De grote reis van Margje Blauw

[p. 38]

Reis naar de grens

Thuis werd veel over oom Pieter gepraat. Er kwam een brief van hem, maar daar stond eigenlijk niet veel in. Het scheen in Gorkum nogal rustig te zijn. Wel schreef hij: ‘We horen dat de Pruisen klaar staan om ons land aan te vallen. Of het waar is weten we niet. De Franse koning heeft een ambassadeur gestuurd om te bemiddelen, als Frankrijk ons helpt, zal Pruisen niet aanvallen. Wie zou het wagen de machtige koning van Frankrijk te beledigen! Wij zijn zelf ook goed bewapend. De Pruisen weten dat wel. Wees maar niet ongerust, over een paar maanden is alles voorbij, dan kom ik weer thuis.’

In de patriottensociëteit op de Markt hoorde Margjes vader heel andere dingen. De oranjepartij zou overal in het geheim opstanden tegen de patriotten voorbereiden. Ook in Gouda was er een vereniging van oranjegezinden: de ‘oprechte vaderlandse sociëteit’. Ze vergaderden in de stadsherberg schuin tegenover de patriotten.

‘De Pruisen rekken de onderhandelingen alleen maar omdat ze nog niet klaar zijn voor de aanval,’ zei een van de patriotten waar vader mee sprak.

‘We zullen ze goed ontvangen,’ antwoordde vader trots. ‘We hebben geweren en kanonnen, onze mannen zijn goed geoefend. Mijn eigen broer Pieter is in Gorkum, hij schrijft dat ze klaar staan om de Pruis een lesje te leren.’

‘Gorkum? Zei je Gorkum? Daar zou ik niet graag zijn. Aan de stadswallen is al jaren niets gedaan. Veertig jaar geleden ben ik er geweest, toen was het al een vervallen boel. Als je daar de vijand tegen moet houden mag je wel heel sterk zijn.’

‘Ze knappen die stadswallen wel op,’ zei vader zwakjes. ‘Er zijn mannen genoeg die voor het vaderland de handen uit de mouwen willen steken. En met onze nieuwe kanonnen kunnen we ver schieten.’

‘Misschien wel ver, maar niet raak,’ bromde de ander. ‘Nee man, als de Pruis komt zijn we verloren. Dat is het beste leger van Europa, daar kan niemand tegen op.

Somber kwam Margjes vader thuis. Zou die man gelijk hebben? Was de vesting Gorkum zo zwak? Moest hij Pieter zomaar aan zijn lot overlaten?

Opeens had hij een idee: We gaan zelf kijken.

Margje was binnenkort jarig, een reisje naar Gorkum was een mooie verrassing. Hij stelde het voor toen ze aan het middagmaal zaten.

[p. 39]

Margje juichte, met een rijtuig naar Gorkum, naar oom Pieter!

‘Kan dat wel op één dag heen en weer,’ vroeg moeder voorzichtig.

‘Als we vroeg weggaan halen we het gemakkelijk,’ dacht vader.

Tante Melanie wilde wel warme kleren meenemen. Ze moesten over de Lek en bij de rivier had je altijd gevaarlijke, koude dampen.

Het besluit stond vast, het rijtuig werd gehuurd. Ze zouden op dinsdag 14 augustus vertrekken zodra de stadspoort open was.

Die dag was Margje heel opgewonden.

‘Kind, houd je toch rustig,’ zei moeder geërgerd.

‘Laat haar nu maar,’ zei vader. ‘Het is haar verjaardag.’

‘Ik ben twaalf, ik ben twaalf,’ zong Margje. Ze danste door de gang. Luid galmde haar stem door de marmeren hal. Ze wipte de trap op en af tot het rijtuig op de gracht klaar stond. Toen holde ze naar buiten en sprong het koetsje in.

Kee keek haar hoofdschuddend na, toch lachte ze.

‘Zo'n druktemaker,’ zei ze, ‘net haar vader toen hij zo klein was.’

Margje had haar luchtigste zomerkleren aan, want het kon een warme dag worden. Tante Melanie moest tot haar spijt alle extra kleding thuis laten. Het kleine rijtuigje was al helemaal vol met vader, moeder, tante, Margje en twee grote manden vol levensmiddelen.

Kee en tante Melanie hadden er samen voor gezorgd dat er ‘een hapje voor onderweg’ meeging.

