De grote reis van Margje Blauw

Weer thuis

Op vrijdag sliep Margje lang en op zaterdag was het al uit met de pret. In Gouda hadden vader en moeder gehoord wat er gebeurd was bij de Vlist. Ze vonden het veel te gevaarlijk voor hun dochter om daar te blijven. Vader kwam met een huurrijtuig naar de boerderij om Margje te halen. Het afscheid was een beetje triest.

Margje wilde helemaal nog niet naar huis. Oom en tante vonden het jammer dat hun nichtje niet langer kon blijven.

Met tegenzin deed Margje haar stadskleren weer aan. Drie wijduitstaande onderrokken en daaroverheen een kunstig gemaakte japon vol strikken, linten en stroken kant. Het was haar gele jurk, geel met wit, die vond ze het mooist.

Met een zucht zette Margje een pruik op haar mooie blonde haar, poederde alles en maakte haar zomerhoedje met spelden vast aan de pruik. Als een deftig dametje verliet ze de boerderij.

In het rijtuig vertelde ze vader wat ze gezien had bij de Vlist en bij Goejanverwellesluis.

‘Waarom mag de prinses niet naar Den Haag?’ vroeg ze.

‘Je weet dat de stadhouder het niet eens is met de patriotten,’ zei vader. Margje knikte.

‘Wij willen volksinvloed. Alle mensen die bewezen hebben dat ze in staat zijn voor zichzelf te zorgen, hebben er recht op mee te regeren. In Amerika is dat al zo. Na de opstand tegen Engeland zijn ze daar vrij. Alle mensen zijn gelijk en samen beslissen ze wat er moet gebeuren.’

‘Daar heeft die prinses toch niks mee te maken.’

‘Toch wel, zij is het juist die prins Willem de Vijfde tegen ons opzet.

[p. 28]

Zij wilde naar Den Haag om een volksopstand te beginnen tegen de patriotten.’

‘Heeft ze dat gezegd.’

‘Nee, maar dat weet iedereen. Oranje moet het altijd van de massa hebben.’

‘Wie zijn dat, de massa?’

‘Het gewone volk, knechten, dienstmeiden en zo. Mensen die niet geleerd hebben zelf te denken.’

‘Oom Kees zegt dat de Oranjes zoveel voor ons land gedaan hebben. Dat leert de geschiedenis, zegt hij.’

‘Dat zal best,’ zei vader. ‘Met de geschiedenis kun je alles bewijzen. Geschiedenis is net een kast met een heleboel laatjes, iedereen kan er uit trekken wat hem het beste past. Oom Kees kiest gewoon een ander laatje dan ik, toch is het dezelfde geschiedenis.’

‘Oom Kees vindt dat de prins heel veel doet voor ons land,’ hield Margje vol.

‘Dat moet hij maar bewijzen,’ antwoordde vader. ‘Ik vind dat de stadhouder heel slecht regeert. Hij is niet voor niets weggestuurd uit Den Haag. Hij woont nu in Nijmegen. Hij kan beter nog een stukje naar het oosten verhuizen, naar die zwager van hem. Wat mij betreft mag hij ook naar Engeland gaan. De Engelsen zijn z'n beste vrienden.’

‘Wij zijn voor Frankrijk hè?’

‘De Fransen zijn het met de patriotten eens, de Franse koning heeft ons alle steun beloofd.’

‘Is oom Kees orangist?’

‘Ja.’

‘Ga je nu met hem vechten?’

‘Natuurlijk niet, als je het niet met elkaar eens bent hoef je niet meteen te gaan vechten. Als wij de prins konden uitleggen wat wij willen zou hij het best met ons eens zijn. Het zijn al die mensen om hem heen die niet deugen.’

‘Zoals de prinses.’

‘Die ook.’

‘Zij was heel boos toen ze niet verder mocht. Ik heb haar gezien, ze kan heel boos kijken. Toen oom Pieter bijna over mij viel en zo vloekte, keek ze heel lelijk.’

Dat moest ze uitleggen. Vader lachte toen hij het verhaal hoorde. ‘Dat kun je thuis beter niet vertellen,’ zei hij. ‘Laat dat maar een geheimpje blijven tussen ons.’

Even later waren ze terug in Gouda. Het rijtuig stopte voor hun huis op de Lage Gouwe. Moeder stond al op de stoep, ze omhelsde Margje

[p. 29]

alsof ze van een lange, gevaarlijke reis was teruggekomen. Door de heftige omhelzing stoof er een wolk poeder van de pruiken van moeder en dochter. Margje niesde. Meteen kwam tante Melanie naar buiten. ‘Nu is ons kindje alweer verkouden. Kom maar gauw binnen, het waait veel te hard op de gracht.’

