De grote reis van Margje Blauw

De bevrijding

Margje was het eerst wakker die maandag 12 november 1787.

Ze dacht aan oom Pieter. Hij wist niet dat ze zo dichtbij waren. Waar zat hij in Wezel? Als het nu eens een heel diepe, donkere kerker zou zijn? Ze had die rijen vestingwallen gezien, daar kon je iemand ver wegstoppen. Wat moesten ze doen als ze hem niet konden vinden? En als...als oom Pieter dood was? Aan die mogelijkheid hadden ze nooit gedacht. Die ene man in 's Hertogenbosch was toen al meer dan een maand weg uit Wezel. Er kon van alles gebeurd zijn sinds hij oom Pieter voor het laatst zag. Hij was gewond, als dat allemaal erger geworden was. Hij kon wel ziek zijn van de kou.

Margje hield het niet meer uit in het kleine donkere kamertje. Op de tast vond ze haar kleren, ze kleedde zich aan en maakte Willem wakker.

‘Kom mee, we moeten naar Wezel.’

Willem bromde slaperig iets terug en draaide zich om.

Margje trok de dekens van hem af en fluisterde: ‘Kom er uit, we moeten aan het werk.’

‘Ga toch naar bed meid,’ mopperde Willem. ‘Het is nog midden in de nacht.’

[p. 96]

Hij rommelde wat naast zijn bed sloeg vuur met de vuurstenen en stak een kaars aan met de tondeldoos. Ineens was het hele kamertje minder griezelig.

Slaperig zat Willem op de strozak, de kaars op de vloer voor hem.

‘Wat wil je nu? Je kunt toch niet in het holst van de nacht naar Wezel gaan?’

‘Het is al bijna ochtend, we moeten wel drie kwartier lopen.’

‘Bijna ochtend, je bent gek, het is nacht.’

‘De zon komt al op, kijk maar.’ Margje wees naar het raam, waar heel vaag een lichte streep aan de horizon te zien was.

‘We kunnen vast nog geen ontbijt krijgen,’ zei Willem. Hij stond ondertussen wel op en kleedde zich aan.

‘Dan gaan we maar zonder ontbijt.’

‘Niks daarvan, we hebben al betaald, ik wil hebben waar ik voor betaal.’

Met de kaars in de hand liepen ze heel zachtjes naar beneden. In de gelagkamer was de waard al. Hij keek wel een beetje verbaasd, maar zette toch zwijgend het ontbijt voor hen neer: hompen zurig brood en een kan bier.

Ze deden het er mee.

Tussen twee happen door zei Margje: ‘Ik maak me zo kinderachtig mogelijk, met vlechtjes en zo.’

‘Waar is dat goed voor,’ wilde Willem weten.

‘Er zullen vast veel soldaten zijn als bewakers, op kinderen letten ze niet zo. Ik moet ook een springtouwtje hebben, dan ben ik een spelend meisje.’

Willem had er weinig vertrouwen in, maar zocht toch met Margje een geschikt stuk touw in de koets.

In het rijtuigje zat een klein spiegeltje, in het schemerlicht van de vroege novemberochtend vlocht Margje twee vlechten, zoals ze dat gezien had bij kinderen in deze streek. Uit de bagage haalde ze een wit schortje dat ze voor haar jurkje bond. Ze leek zo een meisje van een jaar of tien inplaats van twaalf.

Zo gingen ze op weg naar Wezel, een klein meisje met haar grote broer.

Het was een koude ochtend, toch had Margje geen mantel aangedaan. In deze streek droegen meisjes en vrouwen geen mantels. Ze had een warme omslagdoek, dat scheelde wel iets. Willem leek nog het meest op een gewone, forse boerenjongen, een vermomming waar hij niet veel moeite voor hoefde doen.

Bij de brug liepen ze langs de soldaten, die zeiden niets en zo kwamen

[p. 97]

ze zonder probleem bij de stadspoort waar de soldaten hen ook door lieten lopen. Ze wisten helemaal nog niet hoe de stad gebouwd was. Waar zou de gevangenis zijn? Was er wel een gevangenis of zat oom Pieter gewoon in een van de kazernes?

