De grote reis van Margje Blauw

[p. 116]

Brussel

Ieder kreeg in het klooster een klein kamertje. Het zag er heel eenvoudig uit. Strakke, witgepleisterde muren, een tafel, een stoel en een bed met stromatras en dekens. De gestrande reizigers waren er zeer tevreden mee. De portier wees Willem een plaats voor het paard en de kar. Hij kon alles daar achterlaten. Toen hij naar een slot keek, lachte de oude monnik.

‘Ge kunt uw goederen hier rustig laten liggen. Wij hechten niet aan die aardse dingen. Is er nog iemand gewond bij het ongeval?’

‘Ja, oom Pieter, maar dat is een oude wond.’

‘Daar zullen we toch naar laten kijken.’

Ondanks het late uur kreeg oom Pieter zo nog twee dokters aan zijn bed, monniken die heel veel wisten van kruiden en medicijnen. Ze bekeken de wond bij kaarslicht, maakten alles goed schoon en pakten het open been in een dikke laag fijn gaas, waarin geneeskrachtige kruiden verpakt zaten.

‘Dit twee dagen laten zitten, daarna doet u er nieuwe kruiden op, die we u morgen zullen geven.’

Margje merkte daar niets van. Ze was in haar kamertje. Bij het licht van een kaars zag ze dat ze vol blauwe plekken zat na de val op straat. In haar eentje huilde ze wat, maar dat wist verder niemand. Ze ging heel voorzichtig liggen, want alles deed nu zeer. Vlak na het ongeluk had ze niets gevoeld, nu deed het wel pijn.

Ze werden alweer vroeg gewekt. De regel van het klooster was zo. De monniken waren al midden in de nacht opgestaan; de gasten moesten om zes uur uit hun bed komen. Dat viel niet mee. Het was erg koud in de kleine kamertjes.

In de gang stond bij iedere deur een kom met een kan ijskoud water, daarmee konden ze zich wassen. Aan het eind van de gang was de eetzaal waar een eenvoudig ontbijt klaar gezet was. Het was heel stil in het klooster, ver weg klonk gezang.

‘Wilt u naar de kerk, voor u verder reist?’ vroeg de oude portier.

‘We zijn niet katholiek,’ zei oom Pieter.

‘Dat geeft inderdaad problemen,’ glimlachte de oude monnik. ‘Hier nog niet, later misschien. Voor ons is elke gast een welkome gast. U hebt geluk dat dit klooster nog bestaat.’

Zijn gasten begrepen hem niet.

‘Weet u dat niet? Het zal u bekend zijn dat de zuidelijke Nederlanden

[p. 117]

bij Oostenrijk horen. Welnu, onze geëerde keizer Jozef II heeft het plan van al zijn landen moderne staten te maken. Zo is nu het martelen verboden, welaan dat is goed hè, zo ook is de slavernij afgeschaft, ook heel mooi. Alleen was er in zijn gebieden hier geen slaaf meer te bekennen. Hij wil alle kermissen op één dag laten houden en voor ons het ergste: Hij gaat overbodige kloosters opheffen. Wat de keizer daarmee voorheeft, weet ik niet. Ge moet hem dat toch eens vragen als ge hem eens spreekt.’

Ze namen afscheid van de vriendelijke monnik en reisden verder.

Ze merkten nu dat het een heel verschil is of je met een rijtuig reist of dat je te voet moet gaan. Oom Pieter klom weer voorzichtig op zijn ‘troon’ en mende het paard, Margje en Willem liepen als knechtjes aan weerszijden van het karretje. Margje was vreselijk stijf. Alles deed pijn en bij elke stap voelde ze alle plekken waar ze gevallen was. Ze klaagde niet. Niemand hoefde te merken dat ze pijn had. Over het ongeluk werd niet meer gepraat.

Via Leuven bereikten ze in de middag Brussel. Het was die vierde december te laat om in de stad naar vader en moeder en tante Melanie te zoeken.

Ze vonden net binnen de stadspoort een soort volkslogies waar ze konden overnachten. Voor het paard was er aan de achterzijde van het gebouw een kleine stal. Het was er koud, Willem deed hun beste deken over de rug van het paard, verder zette hij een extra portie haver neer.

Voor de reizigers zelf was er een hok waar ze bij hun kar konden slapen, op stro dat op de grond gegooid was.

