De grote reis van Margje Blauw

Amsterdam valt

Op vrijdag kwam Margje heel verheugd terug van een tocht langs de haven. Ze holde de drie trappen op en vond de deuren van de slaapkamers open.

Vader en moeder zaten bij tante Melanie.

Vader keek ernstig uit het raam, de vrouwen huilden.

‘Wat is er gebeurd,’ vroeg Margje.

Tante Melanie gaf haar een velletje papier, dicht volgeschreven met grote onhandige letters.

‘Een brief van Kee,’ zei tante.

Margje probeerde het handschrift te lezen. Dat viel niet mee, Kee was niet gewend brieven te schrijven. Met moeite ontcijferde Margje:

Hooggeëerde heer,

Bij deze neem ik de vrijheid u te berichten dat uw edeles huis vannacht vernield is door Jan Snel en al het volk dat uw edele deze zomer ontslagen heb. Nadat uw edele met mevrouw, de juffrouw en het kind naar Amsterdam voer bleef het de hele nacht rustig. Op woensdag hebben ze bij Daniel van Genderen buskruit en patronen gevonden. Dat spul is op het stadhuis gebracht. Ze zijn toen overal huiszoekings

[p. 66]

gaan doen. Zo noemden ze dat. Het was gewoon dezelfde dievenbende als in de nacht van maandag op dinsdag. Voor de middag stonden ze hier al voor de deur. Ik had de grendels ervoor en uit het bovenraam riep ik dat er niemand thuis was en dat ze hier niets te zoeken hadden.

‘Dat maken wij wel uit,’ riep Jan Snel. Ja mijnheer, uw edele leest het goed, uw eigenste knecht was bij dat tuig. Ze braken de planken voor de ramen weg en klommen naar binnen. Elsje was er ook bij met die jongen, ze had een hoed over haar ogen getrokken, maar ik herkende haar best. Ik wil voor God en alle mensen getuigen dat ze er bij was. Meer dan twee uur is dat tuig bezig geweest. Alles is kapot geslagen, wat er allemaal gestolen is weer ik niet eens, het is zo'n rommel overal. Er is geen ene timmerman die de boel wil komen dichtmaken, ze zijn allemaal bang voor dat tuig. Mijn neef Hendrik heb me nog wat geholpen, maar Hendrik is ook al zeventig, dus zoveel kan hij niet meer. Later heb de schutterij die dievenbende uit mekaar gejaagd en 's middags zijn de Pruisen gekomen. Ze liggen op de Tiendeweg, de Kleiweg en de Markt bij mensen in de kost. Die moffen zijn nog veel erger dan het ergste tuig uit Gouda. Ze stelen als de raven en ze maken alles vuil en kapot. Ze moeten vierduizend broden per dag hebben, er is niets meer te koop voor een gewoon mens. Het plunderen ging 's nachts weer door. Ik heb geen oog dichtgedaan. Hier is verders niks meer gebeurd, maar het is zo al erg genoeg. Het schilderij van uw edeles ouders hebben ze met messen kapot gemaakt. Het was allemaal volk van de fabriek en Jan Snel was er ook bij. Pas vanaf maandag is het wat rustiger geworden. Toen is prinses Wilhelmina in de stad geweest met d'r kinders. Ik heb er niks niemandal van gezien, want er is zoveel te doen in het huis. Ik heb een hulpje aangenomen, dat zal uw edele wel willen goed vinden. Het is een net kind, nog jong, maar dan ken je ze nog wat leren. Het is een dochter van Jan Melkert, de aangetrouwde neef van mijn zuster d'r zoon, dus dat zit wel goed. Zodra we het huis weer in orde hebben kan uw edele beter thuiskomme, het is nu wel weer wat rustiger in de stad. En ik zeg altijd maar zo: een huis is veiliger als er een man in woont. Ik wens u en uw familie een behouden thuiskomst.

uw edeles dienstwillige dienares Kee.

De naam stond er met flinke letters onder gekrast. Margje las de brief twee keer eer het helemaal tot haar doordrong. Het huis was geplunderd, alles kapot. Waarom deden mensen dat? Mensen van de fabriek schreef Kee. Waren die nog boos? Vader kon er toch niets aan doen dat er geen werk meer was? Ze spraken over teruggaan.

[p. 67]

‘Kan niet,’ zei vader. ‘Amsterdam is ingesloten, er vaart geen enkele trekschuit meer. Er kan niemand meer in of uit, het is een wonder dat deze brief nog aangekomen is.’

Toen pas besefte Margje dat ze echt belegerd werden, belegerd, ingesloten, zoals je wel las in oude verhalen

Ze liep naar beneden en vond daar de Friezen opgewonden pratend. Ze verstond er niets van, maar na een tijdje werd haar duidelijk waarom iedereen zo overstuur was. De Fransen hadden bericht gestuurd dat ze de patriotten niet zouden helpen. Wie zich in Frankrijk wilde vestigen was welkom, maar de koning stuurde geen soldaten naar Nederland.

Margje ging met Willem de straat op, daar was ook te merken dat er iets ging gebeuren. Bij het huis van de Franse consul stond een lange rij mensen die een paspoort voor Frankrijk wilden hebben. Over de verdediging van de stad praatte niemand meer. De patriotten waren alleen nog bezig weg te komen.

De gewone bevolking van Amsterdam maakte zich vrolijk over die zenuwachtige kezen.

Een paar dagen later gaf Amsterdam zich over aan de Pruisen.

De patriotten hadden alles verloren.

De wilde vlucht naar het buitenland begon.

In die verwarrende dagen werd de verjaardag van Willem helemaal vergeten. Niemand dacht eraan. Iedereen praatte over reizen en vluchten.

