De grote reis van Margje Blauw

Tussenstation

Een half uur voor het sluiten van de poort reed de grote koets van Hofman voor op de Lage Gouwe. Er was een apart rijtuigje voor de bagage. Hofman had gezegd dat ze niet veel mee konden nemen, maar dat sloeg kennelijk niet op hemzelf en zijn vrouw. Zij hadden het kleine koetsje al helemaal volgepakt. Willem vond nog een plekje voor hun koffers en manden en klom toen bij de koetsier op de bok van het kleine rijtuig. Margje wilde ook graag buiten zitten, maar dat mocht niet, dat was veel te koud voor haar.

Mokkend stapte ze in het grote rijtuig waar ze tussen de heer en me-

[p. 73]

vrouw Hofman in moest zitten. Vader, moeder en tante Melanie zaten tegenover haar op een wat smaller bankje. Er was haast geen tijd om afscheid te nemen van Kee. De oude keukenmeid huilde, vader was ook ontroerd, moeder keek strak voor zich en tante Melanie wuifde met een zakdoekje.

Met een ruk kwam de koets in beweging en ratelend volgde het bagagewagentje. Bezorgd keek de heer Hofman of niemand hen wilde tegenhouden. Het was stil op de gracht, ze verlieten de stad ongehinderd.

Na de Haastrechtse Brug ging Hofman er gemakkelijk bij zitten.

‘Ziezo, we zijn weg,’ zei hij tevreden. ‘Knappe jongen die me nog terug krijgt in dat stinkstadje.’

Mevrouw Hofman zuchtte en pinkte met een kanten zakdoekje een traan weg.

‘We laten alles achter Hendrik,’ zei ze tragisch.

Margje dacht aan de koets vol bagage en vond dat dat nogal meeviel. Gelukkig zei ze niets, de reis zou toch nog moeilijk genoeg worden.

Vader keek verdrietig naar buiten, in de schemering zag hij de torens van de stad nog. Weggaan, was dat wel zo wijs?

Tante Melanie presenteerde koekjes en moeder zat erbij alsof het een damesvisite was.

[p. 74]

‘Hier laat je wat achter, daar vind je wat,’ zei Hofman. ‘Voor een koopman is er overal een vaderland, nietwaar Blauw?’

Vader knikte zwijgend. Hofman nam een lange stenen pijp uit een speciaal rek boven zijn hoofd en stopte die kalmpjes in de zacht deinende koets.

‘Pijpje stoppen Blauw? O nee, je rookt niet. Jammer man, je weet niet wat je mist. Ik zeg altijd maar, het is geen man die niet roken kan.’

‘Maar een heer rookt niet meer,’ rijmde Margje hardop.

Er viel een pijnlijke stilte. Moeder keek met een rood hoofd naar de grond, tante Melanie knikte goedkeurend en vader was even verbaasd als de familie Hofman.

Hofman kuchte en lachte wat gedwongen. ‘Kinderen en dronken mensen zeggen de waarheid,’ zei hij en stak zijn pijp aan. ‘Ik hoop dat de jonge dame er geen bezwaar tegen heeft,’ voegde hij er spottend aan toe. Hij blies de eerste rookwolk naar Margje, maar daardoor kreeg mevrouw Hofman bijna alles in haar gezicht. Ze kuchte vermanend en vanaf dat moment rookte Hofman recht voor zich uit. Beide raampjes waren dicht, want het was al koud. Nu zou Margje ze graag open hebben.

Het werd een vreselijke reis.

Tweemaal moesten ze overvaren, eerst bij Schoonhoven, daarna bij Gorkum. De koets stonk, vieze tabakswalm vulde het rijtuig waar zes mensen dicht op elkaar zaten. Hofman rookte de hele nacht door.

Onderweg was er buiten haast niets te zien.

Dat interesseerde Margje ook niet, ze was alleen maar moe, moe en misselijk.

Hofman was er trots op dat hij alles zo goed geregeld had. In Schoonhoven en Gorkum konden ze zomaar doorrijden, er voer apart voor hen een pont.