‘Het lijkt wel of we alle soldaten van Gorkum eten gaan brengen,’ zei vader. Hij zat op het smalle bankje naast moeder. Ze zagen er prachtig uit vond Margje. Net een plaatje zo in hun zondagse kleren, de mooiste pruiken op, heel deftig.

De manden stonden op de vloer van het koetsje, waardoor ze hun voeten haast niet meer konden verzetten. Margje zat met haar tante op een hard bankje met haar rug naar de koetsier.

Het rijtuig ratelde in de stille ochtend over de brug bij de Tiendewegspoort, maakte daarna een scherpe draai naar rechts en reed over een smal weggetje naar de Haastrechtse brug. Ze reden snel. Twee paarden trokken het lichte rijtuigje. Het had al heel lang niet geregend, dus waren er geen modderplassen op de weg. Kuilen waren er wel, de reizigers werden telkens ruw heen en weer geschud.

Ze volgden de dijk langs de Hollandse IJssel en gingen in Haastrecht rechtsaf langs de Vlist. ‘Hier reden al die rijtuigen,’ riep Margje. ‘En toen gingen ze die kant op.’ Ze kwamen al spoedig bij de boerderij van oom Kees. ‘Hier viel die koets bijna om,’ zei Margje.

Ze stopten en reden langzaam het erf bij oom Kees op.

[p. 40]

Er was niet veel tijd voor een bezoek, maar ze moesten toch wel even binnen komen. Tante Melanie haalde een pak stroopwafels uit de mand en zo zaten ze al heel vroeg aan de koffie met wafels. De koetsier kreeg buiten op het erf iets, die bleef bij zijn paarden.

Na een uur vervolgden ze hun reis. Op de grootste mand lag een ronde kaas. Cadeau van oom Kees aan de soldaat in Gorkum. ‘Hij hoeft mij niet te verdedigen,’ zei oom Kees, ‘maar zolang hij daar is, mag hij van mij kaas op zijn brood hebben.’

Na de Vlist werd het een echte ontdekkingsreis voor Margje, zo ver was ze nog nooit van huis geweest. In Schoonhoven herkende ze nog wel veel, maar daarna begon de onbekende wereld.

De koetsier stuurde zijn paarden de schommelende, platte pont op. Margje wilde beslist buiten kijken, vader ging met haar mee.

Moeder en tante Melanie bleven in het rijtuig zitten, ze vonden het veel te griezelig zo vlak bij het water. Tante sloeg een dikke shawl om ‘tegen de kwade dampen’.

Margje stond in haar wijde, dunne jurk voor op de pont.

Heel langzaam zeilden ze naar de overkant. Het was nog koud zo vroeg op de dag, maar daar trok ze zich niets van aan. Ze zag vissers op de Lek en een schip met grote, bruine zeilen dat langzaam de rivier afkwam.

Wat een mooie verjaardag.

De pont bonkte tegen de steiger en de koets kon verder rijden.

Vader en Margje stapten pas in toen het rijtuig al op de dijk stond. Snel reden ze door Nieuwpoort en zo verder over de hoge dijk naar Ameide. Aan de ene kant het lage land met huizen onderaan de dijk en aan de andere kant de uiterwaarden en de wijde rivier met zeilschepen en een lang houtvlot van dikke boomstammen. Het was een prachtige dag.

Na Ameide gingen ze rechtsaf, eerst de dijk af en daarna langs een vaart met veel molens. Margje leunde tevreden achterover, zo wilde ze wel naar het einde van de wereld reizen.

Langs de Linge bereikten ze Gorkum. Ze kwamen door de Arkelpoort binnen en hoorden dat oom Pieter bij de Waalpoort te vinden zou zijn, aan de andere kant van de stad.

Stapvoets reden ze door de smalle straatjes. Het viel vader tegen dat er zoveel patriottensoldaten op straat liepen niets te doen. Hij had verwacht dat iedereen hard aan het werk zou zijn.

Ook oom Pieter deed niet veel. Ze vonden hem in een huisje bij de Waalpoort. Hij had daar wachtdienst tot de volgende dag, maar toen hij zijn officier toeriep dat er familie op bezoek was kon hij zo weglopen.

[p. 41]

Ook dat vond vader vreemd. ‘Kan dat zomaar Pieter?’ vroeg hij.

‘Moet je de poort niet bewaken?’

‘Er blijven er genoeg over,’ zei oom Pieter. ‘Als de Pruis komt roepen ze me wel.’

Hij liet ze de stad zien, het mooie tolhuis, het stadhuis, de kerk en de vestingwallen. Margje vond het prachtig. ‘Wat is dit oom Pieter? Wat is dat?’