Margje zou met vader, moeder en tante Melanie terug gaan naar Gouda zodra er een trekschuit voer.

Onderling waren de patriotten het helemaal niet eens wat ze nu moesten doen. Nu bleek overduidelijk dat de patriotten wel ideeën hadden, maar geen organisatie kenden om die ideeën uit te voeren. Ook waren er allerlei soorten patriotten. Sommigen deden mee om de idealen van vrijheid en gelijkheid, anderen sloten zich aan omdat het in de mode was of zomaar voor de gezelligheid. Allen die vrijwillig soldaat waren geworden hadden gemerkt dat de oorlog niet leuk is.

Meelopers probeerden zo snel mogelijk van partij te veranderen. Men zag mensen met een oranjelint lopen, die jaren met de patriotten hadden meegedaan. Zij hoopten hun medeburgers er van te overtuigen dat ze in hun hart altijd bij Oranje hadden gehoord. Wat hadden de achterblijvers te vrezen?

Zij hadden deze Hollandse burgeroorlog verloren, wat zouden hun tegenstanders doen? Er was wel veel vernield en gestolen, maar er was

[p. 68]

nog niemand gedood. In gezinnen en tussen vrienden waren er hevige discussies.

Niemand wist wat er zou gebeuren als de stadhouder de macht weer stevig in handen had. Er konden zware straffen volgen, boetes, verbanning, de doodstraf misschien. Niemand wist het.

Ieder die een min of meer belangrijke rol had gespeeld in de patriottenbeweging wist echter heel zeker wat hij moest doen: vluchten, liefst naar Frankrijk. Minder belangrijke meelopers en alle mensen die dachten dat het allemaal nog wel mee zou vallen, probeerden thuis te blijven. Je kon nu wel naar het buitenland vluchten, maar wanneer zou je terug kunnen komen? Over een maand, over een jaar? Vragen zonder antwoord.

Ook in het ‘Zwijnshoofd’ waren de meningen verdeeld. Vooral de Friezen hadden heftige ruzies. Sommigen pakten hun koffers en voeren met het eerste het beste schip terug naar huis. Anderen wisten heel zeker dat ze voorlopig niet terug konden komen in Friesland. Zij moesten verder reizen en dan kwam de ruzie, waarheen? Valckenaer kon zeker niet terug, hij zou naar Frankrijk reizen. Willem Ferwerda had daar niet zoveel zin in, wat kon hem gebeuren? Als hij van zijn voogd toestemming kon krijgen terug te gaan, zou niemand hem iets doen. Valckenaer voelde daar niet voor.

Na veel praten kwam Margjes vader met een oplossing: Willem kon mee naar Gouda. Als Valckenaer dan over een poosje weer uit Frankrijk terug kwam, kon hij hem daar ophalen.

Na de capitulatie van Amsterdam werd het stiller in de stad. Hotels en logementen raakten leeg, huizen werden verlaten.

De familie da Silva vertrok naar Brussel, Valckenaer ging naar Saint Omer in Noord-Frankrijk.

Het was een akelige week, van sommige gezinnen vluchtte de vader wel en bleven moeder en de kinderen achter. De verwarring was groot.

Wie op reis ging wist niet of er onderweg nog moeilijkheden zouden komen. Vaak ging men eerst naar 's Hertogenbosch of Brussel. Wat daarna zou komen, wisten de vluchtelingen nog niet.

Op dinsdag 16 oktober voeren de Goudse vluchtelingen weer naar huis. Het avontuur was voorbij.

De stemming was goed, ze gingen naar huis. Een beschadigd huis, maar toch naar huis. Tante Melanie zat zelfs zachtjes te zingen.

Willem en Margje bleven zoveel mogelijk buiten, in de roef zaten weer

[p. 69]

drie pijprokers. Er hing een dikke blauwgrijze walm. Ze voeren overdag, dus er was genoeg te zien.

Toch waren ze blij tegen de avond de torens van Gouda te zien. Voor Willem was alles nieuw, Margje kwam echt thuis.

Nog voor de trekschuit aanlegde voor een herberg buiten de stadspoort, stond iedereen al klaar om van boord te gaan.

Er waren veel mensen op de wal, maar dat leek niet verontrustend. Wat die mensen wilden bleek pas toen de reizigers van de trekschuit stapten.

Eerst werd er geschreeuwd en gescholden, daarna gooide men met stenen en modder naar de patriotten. Gelukkig kwam de baljuw snel te hulp. Hij had een groep gewapende schutters bij zich en die beschermden de reizigers.

In optocht ging het naar het stadhuis, daar waren ze voorlopig veilig. Iedereen was erg geschrokken en bang. Ze hadden gedacht rustig thuis te kunnen komen en nu kregen ze dit weer.

Willem was woedend. ‘We moeten ze op hun gezicht slaan,’ riep hij. Margje lachte schamper. ‘Jij alleen tegen die hele massa zeker.’

Op het marktplein ging het gejoel en geschreeuw nog steeds door. Het was net als een maand geleden, ze riepen dezelfde dingen, zelfs klonk ‘Bik moet hangen’. Die man zat nog steeds in het stadhuis gevangen. De vluchtelingen kregen eten uit een herberg bij het stadhuis en verder moesten ze maar wachten.

Pas laat in de avond kon de familie Blauw heel stil naar huis sluipen. de baljuw had er voor gezorgd dat Kee gewaarschuwd was, ze hield de voordeur al open.

Eindelijk thuis.

Het was zo donker dat ze niet goed konden zien wat er allemaal kapot gemaakt was. Ze keken er ook nog maar liever niet naar.

Kee had met Antje, het nieuwe dienstmeisje, de slaapkamers in orde gemaakt.

Zelfs voor Willem was er een plekje.

Tegen middernacht sliep iedereen. In de stad was het stil.