De grote reis van Margje Blauw

In Amsterdam

Woensdagochtend 19 september stonden de Goudse vluchtelingen moe en bleek met al hun bagage in de regen in Amsterdam. Het was een brede kade bij de Amstel, waar veel trekschuiten aankwamen.

De reizigers konden hun bagage laten dragen door jongens, maar ze aarzelden. Konden ze die jongens wel vertrouwen? Zouden ze er niet met hun spulletjes vandoor gaan?

Sommige Gouwenaars hadden familie in Amsterdam, zij vroegen de schipper de weg en liepen de stad in.

Vader keek zoekend rond, moeder zat uitgeput op een grote koffer onder een afdakje. Margje bleef bij tante Melanie, die heel moe was. Tante zat op een van de manden, ze hoestte veel.

Er kwam een oudere man naar vader met een kruiwagen.

[p. 58]

‘Vrachie meneer? Zoek je een logement?’

‘Ja...’ zei vader aarzelend. ‘We moeten wel ergens onderdak vinden.’ ‘Kom dan maar mee, ik weet precies wat je nodig hebt meneer. De stad is al vol vluchtelingen, maar ik weet een prima logement waar je met je hele familie terecht kan. Moet dat allemaal mee?’

Hij wees op de koffer en de manden. Vader knikte. De man stapelde het hele vrachtje netjes op zijn kruiwagen en leidde de Goudse vluchtelingen naar hun nieuwe adres. Het was een hele wandeling. Wat een grote stad, er kwam geen eind aan. Margje wist niet hoe ze hier ooit de weg moest vinden.

Rustig stapte hun gids voor hen uit. Ze gingen door brede en smalle straten, over een groot plein en langs een brede gracht met bomen. Wat waren de huizen hier groot, alles was groter dan in Gouda. En dan die drukte! Ze moesten oppassen hun gids niet kwijt te raken. Er waren steeds mensen die voor of achter je langs wilden, er waren heel veel rijtuigen en er was overal veel lawaai van karren, paarden en mensen. Zelfs in de grachten was het druk, schippers boomden lange schuiten door het water en kleine roeibootjes schoten daar kris-kras doorheen. Zo druk was het in Gouda zelfs niet op marktdagen.

Tante Melanie kon het tempo slecht bijhouden, ze hoestte telkens en ze was zo moe. Moeder liep maar door, ze was suf van moeheid. Haar kleren zaten na de nacht in de trekschuit rommelig, alles was gekreukt, haar pruik zat niet goed meer. Vader liep zwijgend naast de man met de kruiwagen.

Zo kwamen ze op de Brouwersgracht. Daar stopten ze voor logement ‘het Zwijnshoofd’, een smal, hoog huis dicht bij de Keizersgracht. De waard wilde hen wel twee kamers verhuren. Hij was een dikke, bazige man met kleine felle oogjes, dicht bij elkaar. Hij leek zelf net een varken. ‘Het huis is zeker naar hem genoemd,’ dacht Margje.

De kamers waren achter in het huis, ze moesten drie smalle, hoge trappen op. Gelukkig droeg de man van de kruiwagen al hun bagage naar boven. Vader betaalde hem. Hij liep daarna meteen naar beneden om met de waard te overleggen. ‘We moeten eerst wat eten,’ zei hij. ‘Daarna kunnen we wel slapen.’

Margje en tante Melanie hadden samen een kamer met een groot bed, vader en moeder sliepen aan de andere kant van het smalle gangetje. Er was een raam en ver in de diepte zag Margje een klein tuintje. Achter logement ‘het Zwijnshoofd’ stonden weer andere huizen, daarachter waren scheepsmasten te zien.

Tante Melanie bekeek de lakens kritisch. ‘Het is wel schoon,’ zei ze. Ze moest weer hoesten. Ze pakte haar reisapotheek en zocht een

[p. 59]

hoestdrank. Op een tafeltje stonden een kan water, een lage bak en twee glazen.

Tante nam haar drankje in en zei zo opgewekt mogelijk: ‘Zo daar zitten we dan kind en nu maar wachten wanneer we weer terug kunnen.’

Ze deed haar muts af en kamde haar grijze haar.