Margje wilde zeggen dat ze helemaal niet verkouden was, ze kreeg daarbij het droge poeder ook in haar keel, ze kuchte. Dit was het bewijs en haar veroordeling voor de rest van de dag. Tante Melanie haalde haar resoluut naar binnen en zette haar in de achterkamer in een hoge stoel. Uit een kastje kwamen een fles bruinige vloeistof en een glas. Heel secuur schonk tante het glas halfvol en zette het voor Margje neer.

‘Drink dit maar eens op, dat zal je goed doen.’

Het was een lekker drankje. Tante maakte alle medicijnen zelf. Dit waren gebraden appels in brandewijn met een heleboel kandijsuiker. Margje vond het niet zo erg een beetje ‘verkouden’ te zijn.

Ze kuchte nog eens en nam een heel klein slokje. Lachend keek ze naar haar magere, oude tante. ‘Ik ben echt niet ziek hoor, het was het poeder van de pruik.’ Tante zette het flesje terug in de kast en zei precies zoals Margje verwacht had: ‘Kan wel wezen, maar het kan net zo goed het begin van een verkoudheid zijn. Je kunt niet voorzichtig genoeg zijn.’ En daarna plechtig:

‘Gezondheid is de grootste schat op aarde,

Onwijs degeen die haar niet goed bewaarde.’

De oude vrouw keek of het raam wel goed dicht was. Het mocht vooral niet tochten in huis.

Vader en moeder kwamen ook in de kamer. Moeder trok aan een koord in de hoek waardoor in de keuken een bel klonk. Even later kwam het dienstmeisje naar boven.

‘Je kunt de koffie binnenbrengen Elsje,’ zei moeder. Het meisje liep terug naar de keuken onderin het huis. Daar had Kee, de oude keukenmeid, de zilveren kan en de kopjes al klaar staan.

‘Ze wil zeker koffie,’ zei ze. Het klonk niet vriendelijk. Kee was nooit vriendelijk, ze was al heel oud, bijna zestig jaar, ze was zelfs nog ouder dan tante Melanie. Kee hoorde bij het huis. Ze was als jong meisje bij de grootouders van Margje gekomen en ze was altijd dienstbode gebleven. Nu had ze door haar leeftijd en haar vele dienstjaren een heel aparte plaats. Als keukenmeid regeerde ze eigenlijk het gezin. Ze had Margjes vader als kleuter door de keuken zien stappen, ze kende de familie als geen ander. Oom Pieter was in haar ogen nog altijd een kleine jongen en over tante Melanie praatte ze zoals de grootmoeder dat deed, toen ze nog in leven was. Moeder was in haar ogen iemand

[p. 30]

die er helemaal niet bijhoorde. Als er gebeld werd ging Kee niet naar boven, dan stuurde ze Elsje, het zeventienjarige dienstmeisje.

In de achterkamer met de mooie meubels zette Elsje het koffieservies bij moeder op de tafel. Nu was alles weer zoals het hoorde te zijn. Vader in zijn gemakkelijke huisjas aan het hoofd van de tafel, moeder deftig en volgens de laatste mode gekleed bij de koffiepot en tante Melanie in haar ouderwetse donkere jak en rok dichtbij haar medicijnkastje.

Tante wilde geen pruik dragen, ze had een ouderwets mutsje op haar grijze haren. ‘Zo droegen onze ouders en grootouders het, zo is het goed,’ zei tante Melanie altijd. Dat ze met haar kleding meer de mode volgde van haar grootmoeder dan van haar moeder vond ze geen bezwaar. Ze deed precies wat ze zelf wilde, al was het maar om toch vooral niet op moeder te lijken. ‘Die modepop’ zoals tante haar in gedachten noemde. Ze had nooit begrepen waarom haar broer met dat arme weesmeisje uit Schoonhoven getrouwd was. Hij had in hun eigen stand veel geschikter bruiden kunnen vinden.

‘Wil je koffie Melanie?’

‘Een klein kopje,’ zei Tante. ‘Teveel koffie is niet gezond.’

Als ze zo heel afgemeten iets zei vond Margje dat tante precies leek op het schilderij van grootmoeder dat achter in de kamer hing. Het was een groot portret. Grootvader en grootmoeder stonden er samen op. De schilder had in een fantasielandschap ook grootvaders pijpenfabriek afgebeeld. Het leek helemaal niet op het sombere gebouw aan de rand van de stad, maar daar ging het niet om. Op het portret was grootvader dertig jaar, hij had net zijn nieuwe fabriek geopend. De fabriek die de familie al meer dan een halve eeuw rijkdom bezorgde. De fabriek die onder leiding van Margjes vader steeds minder opleverde. Bij grootvader werkten tachtig en soms wel honderd arbeiders. Vader had er nog maar twintig en volgens moeder waren dat er twintig teveel.