Er waren zelfs wisselpaarden in Gorkum. Het was het eerste punt in de reis waar ze even uit de koets konden. De koetsiers waren bezig de nieuwe paarden voor het rijtuig te spannen, terwijl het gezelschap in een morsige herberg wat te eten kreeg. Van de stad kon Margje niet veel zien. Er waren wel enkele kapotte huizen door het Pruisische bombardement. Niemand sprak over oom Pieter, maar ze dachten wel aan hem. Waar zou hij nu zijn?

‘Zijn jullie nog niet klaar,’ schreeuwde Hofman naar de koetsiers. ‘We moeten verder, ik heb om drie uur een pont besteld, opschieten!’

‘Geld smeert alle machines,’ pochte hij tegen vader. ‘Het is het slijk der aarde, maar ik houd wel van die modder.’ Hij was de enige die om zijn grapje lachte.

[p. 75]

Na de pont van Gorkum naar Woudrichem ging het over smalle, slingerende dijken naar Heusden. Daar was de stadspoort al open, in een herberg kregen ze hun ontbijt. Margje at bijna niets, ze voelde zich helemaal niet lekker. Willem had het wel naar zijn zin zo te zien. Het was koud onderweg, maar hij kon er wel tegen. Veel tijd om uit te rusten kregen ze niet. Hofman wilde verder, opschieten, opschieten, snel verder.

Tegen tien uur reden ze 's Hertogenbosch binnen. Ook daar had Hofman de zaak goed georganiseerd. Er was een hotel dicht bij de kathedraal waar men op de komst van de Goudse reizigers rekende. Margje was blij dat ze uit die vreselijke koets kon. Ze was zo misselijk en moe, dat ze helemaal niet zag waar ze terecht kwamen. Tante Melanie zorgde heel lief voor haar, ze waste Margje en stopte haar daarna lekker toe in het grote bed dat klaar stond.

Voor de tweede keer in haar leven woonde Margje in een hotel, het was nu veel spannender en grimmiger dan de eerste keer. Toen leek het nog een uitstapje van een paar weken, nu was het een vlucht. Niemand wist wanneer ze terug zouden kunnen, niemand wist of ze hier konden blijven of dat ze weer verder moesten vluchten. In 's Hertogenbosch hadden de patriotten heel lang veel macht gehad, maar dat was aan het veranderen. Het zou hier ook niet blijven zoals het was. Als een verandering in de stadsregering geleidelijk plaats zou vinden, kon het misschien wel zonder geweld. Men rekende erop dat gouverneur van der Dussen dat zou proberen.

In het hotel was het vol, te vol eigenlijk, alle kamers waren bezet.

Willem kreeg een klein hokje op zolder, Margje sliep weer bij tante Melanie. Het was ook erg duur. Over geld was bij Margje thuis nooit gepraat, er was gewoon altijd genoeg. Nu merkte ze dat vader en moeder met zorgelijke gezichten de hotelrekening bekeken.

Hofman bemoeide zich niet veel met hen. Hij scheen allerlei zaken te doen te hebben in de stad. Mevrouw Hofman had de grootste kamer van het hotel, met een aparte slaapkamer. Ze had al haar spullen uitgestald en nodigde regelmatig moeder en tante Melanie bij haar op theevisite.

Margje wist dat haar moeder dat vreselijk vond en toch ging ze elke keer weer. Tante Melanie niet, die bleef gewoon weg als haar dat beter uitkwam.

Margje was graag in de stad. Ze vond Den Bosch de gezelligste stad die ze ooit gezien had. Op een zondag liep ze de kathedraal binnen. Ze zag en hoorde voor het eerst in haar leven een katholieke mis met gregoriaanse gezangen. Ze vond het prachtig, het zingen was heel mooi. Willem was er ook bij, maar hij liep weg. Hij hiel niet van ‘dat

[p. 76]

roomse gedoe’ zei hij. Margje snapte niet wat het allemaal te betekenen had, maar bleef toch tot het eind luisteren en kijken.

Willem was vaak bij de stal van het hotel. Hij hielp er de mannen bij de verzorging van de paarden, echt werk. Margje ging daar ook wel eens kijken. Ze zag daar op een dag een oude man, Gaston, die als voerman ‘de hele wereld’ doorgereisd was. Toen Margje nieuwsgierig verder vroeg, bleek de wereld van Gaston beperkt te zijn tot Limburg, Brabant, Vlaanderen en een deel van Duitsland bij de Rijn. Toch wel een groot gebied. Hij had er met allerlei vrachten gereden. Hij kende Antwerpen, Mechelen, Leuven en Brussel, hij kon er mooi over vertellen. Margje haalde haar boekje en liet het zien. Gaston kon niet lezen. Margje las een paar routes voor en hij knikte goedkeurend.