Vader kwam naar boven om te zeggen dat ze konden eten. Tante wilde niet mee. ‘Ik ga slapen,’ zei ze, ‘eten komt later wel weer.’

Moeder wilde ook niets hebben. Ze zat te huilen op de rand van haar bed.

‘Al mijn kleren zijn in de war,’ zei ze. ‘Dit komt nooit meer goed. Zo kan ik me nergens vertonen.’ Vader troostte haar en liet haar slapen, dat leek het beste. Met zijn flinke dochter liep hij naar beneden en vond daar het ontbijt op een tafeltje bij het raam aan de grachtkant. Margje had trek, ze schrokte drie dikke stukken brood naar binnen, at veel kaas en dronk twee bekers melk. Niemand lette er op of ze wel netjes at, dus at ze lekker. Ze keek ondertussen rond in haar nieuwe omgeving. De waard van ‘het Zwijnshoofd’ had het voorhuis ingericht als eetzaal. Er stonden een lange tafel en een paar kleine tafeltjes. Achter in de eetzaal was een deur. Zo kwam je waarschijnlijk in de keuken, de waard liep vaak die kant uit.

‘Heb jij slaap?’ vroeg vader.

Margje schudde haar hoofd, nee, ze had helemaal geen slaap.

‘Zullen we dan samen de stad eens gaan bekijken?’

Dat was een goed idee.

Margje veegde met het tafellaken haar mond af en sprong al van haar stoel.

Vader haalde zijn jas en wandelstok en haar warme mantel boven van de slaapkamers. ‘Ze slapen allebei,’ zei hij.

Als twee stoute kinderen gingen ze er vandoor. Samen de stad in, hun nieuwe woonplaats.

Ze liepen eerst naar het IJ, dat was vlakbij. Wat veel schepen, heel grote met drie masten, de zeilen opgerold. Eén zo'n schip voer net weg. In de druilerige septemberochtend leek het een boze vogel met grote bruine vleugels. Een jacht kwam naar hen toe zeilen. Het meerde af vlak voor vader en Margje. Een kleine, kwieke man sprong aan de wal nog voor het schip vastlag. Hij nam zijn hoed af en bedankte de schipper. In zijn lichtbruine kuitbroek en donkerbruine mantel zag hij er deftig uit. Toch was hij anders, onhollands, alles aan hem leek te bewegen, hij stond geen ogenblik stil.

‘Mijnheer da Silva’, riep vader verrast.

[p. 60]

De man in de bruine jas keek om en lachte. ‘Mijnheer Blauw wat een verrassing, ook al in Amsterdam. Wat brengt u hier? Moeilijkheden in Gouda?’

‘De stad is geplunderd,’ zei vader.

‘Door de Pruisen?’

‘Nee, door de eigen bevolking.’

Da Silva sloeg zijn ogen ten hemel en hief met een theatraal gebaar beide armen op. ‘Waar gaan we heen, waar gaan we heen. De ene mens is de ander een wolf geworden. De barbarij breekt aan mijnheer Blauw.’

Vader knikte. ‘Het is heel vervelend,’ zei hij wat onnozel. ‘Bij ons zijn de ramen kapot gegooid. Ik ben nu met mijn gezin een paar dagen in Amsterdam, dat leek me veiliger.’

‘Heel verstandig mijnheer Blauw, heel verstandig. Het gezin is ons kostbaarste bezit nietwaar. En dat is het dochtertje waar u zo vaak over praatte als u me weer zo'n prachtige collectie pijpen verkocht?’ ‘Dat is Margje, ja.’ Vader schoof zijn dochter naar voren. Margje maakte een kleine buiging zoals ze bij maintien geleerd had. Mijnheer da Silva keek haar met zijn vriendelijke, donkere ogen aan. Margje zag nu pas dat hij al heel oud moest zijn. Zijn gezicht was vol rimpels, door zijn levendigheid en het snelle praten leek hij echter jong.

‘Ze is al groot,’ zei da Silva. ‘U sprak altijd over een klein meisje.’

‘Het is ook al een hele tijd geleden dat u pijpen van mij kocht,’ zei vader.