Door de poort bereikten ze een ruim langgerekt plein tussen de citadel, het kasteel dat ze al van ver gezien hadden, en de stad. Het was nog leeg. Maar terwijl ze naar de huizen van het stadsgedeelte liepen veranderde dat. In de citadel klonken trompetsignalen. Margje en Willem zochten beschutting tegen de koude wind in een van de smalle straatjes. Daar wachtten ze af wat er verder zou gebeuren. In de citadel was het een grote drukte. Ze hoorden nog meer trompetsignalen, geschreeuw van officieren, allerlei commando's.

De poort van het sterke fort zwaaide open en met zes muzikanten voorop marcheerden honderden soldaten de citadel uit. Ze werden in lange rijen opgesteld op het grote plein. Na de soldaten kwam er een lange rij mannen in vuile, grauwe pakken.

Soldaten liepen aan weerszijden. Dat moesten de gevangenen zijn.

‘Sommigen hebben nog patriottenuniformen aan,’ fluisterde Margje. Gespannen keek ze naar de rij gevangenen, daar ver weg op het plein. Die ene daar, die zo hinkte, was dat niet...

‘Daar loopt oom Pieter,’ riep Margje.

‘Houd je toch stil,’ zei Willem boos. Er waren mensen in de buurt. Geschrokken keek Margje om. ‘Dat is oom Pieter,’ fluisterde ze.

‘Niet wijzen,’ mompelde Willem. ‘Waar zie je hem?’

‘In de tweede rij, de man in de blauwe jas, die zo moeilijk loopt.’

Willem zag hem. Dus dat was oom Pieter waar hij al zoveel over gehoord had. Hij kon op deze afstand niet veel meer zien dan een wat hinkende man in een blauwe jas.

Er kwam een hele rij koeien door de poort. Boeren dreven de dieren de stad in op weg naar de slagerijen. Loeiend en onrustig trok de kudde tussen de gevangenen met hun bewakers en de soldaten door. Margje zag ineens een mogelijkheid. ‘Wacht hier op me,’ zei ze en ze holde het plein op. Ze liep met de boeren mee, achter de koeien aan. Zo kwam ze dichtbij oom Pieter. Hij zag niets, lette niet op de koeien en de boeren. Mager en bleek staarde hij voor zich uit. Weer een dag gevangenschap, een dag als alle andere dagen, koud, vermoeiend, uitzichtloos. ‘Oom Pieter,’ Margje zei het zachtjes, maar de gevangene schrok meteen op uit zijn doffe peinzen en hij keek om. Wie riep daar?

‘Ik ben het oom Pieter, Margje, let niet op me.’

Hij zag een kind met vlechtjes, dat was echt Margje.

Ze huppelde vrolijk langs de koeien heen en weer en verloor vlak bij

[p. 98]

haar oom haar schortje. Ze bukte zich en fluisterde: ‘Bent u de hele dag hier?’

Oom Pieter was weer volkomen helder. Margje hier, dat moest iets met zijn bevrijding te maken hebben.

‘We werken aan de haven,’ zei hij zacht. ‘Ga daar heen, daar kunnen we praten.’

Een van de bewakers kwam naderbij. Margje had haar schortje weer omgedaan en huppelde verder. Achter de soldaten om kwam ze langs de andere kant van het plein terug bij Willem. Om niet teveel op te vallen liepen ze rustig de stad in. Achter hun rug was het ochtendappèl van de militairen en de gevangenen afgelopen. Marge vertelde Willem wat ze te weten gekomen was.

Hij knikte. ‘Dat is niet gek. We zouden een bootje moeten hebben. Als je oom zich na het werk verstopt, kunnen wij hem in de avond overvaren naar de andere kant.’

‘Ja,’ riep Margje enthousiast. ‘En daar staat de koets klaar en we rijden zo weg.’

[p. 99]

Ze liepen ongeveer een uur naar de haven en zagen de gevangenen aan het werk. Er was een schip met grote stenen aangekomen. Die moesten ze lossen en opstapelen op de kade. Er was veel werk aan de vesting, hele stukken werden nieuw gemaakt en daar moesten de gevangenen aan meehelpen.

Het gedeelte waar gelost werd was niet echt afgezet, maar er waren wel veel bewakers. Die mannen verveelden zich, terwijl de gevangenen stenen sjouwden.

‘Nu ga ik touwtje springen,’ zei Margje.

Voor de verbaasde Willem iets had kunnen zeggen was ze al weg.