Ze waren zo moe, dat ze toch wel sliepen die nacht. Willem was van plan een- of twee maal op te staan en bij het paard te gaan kijken. Hij was echter zo moe, dat hij doorsliep tot ver in de ochtend. Margje was het eerst wakker, ze zocht een plek waar ze zich kon wassen, maar zo'n plek was er niet. Ze liep het hok uit en kwam op een soort binnenpleintje. Daar was het druk. Andere gasten kwamen uit soortgelijke hokken en verlieten snel het gebouw. De meesten zagen er hongerig en haveloos uit, zwervers en bedelaars leken het. Door een poortje kwam ze achter de herberg bij de stal. Wat vreemd, de deur stond open, het paard was weg. Willem had toch gezegd dat de stal hierachter was. Net op dat moment kwam Willem met een slaperig hoofd aanrennen, ook hij zag de lege stal.

‘Het paard, wat heb je met het paard gedaan?’

‘Ik heb niks gedaan, ik kom hier en ik zie dit lege hok.’

Ze waarschuwden oom Pieter, die ook kwam kijken. Ze snapten er niets van, was het beest losgebroken?

[p. 118]

Ze riepen de waard erbij, maar die haalde zijn schouders op. ‘Wat wilt u, dit is een volkslogies, hier moet men goed op zijn spullen letten.’ De man wilde alleen maar Frans praten, al merkten ze best dat hij heel goed Nederlands kon verstaan.

Het duurde even eer Willem begreep wat de man zei. Toen barstte hij woedend los: ‘Smeerlap, je kunt me dan toch wel van tevoren waarschuwen.’

Hij greep de waard beet en schreeuwde: ‘Het is jouw schuld, vuile rotzak, jij weet hier meer van, jij hoort bij die paardedieven.’

Oom Pieter kwam tussenbeide. ‘Kalm Willem, kalm, laat die man los. Met geweld bereik je niets. We moeten naar de schout of de baljuw en we vragen hem de dief op te sporen.’ De waard maakte zich scheldend uit de voeten.

Ze hadden de vorige avond al vooruit betaald voor dit schamele logies. Ze gingen terug naar hun kar en vonden daar nog al de bagage. Ze trokken zelf de kar de stad in. Dat viel niet mee. Brussel is gebouwd op heuvels en die zijn hoog als je er een kar met koffers tegenop moet trekken.

Het lukte niet.

Oom Pieter kon niet trekken, Margje en Willem waren samen niet sterk genoeg.

Er was een klein pleintje, iets vlakker dan de weg, daar stopten ze. Hijgend leunden de twee ‘trekpaarden’ tegen de kar. Oom Pieter zat wat mistroostig op de rand. Wat nu? Ze waren in Brussel, hoe vonden ze de ouders in zo'n grote stad?

‘En als dat Margje Blauw niet is,’ klonk het uit de deur waar ze voor stonden.

Margje keek op en ze rende naar de vrouw in de deuropening.

‘Mevrouw da Silva!’ Ze omhelsde de oude vrouw onstuimig. Ze huilden allebei van opwinding en ontroering.

‘Mevrouw da Silva, hoe komt u hier?’

‘Dat kan ik beter aan jou vragen.’

‘Ik kom lopen.’

‘Dat zie ik, met een karretje.’

Ze lachten allebei en huilden tegelijk.

‘Kom toch binnen,’ zei mevrouw da Silva, ‘Kom binnen Willem en u ook mijnheer, buiten is het te koud.’

Willem keek aarzelend naar hun kar.

‘Dat loopt niet weg, kom binnen, als je bij het raam gaat zitten, kun je op je kar letten.’

Na alles wat ze die ochtend hadden meegemaakt was dit wel het grootste geluk dat ze konden hebben. Ze vertelden wat ze meege-

[p. 119]

maakt hadden, hoe ze over 's Hertogenbosch en Wezel hierheen reisden en dat die ochtend hun paard gestolen was.

Juist op dat moment kwam mijnheer da Silva thuis. Het was alsof hij zijn verloren kinderen hervond. De beide oude mensen deden alles om het hun gasten naar de zin te maken. Margje keek verbaasd rond, de kamer leek precies op die in Amsterdam, dezelfde meubels en alles op dezelfde plaats. Mevrouw da Silva zag hoe Margje keek, ze raadde haar gedachten.

‘Wie het niet gegund is een vaste woonplaats te hebben, moet toch iets doen om zijn huis mee te nemen,’ zei ze.

Mijnheer da Silva pakte de zaken meteen flink aan.