‘Dat is waar, waar blijft de tijd. Dat moet alweer zes of zeven jaar geleden zijn. Gaat het goed met uw bedrijf?’

‘Ik heb alles verkocht. Ik heb slechts een kleine werkplaats met vier man aangehouden.’

‘U bent een wijs man mijnheer Blauw, een wijs man. Men moet op tijd de bakens verzetten nietwaar. In slechte tijden het bedrijf inkrimpen, uw kapitaal veilig stellen, om straks weer in het groot te kunnen beginnen. Maar wat staan we hier op deze koude kade, laten we naar het koffiehuis gaan. U hebt wel even tijd?’

In het koffiehuis bij de Dam was het druk. Margje kreeg een kop chocolademelk en zat er stil bij. Overal om haar heen waren goedgeklede, dikke mannen druk in gesprek.

‘Alles staat onder water,’ hoorde ze zeggen. ‘De Pruis komt er niet meer door.’ Van een ander tafeltje ving ze op: ‘Waar ga jij heen als de Pruisen komen? Ik ga naar Zwitserland.’

‘Ik ga naar Duitsland als het zo ver komt, maar natuurlijk niet naar Pruisisch gebied.’

‘Hebt u al plannen voor de toekomst?’ vroeg da Silva aan vader.

[p. 61]

‘Als alles weer rustig is gaan we terug naar Gouda,’ zei vader.

Da Silva klakte nadenkend met zijn tong. ‘Als alles weer rustig is, daar zegt u iets. Dat kan heel lang duren.’

‘Als de hulp uit Frankrijk komt is de Pruis zo het land uit,’ meende vader.

‘Daar zegt u iets, àls de hulp uit Frankrijk komt.’ Je kon wel horen dat mijnheer da Silva niet veel vertrouwen had in de Franse beloften. ‘Het is hier eigenlijk veel te druk,’ zei hij. ‘Laten we naar mijn huis gaan.’ ‘Wij moeten eigenlijk terug naar ons hotel,’ zei vader. ‘Mijn vrouw en mijn oudste zuster slapen nog, ze weten niet waar we zijn.’

‘Waar logeert u?’

‘In het “Zwijnshoofd” aan de Brouwersgracht.’

‘Een prima adres, niet te duur, goed eten en alles heel schoon,’ prees da Silva. ‘De waard lijkt iets teveel op zijn uithangbord, maar daar went u wel aan. Ik loop met u mee, mijn huis is op de Keizersgracht, niet ver bij u vandaan. Ik zal het u wijzen, dan weet u waar u terecht kunt als er vragen zijn.’

Bij het huis van da Silva gingen ze nog even mee naar binnen. Ze werden hartelijk ontvangen door mevrouw da Silva, een kleine dame met strakgekamd zilvergrijs haar. Ze gaf Margje een honingzoet snoepje uit een apart doosje. Het huis stond helemaal vol met vreemde snuisterijen en onhollandse meubels. Het was er donker door zware gordijnen. Op een aparte plaats stond een zevenarmige kandelaar op een witte doek.

Ze bleven niet lang, want vader wilde nu echt terug naar het hotel.

Da Silva en zijn vrouw zeiden dat hij altijd welkom was.

‘En jij komt ook maar eens terug,’ zei mevrouw da Silva tegen Margje. ‘Er is hier nog genoeg voor je te zien. Je bent nog niet uitgekeken hè?’ Margje kreeg een kleur, ze had zomaar onbeschaamd rond zitten kijken in dat vreemde interieur. Dat mocht helemaal niet als je netjes op visite ging. Mevrouw da Silva lachte en streek over Margjes blonde haren. ‘Geeft niet hoor kind, je hebt ogen om er mee te kijken. Kom maar gauw weer terug.’

Op weg naar het hotel vertelde vader dat da Silva een Portugese jood was, die vroeger regelmatig pijpen van hem kocht.

‘Wat deed hij met die pijpen?’ vroeg Margje.

‘Hij verkocht ze naar het buitenland, maar daar is nu geen vraag meer naar.’

In het hotel was moeder al wakker, ze zat nog op de kamer tussen al haar kleren. Tante Melanie sliep, het leek wel of ze koorts had.