De grote reis van Margje Blauw

[p. 51]

De nacht van de Goudse glazen

Tegen de avond glipte Elsje de deur uit. Op de Markt sloot ze zich aan bij een groep van een paar honderd mensen. Het waren meest mannen en vrouwen van buiten de stad, ook schippersknechts die toevallig in Gouda waren sloten zich aan bij de groep.

Elsje had 's middags al met haar vriend Hein afgesproken dat ze 's avonds mee zou doen. Eerst wilde ze niet. ‘Als ze merken dat ik weg ben...’ zei ze angstig.

‘Wat geeft dat nou,’ had Hein gezegd. ‘Misschien ontslaan ze je, net zoals ze mij ontslagen hebben, wat geeft dat. Als we vannacht goed opletten kunnen we meer binnenhalen dan we met een jaar werken zouden verdienen. Ze gaan bij alle patriotten in Gouda de glazen ingooien.’

Hein was een van de knechts die door Margjes vader ontslagen waren. Hij had geen werk meer kunnen vinden. De meeste mensen die Elsje 's avonds op de Markt zag waren arm. Ze zag echter ook enkele goed geklede mannen. Eén gaf hun groep een teken, dat ze met hem mee moesten komen. Elsje kende hem wel, het was de zoon van burgemeester van der Hoeven, een oranjeman. Hij had een flambouw in zijn hand, hij leidde hen de hele stad door.

Overal waar de stenen opgestapeld lagen bij de bomen aan de waterkant hield hij stil. Als hij zijn toorts een paar maal op en neer bewoog pakten de mensen stenen en smeten de ruiten in. Draaide hij met zijn vlam in de hand een paar maal rond, dan werd de deur ingetrapt en plunderden ze het huis.

Het was een gekke nacht.

Elsje vond het eerst griezelig, maar dat duurde niet lang. Ze voelde zich opgenomen in de schreeuwende, zingende, wilde massa. Veel mannen en vrouwen waren dronken. Stenen gooien naar de huizen van de kezen was best leuk. Plunderen was nog leuker. Bij het eerste huis dat aangevallen werd, duwde Hein haar een zak in de handen en schreeuwde: ‘Alleen goud en zilver, dingen die niet breken.’

In het gedrang raakte zij hem kwijt.

De deur was door schippersknechts ingetrapt en door de kapotte ramen werden meubels en schilderijen naar buiten gesmeten. Uit de kelder klonk luid gejoel, een groepje had de wijnvoorraad ontdekt. Steeds meer mensen stroomden het huis in. De bewoners vluchtten via een achterpoortje in hun tuin.

Ineens stond Hein weer naast Elsje. ‘Vooruit, aan het werk,’ snauwde hij haar toe. ‘Jij weet waar ze in zo'n huis de dure spullen verstoppen.’

[p. 52]

[p. 53]

Met een kaars in de hand gingen ze op zoek.

Elsje opende een kamer waar nog niemand geweest was. Het leek er vreemd stil. Ze aarzelde, Hein duwde haar naar binnen en sloot de deur.

‘Schiet op, waar zit het zilver en het goud.’

Op goed geluk opende Elsje een kast. Het was ineens raak. Een compleet koffieservies in zwaar zilver, verder bekers, lepels, vorken, messen en een grote schaal. Hein graaide alles bij elkaar en smeet het in de zak. Iemand opende de deur, ineens was de kamer vol.

De ramen aan de tuinkant werden ingeslagen en een zware tafel ging de tuin in. De rest van de meubels volgde, een schilderij werd aan repen gesneden. Hein en Elsje glipten naar buiten.

Op de donkere gracht sloten ze zich aan bij een ander groepje en zo sjouwden ze de hele nacht door van huis naar huis.

Tegen de ochtend waren bij een paar honderd huizen de ruiten ingesmeten, ruim dertig keer was al het meubilair naar buiten gegooid.

Hein zorgde ervoor dat de buit veilig weggeborgen werd en Elsje probeerde op de Lage Gouwe binnen te komen.