‘U blijft hier logeren,’ zei hij. ‘De bagage kan in het achterhuis. Voor u is er een plaats boven. Vanmiddag gaan we naar het kantoor van de patriotten, we doen dan gelijk aangifte van de diefstal bij de autoriteiten hier. Rekent u er niet op, dat u uw paard ooit terug ziet. De stad wemelt van de vreemdelingen, vluchtelingen en zwervers en de politie is vrijwel machteloos.’

De familie da Silva wist niets over Margjes ouders. Ze hadden ze nooit gezien in Brussel.

‘Dat is wel vreemd,’ zei da Silva. ‘Want het is wel een grote stad, maar de Nederlanders komen elkaar steeds weer tegen. Mijnheer de Lange van Wijngaarden zal er wel meer van weten.’

‘Is die hier,’ vroeg oom Pieter. ‘Hij was mijn commandant in Goejanverwellesluis, toen we prinses Wilhelmina terugstuurden.’

‘Die heer heeft hier een kantoor, waar alle gevluchte patriotten opgeschreven worden,’ zei da Silva. ‘Het zijn er zoveel, dat ze er hier ook geen raad mee weten. De militairen sturen ze nu naar Bethune in Noord-Frankrijk, de meeste burgers gaan in diezelfde streek naar Saint Omer of Sint Omaar zoals de Vlamingen zeggen.’

‘Waar ligt dat,’ vroeg Margje.

‘Ten zuidwesten van Rijssel, dat de Fransen Lille noemen.’

‘Lastig al die plaatsen met twee namen,’ vond Margje.

‘Ja, het is wel eens vervelend. Het is gebied van de Franse koning, daarom gebruikt men meestal de Franse naam, maar de bevolking spreekt nog Vlaams in die streken.’

's Middags hoorden ze van de Lange van Wijngaarden dat de families Blauw en Hofman in november meteen doorgereisd waren naar Saint Omer.

‘Er is wel een brief voor jullie hier,’ zei de patriot. Hij zocht in een la en vond het papier.

‘Er is ook een brief uit Maastricht, die aan je ouders gericht is.’

[p. 120]

‘Dat klopt,’ zei Margje, ‘die heb ik zelf geschreven.’

Ze maakte met trillende vingers de brief van haar moeder open.

‘Lief kind,’ las ze.

‘Ik weet niet of je deze brief ooit zult ontvangen. We weten niet waar jullie zijn en waarom jullie zijn weggegaan. Wat is er toch gebeurd? We hebben de hele nacht op jullie gewacht in Hilvarenbeek. Toen wilde Hofman doorrijden, en wij moesten wel mee. Wij moeten nu weer verder naar Frankrijk. Komt er nooit een eind aan dit zwerven? Lieve Margje laat gauw iets van je horen, kom bij ons terug.

Je moeder.’

Met tranen in haar ogen las en herlas Margje het briefje.

Het bleek mogelijk post mee te geven met een speciale koerier, die elke week naar Saint Omer reisde.

Ze schreven nog diezelfde dag een vervolg op hun eerste brief. De laatste zin was: ‘Het is nu vijf december, en als Sinterklaasverrassing is ons paard gestolen. We zoeken nu ander vervoer, desnoods komen we lopen. In het nieuwe jaar zijn we bij u allen.’

Ander vervoer zoeken, dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Paarden en rijtuigen waren heel duur. Er waren zoveel mensen die naar andere landen wilden reizen, dat de prijzen wel tweemaal zo hoog werden als normaal.

Bij de familie da Silva werd lang gepraat over hun reis naar Frankrijk. ‘De winter is een heel slechte tijd voor zo'n tocht,’ zei da Silva. ‘Bijna niemand reist in deze tijd. De weinige rijtuigen die nog vertrekken zitten al helemaal vol. Nu u geen rijtuig meer kunt kopen, zelfs geen paard meer hebt, wordt het een voettocht en dat is voor gezonde mensen al een hele opgave.’

Oom Pieter lachte. ‘U denkt dat zo'n krukkenman als ik, dat stuk niet kan lopen. Dat valt wel mee. Zolang de wond niet goed dicht is, moet ik een beetje voorzichtig zijn. Als alles genezen is, loop ik weer als de beste.’

‘Dan blijft u eerst maar een paar weken hier,’ zei mevrouw da Silva. De reizigers wilden liever zo snel mogelijk verder, maar uiteindelijk werd het toch de dag na nieuwjaar eer ze verder konden.