Touwtjespringend huppelde het kleine meisje met de vlechtjes de kade op.

De bewakers reageerden niet. Margje kwam vlakbij haar oom.

‘Zijn jullie hier de hele dag,’ vroeg ze zachtjes.

‘Tot de avond,’ mompelde oom Pieter vanonder de steen die hij op zijn schouder droeg.

‘Wij komen met een boot, kunt u zich verstoppen?’

Oom Pieter legde de steen op een stapel, leunde er even bij en zei: ‘Hier achter. Ze tellen ons pas morgenochtend weer.’ Hij liep moeizaam terug naar het schip om de volgende steen te halen. Margje volgde touwtje springend.

‘We zijn er zodra het donker is, ik zing dit liedje.’ Verder springend zong ze een kinderliedje dat haar oom goed kende.

Ze huppelde vrolijk verder en de bewakers lachten. Margje lachte heel lief terug.

Willem en Margje gingen meteen de stad uit. Het ging goed!

Ze haalden hun rijtuig en spanden het paard in. Langzaam reden ze terug naar Wezel, voor de brug draaide Willem een zijpad in. Er lagen een paar verspreide boerderijtjes. Eén stond er dicht bij het water. Willem liep het erf op.

‘We willen vissen,’ zei hij, ‘kunnen we een bootje lenen?’

‘Lenen niet, huren wel,’ zei de boer.

Willem sprak de prijs af en betaalde.

‘Heb je hengels,’ vroeg de boer.

‘Een kleintje in de koets,’ zei Willem.

‘Gebruik deze maar,’ zei de man. Hij wees naar drie lange hengels die tegen de muur klaar stonden.

‘Bedankt,’ zei Willem. ‘U krijgt de helft van de vangst.’

‘Als je niets vangt is dat niet veel,’ lachte de boer.

‘Ik ga een heel grote vis vangen.’

‘Dat zeggen ze allemaal.’

[p. 100]

Het paard werd uitgespannen, het kon in een kleine omheinde ruimte lopen. Willem strooide haver in een bak, er stond al een vat met regenwater. Het paard was zo goed verzorgd.

Margje en Willem gingen ‘vissen’.

Gelukkig zat er nog wat eten in de mand, anders hadden ze de hele dag niets gehad. Het was een koude, spannende dag, waar geen eind aan scheen te komen. Vissen vingen ze niet. Willem had eerst nogal wat moeite met het roeien op de rivier. Het was eigenlijk wel goed dat ze zoveel tijd hadden om te oefenen.

Toen het donker werd voer Willem eerst terug naar de wal. Het rijtuig stond dicht bij het water. Hij stak de lantaarns aan en zei tegen de boer: ‘Ik wil het nog een uurtje proberen.’

‘Nog niets gevangen zeker.’

‘Dat komt nog.’

De boer lachte en ging zijn huis in.

Terug in de boot roeide Willem rechtstreeks naar het haventje van Wezel.

Daar liep het zo vlot, dat het haast niet echt leek. Margje zong het kinderliedje en ineens stond oom Pieter op de kade. Hij liet zich in het bootje zakken en moest daar plat op de bodem gaan liggen. Zingend liet Margje zich de haven uitroeien. Een schildwacht bij het havenhoofd luisterde, wat klonk dat mooi zo'n heldere stem over het water. Oom Pieter huilde zacht. Hij lag op de natte planken van de roeiboot. Wat zong Margje mooi. Hij was vrij! Margje en die vreemde jongen hadden hem gered.

Heel voorzichtig gluurde hij over de rand van de boot.

De stad was al ver weg. Niemand merkte iets van zijn vlucht uit de gevangenis.

Door de lantaarns op de koets konden ze goed hun richting bepalen. Zodra ze bij de boerderij kwamen sloop Margje met haar oom naar de koets.

Oom Pieter verstopte zich tussen de bagage en Margje ging op de bok zitten. Nu werd ze pas bang. Zou alles goed gaan, het kon nog mislopen. Merkte de boer niets?

Willem praatte nog even met de boer.

‘Nee, niets gevangen, jammer.’

Hij spande het paard voor de koets, de boer hielp hem daarbij.

Daarna groetten ze de man vriendelijk en reden het erf af.

Vrij!

Op weg naar Brussel!