Ze wilde alles weten, maar vergat de uitleg zodra ze het gehoord had. Vooral het tolhuis was prachtig, dat leek wel een kasteel.

Vanaf de stadswal zagen ze de brede rivier. Aan de overkant waren de torens van Woudrichem te zien en verder weg zagen ze Loevestein.

Vader keek naar de brede vestingwallen. Hij vond dat het er allemaal heel stevig uitzag. Brede aarden wallen met gras begroeid en daarbuiten een brede stadsgracht. Op allerlei plaatsen stonden kanonnen. Oom Pieter vertelde trots hoe ver ze ermee konden schieten. ‘Zie je die molen daar? Als het moet schieten we er zo de wieken af.’

Of de Pruisen daarvan zouden schrikken wist niemand, maar het klonk wel goed.

‘Als ze komen houden we ze hier tegen tot er versterkingen uit Frankrijk komen,’ zei oom Pieter. ‘We kunnen het heel lang uithouden, er is genoeg voedsel in de stad.’

Vader was gerustgesteld. Het land werd goed verdedigd.

Op een mooi punt, tussen twee stadspoorten legden ze een laken op het gras. Even later genoten ze van de heerlijke pasteien, gebraden kippen, gevulde broodjes en alle andere lekkernijen uit de twee manden. Er waren drie soorten wijn en ze hadden volop brood, kaas en boter.

Het was zonnig, met een frisse wind schuin over de rivier. Daar zagen ze veel vissers.

‘Die vangen zalm,’ zei oom Pieter, ‘en steur, dat zijn van die hele grote vissen.’

Margje vond de vrachtschepen prachtig, met bolle zeilen dreven ze langzaam langs. Andere schepen laveerden moeizaam tegen stroom en wind op.

Voor de stad was een zandbank met vreemde poortjes.

‘Wat is dat oom Pieter?’

‘Dat is het Gerecht, het galgenveld, daar hangen ze de boeven op.’

Margje huiverde, ‘zomaar aan een touw, tot ze dood zijn?’

‘Ja, tot ze dood zijn. Maar dat is alleen voor erge boeven hoor, moordenaars en zo.’

‘Hebt u wel eens iemand op zien hangen?’

‘Nog niet,’ lachte oom Pieter. ‘En ik wil het niet zien ook.’

[p. 42]

‘Houd nu maar eens op,’ zei moeder, ‘zulke rare praatjes met een kind, dat komt niet te pas.’

‘Ze vraagt er toch naar,’ zei oom Pieter.

Het werd tijd om naar huis te gaan, het woei steeds harder en het werd koud zo hoog op de stadswal. Ze brachten de manden terug bij het rijtuig, liepen nog wat door de stad en begonnen laat in de middag aan de terugreis.

Een lange tocht, met evenveel kuilen in de weg en even harde bankjes, maar zonder de opwinding van de ochtend. De lucht betrok en er woei een kille wind. In het koetsje was het nu koud. Aan alle kanten woei het door kieren en gaten, de raampjes konden niet goed dicht.

Margje huiverde in haar dunne jurkje.

Toch wilde ze bij de pont over de Lek weer buiten staan. Het was al bijna donker, rillend kwam ze terug in de koets. Tante Melanie mopperde dat ze warme kleren mee had moeten nemen. Ze wikkelde Margje zo goed mogelijk in haar eigen wollen shawl en kreeg het daardoor zelf koud.

In Gouda moest de stadspoort apart voor hen geopend worden. Op de Lage Gouwe, voor hun huis, betaalde vader de koetsier. Kee en Elsje droegen de manden naar binnen. ‘Ze hebben weer niet veel voor ons over gelaten,’ mopperde Kee.

Tante Melanie bracht Margje meteen naar bed. Gewillig liet Margje zich uitkleden en warm toestoppen.

‘Ik heb buikpijn,’ klaagde ze.

‘Dat dacht ik al,’ bromde tante. ‘Je hebt veel te veel kou op het lijf gekregen. Dat zullen we eruit broeien.’

Ze liet in de keuken op een waterketel dikke wollen lappen heet maken. Die kreeg Margje op haar buik en dat maakte haar weer helemaal warm.

Zo eindigde haar twaalfde verjaardag.

Wat een reis, helemaal van Gouda naar Gorkum en op dezelfde dag nog terug. Denkend aan oom Pieter en aan alles wat ze gezien had, sliep Margje in. De buikpijn verdween door de warmte van de doeken.