet tuimelde hij achteruit het binnenplein op.

Het meisje schoof meteen de dikke houten grendel voor de deur.

‘Goed werk,’ prees ze Margje.

Die keek nog verbaasd van de deur naar haar hand met de zweep en weer naar de deur.

Met de zweep tussen hen in zaten de twee meisjes op de kar, de kaars werd steeds kleiner. Gelukkig had Margje nog een nieuwe, ze zou voor geen geld in het donker willen zitten.

‘Ik ben Louise,’ zei het meisje. ‘Die vent is mijn stiefvader, als hij dronken is slaat hij mij. Je hebt me gered vanavond. Morgen loop ik bij hem weg.’

‘En je moeder dan?’

‘Die is allang dood.’

‘Kun je niet ergens bij familie wonen?’

Louise lachte schamper. ‘Waar kom jij vandaan? Wonen, bij wie zou je kunnen wonen. Ons soort mensen heeft toch zeker niets.’

Van Louise hoorde Margje die nacht over een vorm van leven waar ze geen idee van had. Het meisje had nog nooit in een huis gewoond. Ze was altijd rondgetrokken met zo'n bende zoals Margje die 's middags gezien had. Ze had nog nooit in haar leven genoeg te eten gehad. Ze vertelde hoe zo'n bende leefde. De kleine kinderen slopen bij boerderijen binnen om wasgoed te stelen of kippen of eieren. De ouderen molken de koeien in de wei en dronken de melk op. Ze had al zes keer in de gevangenis gezeten. Toen Margje vertelde wat er die dag gebeurd was wist Louise precies welke groep bedelaars het was. Ze wist ook in welke gevangenis oom Pieter en Willem zaten.

‘Morgen gaan we er heen,’ zei ze vastberaden. ‘Jij hebt mij geholpen, ik help jou. Heb je geld?’

‘We hebben wel wat reisgeld,’ antwoordde Margje voorzichtig. Ze wilde Louise niet vertellen over het geldkistje onder de bagage.

‘Prima,’ zei Louise opgewekt, ‘dan komen ze met een boete wel vrij. Ze zullen wel voor bedelaars aangezien zijn, maar als die smerige Oostenrijkers geld zien kun je alles regelen.’

Willem en mijn oom hebben toch niets gedaan.’

Louise haalde haar schouders op. ‘Wat maakt dat voor verschil. Als ze je op willen pakken, pakken ze je op, er is altijd wel iets waar ze je

[p. 126]

voor vast kunnen houden. Gister is er natuurlijk geklaagd over die in brand gestoken boerderij. Dan moeten ze wat doen, ze pakken dus een paar mensen op. Wie ze pakken doet er niet toe.’

Het was voor Margje een volkomen, vreemde, absurde wereld vol gevaren. Louise bewoog zich er met groot gemak en heel opgewekt in. Ze vertelde ook hoe je moest bedelen. ‘Het beste gaat het als je mismaakt bent of kreupel.’

De meisjes sliepen niet die nacht, tot het daglicht bleven ze praten. Ook de tweede kaars brandde helemaal op.

Het kwam precies uit zoals Louise voorspeld had.

De twee meisjes liepen de volgende ochtend met de kar naar de kazerne.

Louise praatte met de soldaten, Margje wachtte op een afstand. Triomfantelijk kwam Louise terug, ondanks haar gescheurde kleren, haar magere, hongerige gezicht en haar slierterige piekhaar zag ze er heel vrolijk en sterk uit, vond Margje. Het was alsof Louise zo'n zin in het leven had, dat haar blije energie alle armoe deed vergeten.

Ze noemde het bedrag van de boete. ‘Ik heb gezegd dat jullie heel arm zijn, anders had het je het dubbele gekost,’ lachte ze.

Margje had die ochtend op goed geluk uit het kistje wat munten gepakt. Ze toonde ze aan Louise, die keek er begerig naar.

‘Dat is meer dan je nodig hebt,’ zei ze.

‘Ga betalen en houd de rest zelf maar,’ zei Margje.

Louise graaide haar het geld uit de hand en kwam na een half uur terug met oom Pieter en Willem. Die zagen er nog bleek, moe en geschrokken uit.

Ze bedankten Louise voor haar hulp.’

Zij lachte. ‘Ik dank jullie, ik ga er gauw vandoor, voor mijn stiefvader zijn roes uitgeslapen heeft.’ Ze omhelsde Margje en stak het geld in een zak onder haar kleren. Ze zag de krukken van oom Pieter. ‘Jij boft,’ zei ze tegen Margje. ‘Met een lamme erbij krijg je veel meer.’ Louise verdween in de richting Brussel, het drietal vervolgde hun weg naar Frankrijk.