Ze vond de hele familie angstig bij elkaar in de achterkamer. Aan de voorkant was geen ruit meer heel.

Kee wachtte haar op. ‘Waar heb jij gezeten?’

‘Bij mijn moeder,’ zei Elsje zo onschuldig mogelijk.

‘Je hoort hier te zijn, je mocht helemaal niet meer naar buiten.’

‘Ik was zo bang, ik wilde naar mijn moeder.’

‘Naar je vrijer zul je bedoelen. Maak dat je wegkomt, je hebt hier niets meer te zoeken.’

‘En mijn loon dan,’ zei het meisje brutaal.

‘Dat zul je wel ergens anders gehaald hebben,’ snauwde Kee. ‘Vooruit, verdwijn! Je komt er hier niet meer in.’

Elsje verdween en Kee deelde vader en moeder mee dat het meisje ontslagen was.

De oude keukenmeid zag er moe uit.

Het werd stil in de stad. Bij het eerste daglicht floten vogels in de tuin.

‘Ik ga Jan Snel halen,’ zei Kee.

Iedereen vond het heel gewoon dat zij alles regelde zonder iemand iets te vragen.

‘Mag ik mee,’ vroeg Margje.

Ze was de hele nacht opgeweest, ze was heel bleek. Ze wilde graag met Kee mee het huis uit. Ze hadden steeds in de achterkamer gezeten, ook toen de stenen aan de straatkant door de ruiten vlogen. Haar vader had niets gedaan, moeder en tante Melanie zaten angstig in een

[p. 54]

hoekje. Kee had de aanvallers nog wel met een stok gedreigd, maar daar lachten ze om.

‘Mag ik mee,’ herhaalde Margje.

Kee gromde iets onverstaanbaars. Margje deed snel haar jas aan. Ze glipte nog even de voorkamer in: wat een rommel was het daar! Er lagen overal stenen, glas bedekte de vloer en de meubels. Voorzichtig raapte Margje haar pop Liezelot uit de vensterbank.

Terwijl ze met Kee in de ochtendschemering door de stad liep haalde ze glassplinters uit de oude lappenpop.

Er waggelden nog een paar dronken mannen en vrouwen over de brug. Ze zongen een lied met lange, droevige uithalen. Eén viel voorover en bleef zo liggen.

Kee trok Margje mee. ‘Je had beter thuis kunnen blijven,’ bromde ze. Ze zagen gebroken tafels, stoelen, spiegels en bedden in de gracht drijven.

Overal lag glas. Bij sommige huizen was men al bezig de ramen dicht te timmeren.

Er kwam een groepje jongens aan. ‘De kezen hebben nieuwe gordijnen,’ joelden ze. Vanaf dat moment heetten planken voor kapotte ramen ‘kezengordijnen’.

Kee trok Margje een zijstraatje in om het groepje niet tegen te komen. Via een omweg kwamen ze in de Keizerstraat, waar Kee de pijpmaker Jan Snel bevel gaf naar de Gouwe te komen. ‘De ramen moeten dicht,’ zei ze kortaf.

De man had niet veel zin, maar Kee liet niet met zich spotten.

‘Over een half uur moet je er zijn en neem je knechtjes mee.’

Snel bromde dat hij die dan eerst moest zoeken, maar hij deed toch wat hem gezegd werd.

Op de weg terug naar huis zagen ze niemand meer.

De stad leek uitgestorven. Zacht jankend liep een hond bij de resten van meubels voor het huis waar hij hoorde. In de gracht dobberden twee eenden rustig voorbij op de rand van een bed.

Margje huiverde, ze drukte Liezelot tegen zich aan.

Thuis zette Kee eerst een stevig ontbijt klaar en stuurde na het eten iedereen naar bed. Zelf hield zij toezicht bij het werk van Jan Snel en zijn knechtjes. Voor ze insliep hoorde Margje het getimmer beneden in het huis. In een tuin ver weg kraaide een haan. Liezelot lag weer naast Margje net als vroeger.