De hartelijkheid van de familie da Silva maakte de maand onvergetelijk, maar een leuke periode was het niet.

Margje wilde heel graag doorreizen. Ze hoopte dat er nog een brief uit Frankrijk zou komen. Ze wilde zo graag naar haar ouders. Ze schreef nog een lange brief, maar die week was er geen koerier. Ze moesten geduld hebben, wachten tot oom Pieter beter werd.

[p. 121]

Elke dag gingen Margje en Willem naar een soort politiebureau om te vragen of het paard al terug was. Elke dag werden de mannen daar onvriendelijker.

‘Er wordt zoveel gestolen, u moet zelf beter op uw spullen letten,’ zeiden ze. Boos worden hielp ook niet. De dief had het paard en dat scheen iedereen prima te vinden. Willem bleef het langst protesteren, maar uiteindelijk moest ook hij toegeven dat ze het paard voorgoed kwijt waren.

Op het kantoor van de patriotten kwamen ze noodgedwongen ook vaak. Het was er een chaotische toestand. Niemand wist precies hoeveel vluchtelingen er waren, waar ze vandaan kwamen, wat ze gingen doen.

De Franse koning beloofde een uitkering aan iedereen die als vluchteling vanuit Nederland naar Frankrijk kwam. Op het kantoor in Brussel moesten mensen als de Lange van Wijngaarden de gegevens van de vluchtelingen noteren en doorgeven aan de Fransen. Daar kwam nog weinig van terecht. Onder de patriotten die zich in Brussel en later in St. Omer meldden zaten oplichters, avonturiers en andere personen die het alleen begonnen was om die uitkering.

Willem zag in Brussel twee figuren uit Franeker, die nooit iets met de patriotten te maken hadden gehad. Hij wees er de Lange van Wijngaarden op, maar die kon er niets aan doen. De oplichters hadden prachtige papieren, en ze verdwenen naar Frankrijk als ‘echte patriotten’.

‘Het zou me niet verbazen als een van dat soort ons paard gestolen heeft,’ zei Willem. Het zou best kunnen. In dat geval was het paard waarschijnlijk allang in Frankrijk en hoefden ze hier niet meer te zoeken.

Voor oom Pieter was de gedwongen rustperiode goed. Hij oefende in het lopen, dat nog steeds met krukken moest. Ze kochten nieuwe voor hem, waar hij wat minder moe van werd. De primitieve krukken van de Duitse boer bleven als reserve bij de bagage. Een bagage die ze grotendeels in Brussel achterlieten.

Al het kostbare tafelzilver bleef met heel veel kleding in het gastvrije huis in Brussel. De eigenaar kon het daar later halen, als de wegen wat beter begaanbaar waren. Ze hadden door het geldkistje nog steeds genoeg reisgeld. De lijst uitgaven werd steeds langer. Ze zouden in St. Omer aan de heer Hofman heel wat terug moeten betalen.

Hun laatste aankopen voor de reis waren goede schoenen en een licht, stevig karretje, waarop ze hun resterende bagage konden laden. Zo konden ze het zelf naar Frankrijk trekken.

[p. 122]

Op 2 januari 1788 eindigde hun verblijf in Brussel.

Bezorgd liet da Silva hen gaan.

‘Het is helemaal niet de goede tijd van het jaar, het voorjaar of de zomer is beter,’ zei hij.

‘Zolang kunnen we niet wachten,’ antwoordde oom Pieter. ‘We willen naar ons nieuwe huis, naar onze familie.’

‘We kunnen het in tien dagen lopen,’ zei Margje. ‘Alles staat in mijn boekje.’

Da Silva glimlachte. ‘Laten we dan maar hopen dat de werkelijkheid klopt met het boekje.’

‘Als het te koud wordt graven we ons in net als de beren, dan doen we een winterslaap,’ stelde Willem voor.

‘Dan zou dit huis een betere plek zijn voor een winterslaap,’ meende mevrouw da Silva.

De reizigers namen nogmaals afscheid en vertrokken.

Een wonderlijk groepje om te zien.

Een lange, wat magere man op krukken, gehuld in een dikke winterjas met een wollen muts op zijn hoofd. Een grote jongen in dikke kleren met een wollen shawl om zijn hoofd gebonden en een meisje dat over warme wollen rokken en truien een wijde blauwgroene mantel droeg. Heel trots was ze op haar bontmuts, die mevrouw da Silva haar had gegeven ‘omdat ze die in Rusland ook dragen’.

Zo liepen ze Brussel uit.