De grote reis van Margje Blauw

[p. 48]

Oranje boven, de Kezen in de goot

Maandag 17 september 1787 begon heel vredig.

Tante Melanie nam Margje mee naar hun tuin buiten de stad, waar kruiden en planten groeiden voor de huisapotheek. In keurig bijgehouden rijtjes groeide daar van alles. Margje kon al die plantjes niet uit elkaar houden, maar tante Melanie wist precies waar alles voor diende. De blaadjes, de zaadjes of de bloemetjes gingen in witte linnen zakjes waar de naam van het plantje op geborduurd was.

Tante vond dit de mooiste tijd van het jaar. Ze wilde Margje alles leren wat zij wist, maar helaas was haar nichtje een slechte leerling als het om plantennamen ging. Andere dingen kon ze wel goed onthouden.

‘Noem me de tien punten voor gezond leven nog eens op Margje.’

‘Eh, je moet goed bewegen, niet boos worden, je moet je geen zorgen maken, je moet niet teveel eten en drinken en het eten mag niet te heet of te koud zijn, je moet genoeg slapen... Oh ja, je mag je speeksel niet inslikken. Dat vind ik toch zo gek tante. Wat is er nou voor ergs aan om in te slikken wat in je eigen mond ontstaat.’

‘Het is slecht voor de maag kind. Vooral bij mistig weer of bij besmettelijke ziekte gaat de ziekte zo van de ene mens op de ander.’

‘Ik vind dat spugen veel viezer. Overal moeten potten in huis staan. Vooral mannen die roken spugen zo vies. Gelukkig dat vader niet rookt.’

‘Roken is inderdaad heel ongezond kind. Je hebt de hoofdpunten voor de gezondheid goed opgenoemd, maar denk eraan...’ Daarna volgde een lange les over de fijnere uitwerking van de tien punten. Er was er een bij die Margje elke keer weer vergat: je mocht niet te vrolijk of te bedroefd zijn.

Gezellig pratend kwamen ze de stadspoort door. Ze liepen achter een groepje patriotse soldaten, die hun post bij Goejanverwellesluis verlaten hadden.

Tante kende een van de mannen.

‘Zo vlug weer terug Bik,’ zei ze.

‘We zijn naar de stad gestuurd mevrouw,’ zei de man. ‘Ik weet niet hoe dit af moet lopen, het is een rare tijd.’

Een groepje grote jongens zag de patriotten op de Lange Tiendeweg.

‘Kees, kees, wil je niet blaffen,’ riepen ze.

Bik en de andere mannen liepen snel door.

‘Ik neem de kortste weg naar huis, mevrouw, dat is het veiligste.’

[p. 49]

Ze verdwenen in het straatje achter de kerk.

De schreeuwende jongens bleven hen volgen. Er kwamen ook vrouwen bij, het werd een hele oploop. Margje en haar tante konden de patriotten haast niet meer zien. Bij de Koster Gijzensteeg bleef Bik staan, hij draaide zich om en hield zijn geweer met de bajonet er op dreigend op de jongens gericht. Een man stapte naar voren, hij zei iets tegen Bik en probeerde de bajonet van het geweer te halen. Een van de patriotten schreeuwde: ‘Schiet hem dood!’ Gelijk klonk het schot. De man die de bajonet beet had viel achterover, krabbelde zo'n beetje overeind en viel weer. Omstanders hielpen hem. Hij ging op de stoep zitten van een huisje dat tegen de kerk aangebouwd was. Tante Melanie drong door de menigte naar voren en wilde de gewonde helpen. De mensen stompten haar en duwden haar weg.

‘Ga naar je soort kezenwijf, bemoei je er niet mee,’ schreeuwden ze. Margje trok haar oude tante mee naar de Kerksteeg. daar zagen ze Bik de achterdeur van de patriottensociëteit ingaan. Daar was hij voorlopig veilig. Er werd een chirurgijn bij de gewonde geroepen, maar voor die iets had kunnen doen was de gewonde man al gestorven.