Margje had haar grootvader niet gekend. Ze was nog heel klein toen hij overleed. Grootmoeder was pas vorig jaar gestorven. Margje, als enig kleinkind, was door haar flink verwend. Vooral als ze zich verzette tegen de damesopvoeding die moeder eiste, kon ze rekenen op steun van haar grootmoeder.

Zo verliep de zaterdag.

Een stille dag in het stille stadje, waar nog niemand wist wat de gevolgen zouden zijn van de aanhouding van prinses Wilhelmina. De aan-

[p. 31]

houding waar nog wel veel over gepraat werd, op straat, in de herbergen en bij de familie Blauw. Hoewel Margje zo weinig mogelijk vertelde over haar eigen avonturen, begreep moeder toch wel dat haar dochter weer veel te vrij was gelaten. Dat logeren 's zomers moest maar eens afgelopen zijn. Haar zuster liet het kind precies doen waar ze zin in had en dat was niet goed. Moeder wist te goed wat armoede was. Opgegroeid in het weeshuis van Schoonhoven had ze de harde discipline van het huis gekend, had ze gevoeld hoe de mensen naar je kijken als je arm bent. Door haar huwelijk had ze een plaats gekregen in de deftige stand, een plaats waar ze nog dagelijks voor moest vechten. De dames bij wie ze op visite ging, tante Melanie, zelfs Kee, allemaal lieten ze haar voelen dat ze hier niet hoorde. Haar man merkte daar niets van, die merkte nooit iets. Die had het te druk met zijn toekomstfantasieën. Hij las veel boeken, maar verwaarloosde zijn fabriek. Moeder wilde dat haar enige dochter het beter zou hebben dan zij. Margje moest echt als dame haar plaats vinden, daar moest ze de juiste opvoeding voor krijgen.

Op zondag gingen ze al om half negen naar de kerk. Dat was de eerste van drie diensten die elke zondag in de grote Sint Janskerk werden gehouden, het duurde tot elf uur. De familie Blauw ging slechts één keer naar de kerk, de meeste mensen bezochten alle diensten. Van half twee tot vier en van vijf tot zeven uur waren die mensen ook in het kerkgebouw te vinden.

Margje hoestte niet meer, ze kon mee naar de kerk.

Achter vader en moeder liep ze naast tante Melanie over de Lage Gouwe. Net voor de Markt gingen ze door een smal straatje naar het grote kerkgebouw.

Daar begon de lange, saaie kerkdienst van twee- en een half uur. Langzaam galmden de psalmen door de hoge ruimte. Het was een mooie zonnige dag. Margje keek rond en genoot van de kleuren in de hoge ramen. Ze zaten altijd op dezelfde plaats en Margje kende de afbeeldingen van de gebrandschilderde ramen uit haar hoofd, toch keek ze er graag naar. Door het wisselende licht leek het telkens weer anders.

In de preek ging de dominee tekeer tegen de patriotten.

Hij sprak heel lang over de aanhouding van de prinses. Daar maakte hij zich erg boos over, maar wat hij vertelde klopte helemaal niet met wat Margje zelf gezien had.

Het verveelde haar al gauw. Ze ging de rode en de blauwe vlakjes tellen in de ramen en ze volgde een vlieg die om de hoofden van de

[p. 32]

mensen voor haar zoemde. Op weg naar huis zei moeder tegen vader: ‘Ik begrijp niet dat je daar nog heen gaat. Je wordt er alleen maar uitgescholden. Er komen bijna geen patriotten meer in de grote kerk.’ ‘Ik kom er wel,’ zei vader rustig. ‘Deze dominee is het niet met de patriotten eens, maar daarom hoef ik nog niet weg te blijven uit de kerk waar mijn ouders kwamen.’ Tante Melanie knikte goedkeurend, maar zei niets.

‘Je hoort daar helemaal niet,’ hield moeder vol. ‘Patriotten, dat zijn de roomsen, de remonstranten en de doopsgezinden.’

‘Ik weet zelf wel waar ik bij hoor Catrien, er zijn roomsen bij de patriotten, maar ook een heleboel mensen zoals jij en ik.’

Thuis ging het gesprek bij de koffie nog een tijdje door.

Tante Melanie steunde haar broer en moeder werd steeds bozer.

Tegen twaalven kwam oom Pieter onverwacht op bezoek, de stemming veranderde meteen. ‘Ik kom een paar dagen thuis,’ zei hij. ‘Woensdag vertrekken we naar Gorkum.’

‘Moet je naar de grens,’ riep tante Melanie geschrokken. ‘Dat is toch gevaarlijk. Waarom doe je dat?’