‘Dat klopt wel zo ongeveer, alleen niet bij Mechelen, als ge daar van Antwerpen komt, dat klopt niet, daar staat 'nen grote boom bij een klein kapelleke, daar kunt ge beter linksaf gaan, dat's 'nen vlakkere baan.’

De oude veerman maakte niet meer zulke verre reizen, maar hij vertelde er graag over. Met het boekje van Margje erbij reisden ze in gedachten heel het Brabantse, Limburgse en Vlaamse land door.

Begin november sprak vader een man die nieuws had over oom Pieter. Verheugd kwam hij naar het hotel terug, hij riep iedereen erbij.

‘Pieter leeft,’ zei vader, ‘hij zit gevangen in Wezel bij de Pruisen. Hij is in Gorkum gewond geraakt en toen hebben ze hem toch het hele stuk naar Wezel laten lopen. Met een heleboel andere krijgsgevangenen moet hij daar aan de versterking van de stad werken. De man die ik sprak kon zich vrijkopen, hij heeft een flink bedrag betaald en is naar huis gestuurd. Pieter mag niet weg, omdat hij bij de Vlist was en de prinses tegenhield.’

Dat was goed nieuws en slecht nieuws tegelijk.

Vader was van plan een brief te schrijven naar Wezel, ze wilden toch proberen oom Pieter vrij te kopen, ook al zou het een heleboel geld kosten.

De volgende ochtend vroeg Margje aan Gaston waar Wezel lag.

Met een stok tekende hij in het zand de Maas en de Rijn en maakte kringen waar steden lagen.

‘Kijk, dit is Den Bosch, daar zijn we nu, verderop aan de rivier ligt Grave. Als ge daar overvaart en dan op de andere oever verder rijdt tot voorbij Mook, dan kunt ge hier bij Gennep over Goch en Xanten naar de Rijn rijden en dan ligt daar Wezel.’

Margje bekeek het aandachtig.

‘Kun je over Wezel naar Brussel rijden?’

[p. 77]

Gaston lachte. ‘Allé, ge kunt ook over Rome naar Antwerpen gaan, maar dat is wel 'nen omweg. Brussel ligt helemaal hier, dat gaat van Wezel over Venlo, Roermond, Maastricht en dan zo verder naar Brussel. Dat hedde ge in uw boekske.’

Margje knikte. Ze had gehoopt dat de weg naar Brussel min of meer langs Wezel ging. Er werd steeds vaker gepraat over doorreizen naar Brussel, als ze dan onderweg oom Pieter mee konden nemen...

De poort zwaaide open en de wind blies de hele landkaart door elkaar. Er kwamen nog meer gasten, waar moesten die nu weer slapen?

Margje liep verder en zag achter de keuken de kok bezig. De man slachtte ganzen, een bloederig karwei, waar Margje toch bij bleef kijken. Hij deed het snel en vakkundig, het plukken en in stukken hakken, alles ging even handig.

Bij elk dier dat hij klaarmaakte voor het avondmaal keek hij aandachtig naar het stevige borstbeen. Mompelend schudde hij zijn hoofd.

‘Dat wordt een koude winter.’

‘Waarom wordt het een koude winter,’ vroeg Margje.

‘Bij al deze beesten is het borstbeen wit, dan krijg je sneeuw en regen. Dit is allemaal sneeuw en regen, kijk maar.’ Hij toonde de botten die inderdaad wit waren.

‘Komt dat altijd uit,’ vroeg Margje ongelovig.

‘Altijd,’ zei de man, ‘daar kun je vast op rekenen.’

In de stad werd het ondertussen onrustiger.

's Hertogenbosch was de laatste patriotse stad in Nederland. Zou dat zo blijven?

Op acht november verliet gouverneur van der Dussen onverwacht zijn post.

Wat moest dat betekenen? De stad gonsde van geruchten.

Wat zou er gebeuren?