Dat was de vonk in het kruitvat.

De woedende menigte drong door de Kerksteeg naar de Markt.

Bik werd door de baljuw uit de patriottensociëteit gehaald en in het stadhuis opgesloten.

Voor het stadhuis stonden boze vrouwen en meisjes, jongens, mannen en veel kleine kinderen. ‘Bik moet hangen,’ schreeuwden ze. ‘Oranje boven, de Kezen in de goot.’

Vanaf de stadhuistrap werd door de baljuw bekend gemaakt dat Bik op normale wijze berecht zou worden. ‘We zoeken de zaak uit en we zorgen dat hij zijn gerechte straf krijgt,’ riep hij luid.

De baljuw moest in de stad voor rust en orde zorgen. Dat was meestal niet zo moeilijk, maar op deze maandag was het volkomen onmogelijk de mensen te bedaren. Hij had slechts vier helpers beschikbaar en daarvan was er die dag nog één ziek ook. Verder kon de baljuw in tijden van nood de schutterij te hulp roepen. Dat waren burgers die wapens hadden en het stadsbestuur moesten helpen. De meeste schutters waren echter oranjegezind en de baljuw wist niet of hij die dag wel op de burgerwacht kon rekenen.

Meteen nadat hij had omgeroepen dat Bik een eerlijk proces zou krijgen, begon de menigte luid te joelen. Een bende mannen, vrouwen en kinderen trok naar de Lange Tiendeweg waar ze het huis van een

[p. 50]

tabakshandelaar plunderden. De baljuw ging er snel heen. Hij zag kans, helemaal alleen, de menigte weg te sturen. Nog voor hij terug was op het stadhuis hoorde hij dat men bij de kerk achter de patriottensociëteit brand stichtte.

Met moeite wist hij ook dat gevaar te bezweren.

Intussen waren er al meer huizen geplunderd en als het even rustig leek te worden waren er mensen die de menigte weer tot nieuw geweld aanzetten. Vooral een bakker van de Westhaven maakte zich die dag berucht. Ook was er een schippersknecht die eerder dat jaar in Middelburg meegeplunderd had. Hij had daar zelfs een medaille voor gekregen en daarmee pronkte hij vooraan in de menigte.

's Middags was er weer een massa volk op de Markt. Ze eisten de vrijlating van Wouter Mosterd een oranjeman die eerder dat jaar door het stadsbestuur was opgesloten. Ze wilden dat de oranjevlag op de toren zou komen en ze schreeuwden dat Bik aan de galg moest.

Het stadsbestuur bleef de gevangen patriot in het stadhuis beschermen, maar gaf verder de menigte haar zin.

Men liet de oranjegezinde Wouter Mosterd vrij en de oranjevlag kwam op de toren van de Sint Janskerk.

Dat had grote gevolgen.

Een joelende menigte trok met de vrijgelaten man door de stad en nu werd er op allerlei plaatsen geplunderd. Leiders van de volksmassa zeiden tegen het stadsbestuur dat ze daarmee door zouden gaan tot Bik werd opgehangen.

Door de vlag op de toren merkten de mensen buiten Gouda dat er iets bijzonders aan de hand was. Zo kwam het dat de groep plunderaars tegen de avond versterking kreeg uit Moordrecht, Haastrecht, Reeuwijk en al het land rond Gouda.

Op de Lage Gouwe wisten ze niet precies wat er in de stad gebeurde. Tante Melanie en Margje waren na het schot achter de kerk meteen naar huis gegaan. Elsje was nog in de stad geweest. Van haar hoorden ze later wel iets meer, maar het bleef toch onduidelijk. Wel hoorden ze de joelende menigte op de Turfmarkt, er klonk gerinkel van ingeslagen ruiten. Op de Gouwe bleef het nog vrij rustig. Of dat zo zou blijven?

De baljuw voorzag een onrustige nacht.

Hij riep de schutters op. De meesten kwamen niet en het kleine groepje dat wel verscheen verklaarde dat ze geen zin hadden iets tegen het plunderen te doen.