‘Orders,’ zei oom Pieter. ‘Ik ben blij dat we op een plaats komen, waar misschien echt iets gebeurt.’

De aanhouding bij de Vlist had geen indruk op hem gemaakt.

‘Je moet gewoon niet bang zijn van die lui,’ zei hij. ‘Zo'n prinses is ook maar eens mens. Ze hebben nu zelf kunnen zien dat een volk dat zelf de wapens durft te dragen niet met zich laat sollen.’

‘Gelijk heb je,’ zei vader. ‘Zo is het in Amerika ook, iedereen heeft daar het recht en de plicht wapens te dragen, dat is veel beter dan zo'n beroepsleger van huurlingen.’

Bij het middageten kwam er goede wijn op tafel. Vader en oom Pieter gingen steeds drukker praten, de vrouwen zaten er stil bij.

‘We gaan een gouden tijd tegemoet,’ riep oom Pieter. ‘Er zijn stoommachines die dag en nacht werken. Zij maken arbeiders overbodig. Alles zal veel goedkoper worden.’

‘Heb je al gehoord van die Fransman, die met een ballon door de lucht reist,’ vroeg vader. Hij had een rood hoofd van de wijn.

Oom Pieter knikte. ‘Zulke ballonnen moesten wij hebben, als de vijand komt kun je ze vanuit de lucht bommen op hun hoofd gooien.’

‘En dan hoeft er maar één goede schutter te zijn en je hele ballon ploft naar beneden,’ zei moeder snibbig. ‘Als er wat nieuws uitgevonden wordt, moet het gelijk voor de oorlog dienen. Laten ze liever een veilige inenting tegen de pokken uitvinden.’ Ze had tranen in haar ogen. Sinds de dood van haar dochtertje, nu vier jaar geleden, liet dit haar niet meer los. Je kon kinderen wel in laten enten tegen pokken, maar

[p. 33]

de inenting was bijna even gevaarlijk als de ziekte zelf. Daar moest eens iets tegen gedaan worden.

Door de opwinding kreeg ze hoofdpijn. Tante Melanie zag het.

‘Je kunt beter gaan rusten Catrien, ik zal je groene thee brengen.’

Moeder knikte en ging weg.

Vader en oom Pieter lieten nog een fles wijn uit de keuken komen. Margje liep met Elsje mee naar beneden, tante Melanie zorgde voor moeder.

In de keuken was Kee vis aan het schoonmaken.

‘Eten we nu alweer zalm,’ zei Margje. ‘Dat hadden we gister ook al.’

‘Ja kind, zalm is goedkoop in juni, er is genoeg en de kwaliteit is prima. Goed eten hoeft niet duur te zijn.’

‘Moeder lust ook geen vis.’

‘Als ik het klaarmaak, eet ze het wel.’

‘Ze ligt op bed, ze heeft hoofdpijn.’

Kee snoof minachtend ‘Dames hebben altijd wat. Wees maar blij dat je gezond bent. Goed Hollands eten houdt je gezond. Al die Franse liflafjes waar ze tegenwoordig zo dol op zijn, daar heb je niets aan.’

Kee was zowaar in een goed humeur. Als ze kon praten over goed eten of over vroeger, dan was ze gelukkig.

Margje zat wat verveeld te spelen met haar oude pop.

‘Zo, heb je Liezelotje weer eens tevoorschijn gehaald,’ zei Kee.

‘Ik vond haar in de kast. Ik wil die pop niet meer, daar ben ik nu te groot voor.’ Margje legde de oude lappenpop op een plank bij de brede schoorsteen achter in de keuken.

‘Daar kun je slapen,’ zei ze en lachend legde ze een doek over haar pop heen. Kee schudde haar hoofd.

De bel klingelde. ‘Ze willen zeker nog meer wijn,’ zei de oude keukenmeid. ‘Breng ze dit maar, daar knappen ze van op.’

Zij stuurde Elsje met een kan koffie naar boven. Proestend van het lachen kwam het meisje terug. ‘Ze keken zo gek, ze wilden wijn en ze kregen koffie.’

‘Ze hebben genoeg gehad,’ zei Kee streng. ‘Geen druppel gaat er vanmiddag nog naar boven, we maken er geen bende van.’ Ze voegde er aan toe: ‘Ik ken die jongens al van toen ze nog in de luiers lagen.’

Dat leek een overbodige opmerking, maar dat zei Kee altijd als ze boos was.

Margje en Elsje wisten dat. Ze wachtten af of er nog iets zou gebeuren. Het bleef stil. De twee broers wisten wie de baas was in huis.

Zittend in hun gemakkelijke stoelen deden ze een middagdutje.

Zo werd het toch nog een vredige zondagmiddag.